İsmail Taşpınar Eserleri Katkıda Bulunduğu Ürünler 

Dinler, tarih boyunca içinde yaşadıkları coğrafya, kültür ve sosyal olayların etkisiyle yeniden yorumlanmış ve birçok farklı kollara ayrılarak çeşitli şekillerde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Başlangıçta Tevrat merkezli bir din olan Yahudilik, tarihi şartların etkisiyle Mesihî inancın da belirleyici olduğu yeni bir yoruma sahip olmuştur. Ahirzamanda Mesih’in gelişini beklemek ana akım Ortodoks Yahudiliğin önemli bir inanç esası olmuştur. Aynı şekilde, İnciller’de tevhid inancının vurgulandığı Hıristiyanlık, yeni kültürlerle karşılaştıkça bu inancın yorumunda teslis inancına kadar gidecek yeni formlar geliştirmiştir.

Elinizdeki eser, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam bağlamında bu yöndeki çeşitli konuları ele alan araştırmalardan müteşekkildir. Kitapta, miladın ilk yüzyıllarında Kudüs’te gerçekleşen Bar Kohba isyanının Yahudilik tarihinde nasıl bir karşılık bulduğundan, Ortaçağ Avrupası’nda yaşayan Hıristiyan ilahiyatçı Jean Hus’un nasıl Reform hareketinin öncüsü olduğundan, Michel Servet’nin teslis inancını eleştirisinden, Avrupa ile Amerika’daki dini hayatı oluşturan çeşitli unsurların ve dini hareketlerin bu toplumların dini hayatında nasıl çeşitlilik arz ettiğinden bahsedilmektedir. Eserin son bölümü ise, Osmanlı’daki gayr-i Müslimlerin dini hayatı ve Osmanlı idaresi ile olan ilişkilerini çeşitli başlıklar altında incelemektedir.

Dinler, insan hayatını düzenleyen ve onlara metafizik değerler yükleyen sistemlerdir. İnsanın yaratılış serüvenini ve varlık gayesini açıkladığı gibi, bu dünyadaki hayatına da anlam kazandırır. Eğitimden insan ilişkilerine, eğlence kültüründen tabiat anlayışına kadar, insana hayata dair derin bir kavrayış sahibi olmasını sağlar. Dinlerin coğrafi mekanlarla da özel ilişkileri vardır. Semavi alemle yakın irtibatı olduğuna inanılan Kudüs şehri, her üç dinin mukaddes kabul ettiği, hem apokaliptik hem de ahir zamana ilişkin inançların merkezinde yer alan bir mekandır. Hıristiyanlık tarihinin Avrupa’daki en önemli temsilcisi olan Katolik Kilisesi, çeşitli faaliyetleri ile bu dinin gelişiminde belirleyici olmaya devam etmektedir. İslam’ın zaman, mekan ve insan ilişkilerine dair görüşleri, özellikle doğu dinlerinden Budistlerle münasebetleri ve mimarideki sembolizmi bu araştırmanın konuları arasındadır. Eser, özellikle semavi dinlerden Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’ın bu konulardaki görüşlerini incelemektedir.

Dinler, sadece inançlar ve ibadetlerden ya da ritüellerden ibaret sistemler değildir. Onlar, ortaya çıktıkları tarihi ortam, kültürel şartlar ve medeniyetler ile etkileşim içerisinde varlıklarını devam ettiren en önemli müesseselerdir.
Bu nedenle, dinler incelenirken onların yaşadıkları tarihi ortam ve içinde doğdukları kültürel ortamın bilinmesi, onları yakından tanımamızı ve doğru kararlar vermemizi sağlar.

Bu çerçevede, dinlerin kullandıkları diller, hem o dilleri hem de taşıdıkları kültürel zenginliği doğrudan veya dolaylı olarak kutsallağın bir parçası haline getirirler. Soyut anlatımların somut ifadeleri olan kültürel kodlar, çoğu kez söz konusu dinlerin sembolleri olarak karşımıza çıkar. Dini semboller ise, kültürlerin kendilerini ifade ettikleri en önemli unsurlardır.

Dinleri, öncelikli olarak tarih ve sembolleri çerçevesinde ele alan bu çalışma, aynı zamanda bunların toplumla etkileşimleri ve toplumsal müesseselerin çeşitli seviyelerdeki teşekkülüne etkilerini de incelemektedir.

