Dijital Toplumun Sosyolojik Teorisi

Ori Schwarz, kendisinden evvelki sosyoloji teorilerini ve tartışmalarını bir ders kitabının basite indirgenmiş kabalaştırmalarından sıyrılarak, konuları derinlemesine ele alırken, titizlikle ördüğü teorisini son derece sarih bir şekilde ortaya koyuyor. Toplum, iktidar, benlik, kapitalist çalışma ve iş gibi sosyolojinin kadim kavramlarını sorunsallaştıran Schwarz, kapitalizmin 70’lerde emekle mücadelesinde girdiği krize yanıt olarak şirketlerin ve devletlerin yön verdiği dijitalleşme sürecinin sosyolojinin temel taşlarında zorunlu olarak kavramsal değişikliklere kapı araladığına işaret ediyor. Schwarz, 70’lerdeki sınıfların öneminin kalmadığı veya işçi sınıfının dönüştürücü gücünü yitirdiği yönündeki sanayi sonrası “enformasyon toplumu” teorilerinin başlıca iddialarından biri olan “çalışmanın son bulacağı” efsanesini ampirik örneklerle çürütürken, artık “tüketirken” ve hatta “haz alırken” bile üretimin bir parçası haline gelişimizi tartışıyor.

“Örgütsüz” kapitalizm teorilerinin temel iddialarından biri olan sermayenin yerini teknokratların ve menajerlerin alacağı bir elitler yönetiminin de gerçekliği yansıtmadığını hatırlatıyor. Aksine, iletişim teknolojilerindeki gelişmeler, çalışma zaman-uzamı ile boş zaman-uzamı arasındaki ayrımı geçersiz kılacak ölçüde kapitalist üretim lehine yeniden düzenlemiştir. Yaşam alanlarımıza hükmeden algoritmaların “duvarlarla çevrili toplum”, “etkileşimci toplum” tanımlarının da izahını güçleştirmektedir. Yazar ayrıca Bourdieu’dan devraldığı sosyal sermaye kavramını dijitalleşen ve nesneleştirilen yaşamlarımıza ne kadar içsel olduğunu örneklerle anlatmaktadır. Yaygınlık kazanmış sosyal sermayenin hem şirketlerin hem de yaşam alanlarımızın kaçınılmaz kurucusuna dönüştüğünden hareketle, Goffman’ın “benliği sunumu”, Bauman’ın “akışkan toplumu”, Castells’in “ağ toplumu” kavramsallaştırmalarını yeniden mercek altına alan Schwarz, ayrıca Latour’un Aktör Ağ Teorisini masaya yatırmaktadır. Toplumsal ve kişisel belleklerimiz dahil tüm verilerimiz artık nesneleşirken, bağlantısal belleğin şekillenişinde canlı emeğin sermayenin bir bileşeni oluşuna tanık oluruz. Sözleşmenin yerini sözleşmesiz bir iktidar pratiği devralmıştır. Nitekim, algoritmik iktidar Weberci bürokratik iktidar kavramını sorgulanır hale getirmiştir. Peki, bu duvarsız fabrika toplumunda her yerde gözetlenen ve denetlenen bizler için çıkış yolu yok mudur? Schwarz tam da bu noktada, “aşağıdan gözetim”, “sabotaj” gibi direniş yöntemlerinin halihazırdaki etkinliğine dikkat çekerken, kavramsal dağarcığımıza önemli katkılar sunmaktadır.