Karagöz Geleneğinde Usta Bir Hayali: Kemal Atan Gür ve Oyunları Üzerine Bir İnceleme

Oyun, tarihin ilk zamanlarından itibaren insanoğlunun dünyayı algılayışını ve anlamlandırışını ortaya koyma yollarından biri olmuştur. Ayrıca oyun; insanın hoşça vakit geçirmesini, eğlenmesini ve psikolojik olarak rahatlamasını sağlayan bir araç vazifesi görmüştür. Türk kültüründe oyun denildiğinde genel olarak geleneksel çocuk ve yetişkin oyunları, halk oyunları (folklor/Anadolu halk dansları), geleneksel zeka oyunları ve geleneksel Türk tiyatrosu kapsamında oynanan oyunlar akla gelmektedir. Elinizdeki bu çalışma, Türk halk tiyatrosu içerisinde yüzlerce yıllık geçmişe ve köklü bir geleneğe sahip Karagöz oyunu üzerine şekillenmiştir.
Bir gölge oyunu olan Karagöz; geleneksel olarak hayvan derilerinden kesilerek hazırlanmış insan, hayvan, eşya gibi figürlerin bir ışık kaynağı önünde oynatılarak, gölgelerinin gerdirilmiş, beyaz bir perdeye düşürüldüğü gösteri sanatıdır. Karagöz, dünyada pek çok milletin kültüründe karşılaşılan gölge oyununun Türk kültüründeki adıdır. Karagöz oyununun merkezi tipleri Karagöz ve Hacivat'tır. Oyunda Karagöz ve Hacivat dışında; Osmanlı Devleti çatısı altında yaşayan farklı milletleri temsil eden tipler (Arnavut, Frenk, Acem, Rum, Ermeni, Arap, Kürt vb.), Türk olup kendine özgü nitelikleriyle temayüz eden yöre (memleket) tipleri (Karadenizli, Kayserili, Trakyalı, Kastamonulu vb.) ve Osmanlı toplumunun ekonomik, toplumsal ve kültürel yapısını yansıtan tipler (Tuzsuz Deli Bekir, Tiryaki Baba, Bebe Ruhi, Çelebi vb.) ve kadın tipler (zenne) mevcuttur. Bu tipler; ağız özellikleri, giyim-kuşamları, eğitim seviyeli, davranış şekilleri, meslekleri vb. açılardan birbirinden kolayca ayırt edilebilmektedir. Karagöz oyunu, Osmanlı toplumunun günlük yaşamına tutulmuş bir ayna gibidir; birlikte yaşama kültürünün ve farklılıklardan doğan zenginliklerin hayal perdesine yansıtılmasıdır. Karagöz oyunundaki tiplerin hepsi hayalbaz veya hayali adı verilen Karagöz sanatçısı tarafından seslendirilmektedir. Karagöz sanatçısı; hem tasvirleri oynatarak hem de değişik ağız taklitleri yaparak kadın, çocuk, erkek, yaşlı, genç, yerli ve yabancı bütün tiplere hayat verir. Karagöz oyunu, hayalinin tek başına sergilediği bir temaşa sanatıdır ve bir metne dayanmadan doğaçlama bir biçimde oynanır.