Çeşitli dinler ve mensuplarının inanç, ibadet, ritüel ve kültürlerini farklı konular etrafında inceleyen bu eser, kültürler arası etkileşimin çok farklı boyutlarda devam ettiği günümüzde, farklı kültürleri tanıma çabalarına önemli bir katkı sağlamaktadır.

Yahudilik ve Hıristiyanlık, ortaya çıktıkları tarih sahnesinden itibaren gittikleri coğrafyalarda asırlar boyunca farklı boyutlarda hem gelişim hem de değişim geçirerek varlıklarını devam ettirmiş iki önemli dini gelenektir.
Hz. İbrahim, Hz. İshak, Hz. Yakub ve Hz. Musa gibi ortak dini şahsiyetlere ve Tevrat gibi ortak kaynaklara sahip olan Yahudilik ve Hıristiyanlığın esas aldıklari farklı inançlar, bu inançların yorumlanması ve takip ettikleri birbirinden farklı yöntemler, aynı konular hakkında farklı tutumlar geliştirmelerine neden olmuştur. Bu durum, onların dünyayı algılayışları ve anlamlandırmalarına da etki etmiştir.

Elinizdeki çalışma, Yahudilik ve Hıristiyanlığa bir yandan mukayeseli yaklaşarak benzerlik ve farklılıklarını anlamaya çalışırken, diğer yandan her iki dinin kendi tarihi serüveni içerisinde ortaya çıkan kavramlarını, meselelerini ve bunların sonucunda inşa ettikleri müesseselerini inceleyen metinlerden oluşmaktadır.

Bu eser, kültürler arası etkileşimin yoğun olarak yasandığı dünyamızda hem Doğu hem de Batı kültürlerinin önemli bir unsurunu teşkil eden bu iki dinin kültürel kodlarını tanımada önemli bir katkı sağlayacaktir.

Hac ibadeti insanlığın bilinen en eski ibadetlerinden biridir. Kutsal mekânların ziyaret edilmesi, o mekanların manevi cazibesine kapılarak kutsal bir yolculuğa çıkmayı gerektirmektedir. Kutsal mekânlar, kendisini ziyaret eden hacıyı dikey bir ilişki ile metafizik bir âlemle irtibata geçme tecrübesini yaşatır. Bu nedenle, dinlerde hac merkezleri aynı zamanda Tanrı ve ilahi varlıklarla doğrudan irtibata geçilen yerlerdir. ‘İlahi tecellilere’ mazhar olan bu merkezlerin ziyareti, genellikle Güneş'in gökyüzündeki hareketi örnek alınarak tavaf edilerek gerçekleştirilmektedir.

Bu araştırmada; Hinduizm ve Budizm'deki hac ibadetleri ele alınmaktadır. Doğu dinlerindeki hac ibadetinin en önemli uygulamalarının kaynağını temsil eden bu her iki dinde de hac ibadeti ve kutsal mekânların ziyareti önemli bir yer işgal etmektedir. Hindular, kutsal nehirlerin etrafında oluşan kutsal şehirleri ziyaret ederek tanrılarını hoşnut ederler ve yeni bir karmanın akıbetini iyi yönde etkilemeyi düşünürler. Budizm'in kutsal mekânları, Buda'nın ayak izlerini takip eder. Budizm'in Tibet ve Japonya'da gelişen iki farklı yorumunun en önemli özellikleri hac ibadetlerinde belirginleşmektedir.

Semavi hareketleri örnek alan dindar insan (homo religiousus), yaradılışından itibaren gece gündüz gökyüzünde tavaf eden güneş gibi yeryüzünde kutsal mekânları tavaf eder.

Tarihten Günümüze Tartışmalı İnanç Meseleleri serisinin ikincisini oluşturan bu çalışma, 2015 yılında Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı tarafından düzenlenen Nur-i Muhammedi, Vahdet-i Vücud ve Rüya konularındaki ilmî konferansları kapsamaktadır. Çalışma bu haliyle Mehdilik, Nuzul-i İsa, Sihir ve Ricalü’l-Gayb konularını kapsayan bir önceki Tarihten Günümüze Tartışmalı İnanç Meseleleri (İstanbul, 2014) kitabının devamı konumundadır.

