Yunanca Düşünce Arapça Kültür

Babil’in Yorumu

Bilim ve sanatta vuku bulan hemen her devrimci hareketin altında devasa bir çeviri hareketi yatar. Dolayısıyla şöyle sorulabilir: Çeviri faaliyeti olmasaydı, insanlık bu kadar bilgiyi yine vücuda getirebilir miydi? Dimitri Gutas, Yunanca Düşünce Arapça Kültür’de bu soruya dolu dolu “hayır” demeye imkân veriyor. Yazar, Abbasilerin başlattığı çeviri hareketini enikonu anlatıyor okuruna; bir fenomen olarak çeviriden, çevirinin toplumsal hayattaki yerinden, çeviri ve tarih arasındaki ilişkiden söz açıyor. Bu önemli çalışma, İslâm’ın altın çağı dendiğinde niçin Abbasi dönemine işaret edildiğinin de cevabını veriyor.

Halife el-Mehdî, Aristoteles’in Topika’sının Arapça’ya çevrilmesini emretmişti. Nasturi patriği I. Timotheos, İS 782 civarında kitabı Süryanice’den çevirdi.Yunanca’sına danışmayı da ihmal etmedi. Mehdî iyi bir öğrenciydi; kitabı dikkatle okudu ve açık bir münazarada İslam’ı savundu. Tartıştığı Hıristiyan, Patrik I. Timotheos’tan başkası değildi. Timotheos, anılarında halifenin kendisiyle tanrıbilim tartışmasına girmesine ilk başta şaşırdığını; fakat daha sonra Mehdî’nin Hıristiyanlığa yönelttiği bütün itirazların üstesinden geldiğini –gayet kibarca– anlatır. Aristoteles’in Topika’sı o dönemde Arapça’ya çevrilen Yunanca eserlerden sadece biriydi. Yunanca-Arapça çeviri hareketi Arap Abbasi hanedanının iktidara gelmesi ve ardından Bağdat’ın kuruluşuyla birlikte (İS 762) başladı. İki yüzyılda astroloji, simya, fizik, matematik, tıp ve felsefe gibi çeşitli konuları kapsayan dindışı bilimsel ve felsefi Yunanca eserlerin neredeyse tamamı Arapça’ya çevrildi. İnsanlık tarihinde yeni bir çağ başlatan bu hareket Perikles Atina’sı, İtalyan Rönesansı veya 16.-17. yüzyıl bilimsel devrimiyle aynı kategoride yer alır ve insanlık tarihi için çok önemlidir.
Yunanca Düşünce, Arapça Kültür bu çeviri hareketindeki toplumsal, siyasal ve ideolojik etkenleri araştırıyor, Arap bilim ve felsefe geleneğinin önemli rolünü inceliyor ve 9. yüzyıl Bizans uyanışıyla doğrudan bir bağlantısı olduğu savıyla, İslam ülkelerinde ve dışında bu mirasın izlerini sürüyor. Dimitri Gutas,Yale Üniversitesi’nde Arap Dili ve Edebiyatı profesörü. Greek Wisdom in Arabic Translation, 1975; Avicenna and the Aristotelian Tradition, 1988; A Greek and Arabic Lexicon, 1992 (Gerhard Endres ile birlikte) yayınladığı eserler arasında.