Rene Descartes Eserleri Katkıda Bulunduğu Ürünler 

Descartes, her insanın gerçekle hayal ürününü birbirinden ayırabilecek sağduyusu olduğuna inanır. Bu nedenle insanların doğru düşünmesini engelleyenin yeteneksiz olunması değil, düşünce yöntemindeki hatalar olarak açıklar.

'Hakikate varmak isteyen her insanın, yaşamında belki de ilk kez, o zamana değin edindiği tüm düşünceleri ve bütün bildiklerini bir yana bırakıp, yeniden ve tepeden tırnağa bir düşünce sistemi kurmalıdır' diyerek reformist insanı tarif eder. Modern felsefenin mimarıdır Descartes. Geliştirmiş olduğu, sistematik şüpheciliğiyle analitik geometrinin temellerini atmış: hiç bir şeyin doğru, yanlış veya gerçek olduğu bilinemez diyerek bizi tüm bildiklerimizi yeniden sorgulamaya yöneltir.

Özgüven patlaması yaşanan bir dönemde bildiklerimize bir de Descartes prensipleriyle bakmamız kendimize ve dünyaya yeni bir ışık yayabilir belki de…

Modern felsefenin temel sorunlarından biri de yöntemdir. Kesin, kendisinden kuşku duyulmayacak bilgi sağlayan bir yöntem arayışı çağa damgasını vurur. Descartes'in çabası da bu arayışın neredeyse başlangıcıdır.

Bu kitap, Descartes’ın opus postumum’u, yani ölümünden sonra yayımlanan eserleri arasında yer alan iki metnin çevirisini bir araya getiriyor. Bu metinlerden Recherche de la Vérité par la lumière naturelle başlığını taşıyan ilki, hayali üç karakter (Eudoxe, Poliandre, Epistemon) arasında kurgulanmış bir diyalogdur.

Descartes tamamını yazıp bitiremediği bu metninde, başta metodik şüphesi ve cogito ergo sum hükmünün şüphe götürmezliği olmak üzere felsefesinin ana hatlarını özetler. Descartes’ın bu metni üzerine ünlü Alman filozof Ernst Cassirer şu değerlendirmede bulunmuştur:

Descartes’ın hiçbir yazısı, hatta metot üzerine konuşma bile, onun düşünce evrenine giriş için bize daha iyi bir yaklaşım noktası sunamaz
Descartes’ın Le Monde ou Traité de la lumière başlıklı metni de bitmemiş bir eser projesidir. Madde, uzay, atalet, hareket, ışık gibi fizik konularını ve maddenin, kütlenin ve hareketin korunumu gibi doğa yasalarını incelediği bu eserini tamamlamaktan, 1633 yılının Haziran ayında aldığı, Galilei’nin Engizisyon tarafından yargılandığı haberi üzerine vazgeçmiştir.

Zira bu eserinde o da Galilei gibi dünyanın güneş çevresinde döndüğünü savunmaya niyetlidir ve hakkında çıkarılmış “ateist” söylentisinden de zaten fevkalade tedirgindir. Descartes’ın bir kovuşturmaya uğramamak için ne kadar ihtiyatlı yazdığı, Dünya ya da Işık Üzerine İnceleme’de görülmektedir: mevcut dünyadan değil, hayâl ürünü bir dünyadan söz ediyormuş gibi yazar. Bu ihtiyatlı tavrını Latince larvatus prodeo (maske takarak ilerliyorum) ifadesiyle de bizzat vurgulamıştır.

‘…Thought and extension may be regarded asconstituting the natures of intelligent and corporeal substance; and then they must not be otherwise conceived than as the thinking and extended substances themselves, that is, as mind and body, which in this way are conceived with the greatest clearness and distinctness. Moreover, we more easily conceive extended or thinking substance than substance by itself, or with the omission of its thinking or extension. For there is some difficulty in abstracting the notion of substance from the notions of thinking and extension, which, in truth, are only diverse in thought itself (i.e., logically different); and a concept is not more distinct because it comprehends fewer properties…

My third maxim was to endeavor always to conquer myself rather than fortune, and change my desires rather than the order of the world, and in general, accustom myself to the persuasion that, except our own thoughts, there is nothing absolutely in our power; so that when we have done our best in things external to us, all wherein we fail of success is to be held, as regards us, absolutely impossible: and this single principle seemed to me sufficient to prevent me from desiring for the future anything which I could not obtain, and thus render me contented; for since our will naturally seeks those objects alone which the understanding represents as in some way possible of attainment, it is plain, that if we consider all external goods as equally beyond our power.