Semâvî dinlerin en eskisi olarak kabul edilen Yahudilik’te, bu dünyanın ötesinde bir ahiret aleminin, ceza ve mükafat yerinin mevcut olup olmadığını araştıran ve var olduğu neticesine ulaşan bu eser, geniş bir birikimin ve birkaç dilde yazılmış kaynaklara ulaşabilmenin sağladığı zengin temel üzerinde, ana metinlere dayanarak kaleme alınmıştır. Alanında yapılmış en kapsamlı ve yetkin çalışma olarak dikkat çeken eserde bütün bir Kitab-ı Mukaddes, apokrif metinler, Talmud ve Mişna külliyatı, Yahudi felsefesi titizlikle gözden geçirilmiş; yer yer Yahudiliğin sosyal tarihine ve gelişimine ayrılan sayfalarla esere ayrı bir zenginlik kazandırılmıştır. Ahiret inancı noktasında tüm ilahi dinlerin temel kaynakları itibariyle aynı kelime üzere olduklarını göstermesi yönünden de ayrı bir değere sahip olan eser, bu konuya ilgi duyanlar için bir baş yapıt niteliğine sahiptir.

19. yüzyıl, Osmanlı Devletinin sadece siyasî ve askerî alandaki istilalara karşı değil, aynı zamanda Batılı devletlerin kültürel istilasına karşı da mücadele verdiği bir dönem olmuştur. Bu mücadele, özellikle Hıristiyan âlemi ile sınır oluşturan ve bünyesinde farklı din ve mezhepleri barındıran Balkanlar’da daha yoğun bir şekilde gerçekleşmiştir. Kendisi de Balkanlar’dan olan Hacı Abdullah Petricî, özellikle o dönemde yaygın olan Protestan misyonerlik faaliyetlerini hedef alarak, Hıristiyanlığın eleştirisine dair hem Türkçe hem de Arapça eserler kaleme almıştır. Bu çerçevede, Türkçe yazılan ilk reddiyeler arasında yer alan İzâhü’l-merâm önemli bir yer işgal etmektedir. Burhânü’l-hüdâ fi reddi kavli’n-nasâra ile Risâletü’s-samsamiyye adlı eserleri ise, dönemin önemli reddiye metinleri arasındadır. Hıristiyanlığın temel doktrinlerini (teslis inancı, Hz. İsa’nın ulûhiyeti ve enkarnasyon) ve İncil’in tahrifi meseleleri Hacı Abdullah Petricî’nin eleştirilerinin merkezini teşkil etmiştir. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) önceki kutsal metinlerde müjdelediği (tebşirat) konusuna da değinen Petricî, misyonerlik faaliyetlerine maruz kalan Müslümanları İslâm’ın üstünlüklerini keşfetmeye çağırmıştır. Eleştirilerini hem klasik İslâm reddiye literatüründen hem de kendi çağında yazılmış olan Hıristiyan araştırmalardan istifade ile kaleme alan Petricî, bu yönüyle kendi çağındaki gelişmeleri de takip eden bir ilim adamıdır.

Hac ibadeti insanlığın bilinen en eski ibadetlerinden biridir. Kutsal mekânların ziyaret edilmesi, o mekânların manevi cazibesine kapılarak kutsal bir yolculuğa çıkmayı gerektirmektedir. Kutsal mekânlar, kendisini ziyaret eden hacıya, dikey bir ilişki ile metafizik bir âlemle irtibata geçme tecrübesini yaşatır. Bu nedenle, dinlerde hac merkezleri aynı zamanda Tanrı ve ilahî varlıklarla doğrudan irtibata geçilen yerler kabul edilir. “İlahî tecellilere” mazhar olan bu merkezlerin ziyareti, genellikle Güneş’in gökyüzündeki hareketi örnek alınarak tavaf edilerek gerçekleştirilmektedir.

Bu araştırmada, Hinduizm ve Budizmdeki hac ibadetleri ele alınmaktadır. Hinduizm ve Budizm, doğu dinlerindeki hac ibadetinin en önemli iki kaynağını temsil etmektedir. Her iki dinde de hac ibadeti ve kutsal mekânların ziyareti kurtuluş yolunda önemli bir yer işgal etmektedir. Hindular, kutsal nehirlerin etrafında oluşan kutsal şehirleri ziyaret ederek tanrılarını hoşnut ederler ve böylece yeni bir karmanın akıbetini iyi yönde etkilemeyi düşünürler. Budizmin kutsal mekânları ise, Buda’nın ayak izlerini takip eder. Budizmin Tibet ve Japonya’da gelişen iki farklı yorumunun en belirgin özellikleri hac ibadetlerinde ifadesini bulmaktadır.

Semavi hareketleri örnek alan dindar insan (homo religiousus), yaradılışından itibaren gece gündüz gökyüzünde tavaf eden güneş gibi yeryüzünde kutsal mekânları tavaf eder.