Descartes Metot Üzerine Konuşma’sını ilk kez 1637’de, Diyoptrik, Meteorlar ve Geometri başlıklı incelemeleriyle aynı ciltte yayınlatır. Konuşma, birçok eserini Latince kaleme alan Descartes’ın ana dilinde yazdığı bir metni olup bir bakıma entelektüel otobiyografisi ve felsefesinin özetidir.
Bu eserinde, metodik şüphesi, ruh ile madde ayrımı, Tanrı’nın mevcudiyetine dair ispatları ve metodunun kuralları yanında; geçici ahlâk düsturları, düşünce ve dil arasındaki ilişkiye yaklaşımı, kan dolaşımı ve benzeri fizyolojik gözlemleriyle bir arada sunulmaktadır.

Bu itibarla Metot Üzerine Konuşma, Descartes’ın düşünce dünyasına giriş için en uygun metni olduğu kadar, diğer eserlerini okurken de tekrar tekrar dönülmesi gereken temel bir başvuru kaynağıdır.

Kendine, dayanak olarak düşünceyi alması itibariyle, Descartes modern felsefenin hakikî kurucusudur. Bu zâtın, kendi çağı ve modern zamanlar üzerindeki etkisi hakkında söylenecek hiçbir şey, mübalâğa olmayacaktır. O bir kahramandır. Her şeyi, ta başlangıcından ele almıştır.

- Hegel

On altıncı ve on yedinci yüzyılda matematik, fizik, gökbilim, biyoloji, tıp ve kimya gibi alanlarda yaşanan gelişmeler sonucunda sınırlı ve eski dünya görüşü yerini modern, nicel, bilimsel yöntemlerin kullanıldığı deneye dayalı yeni bir dünya görüşüne bırakmıştır. İşte bu noktada Descartes, aklına takılan sorulara yanıt aramaya başlar: Bugüne kadar doğru olduğuna inandığımız şeylerin hatalı olduğunu gördüğümüze göre artık bir şeyden nasıl emin olabiliriz? Anlığımız veya zihnimizle algıladığımız şeyler gerçek midir? Dış dünyanın bilgisine ulaşmamızı sağlayan algılarımız bizi yanıltabilir mi? Düşünen bir şey olarak biz, neyi kesin olarak bilmediğimizi bilebilir miyiz? Tek gerçek, dünyada hiçbir şeyin kesin olmadığı mıdır?

Descartes Meditasyonlar’da, duyularıyla algıladığı bütün bilgileri yeniden inşa etmeye çalışırken sadece mutlak ve kesin bilginin peşinden gider. Bir şeyden kesin olarak emin olmadığımızda ondan şüphe etmemiz gerektiğini öne sürer; kendinden de şüphe ettiği için var olduğu sonucuna varır.

Rene Descartes ; Latinceleştirilmiş: Renatus Cartesius; sıfat hali: Kartezyen, d. 31 Mart 1596 - ö. 11 Şubat 1650), Fransız filozof, matematikçi ve yazar.

Hayatının çoğunu Hollanda'da geçirmiş olup, Modern Filozofinin Babası unvanını almıştır ve kendisini takip eden Batı felsefesi çoğunlukla onun günümüzde hala çalışılan yazılarına cevap niteliğindedir. Özellikle "İlk Felsefe Üzerine Düşünceler" hala çoğu üniversitenin felsefe bölümünde standart bir kaynak olarak kabul edilir. Descartes'ın matematiğe katkısı da aynı derecede belirgindir; uzaydaki bir noktayı bir numaralar seti olarak işaretleyebil-meyi ve cebirsel denklemleri iki boyutlu koordinat sisteminde geometrik şekiller olarak göstermeyi (ve tam tersini) sağlayan Kartezyen koordinat sistemi, ismini Descartes'tan alır. Cebir ve geometri arasında bir köprü olan, sonsuz küçükler hesabı ve analizi için elzem olan, analitik geometrinin de temellerini Descartes atmıştır. Bir deha örneği olarak tanımlanan Descartes aynı zamanda bilimsel devrimdeki anahtar kişilerden biridir. Kendisinden önceki filozofların otoritesini ve kendi algılarının kesinliğini kabul etmeyi reddetmiştir.

Felsefesinin birçok öğesi geç Aristotelesçilik, 16. Yüzyılın yeniden dirilmiş stoacılığı, içerisinde emsallerini gösterir. Descartes felsefesinde, ekollerden iki temel noktada farklılık gösterir: korporel maddenin durum ve şekil olarak ayrıldığı ve doğal fenomenlerde doğal veya ilahi herhangi jb> uç nokta olduğu kanılarına karşı çıkar. Teolojisinde, Tanrı'nın yaratma ^.§ylemindeki mutlak özgürlüğü üzerinde durur.

Descartes belki de en çok. Metot üzerine konuşmanın 4. ve Felsefenin İlkelerinin 1. bölümlerinde geçen "cogito ergo sum (düşünüyorum öyleyse varım)"şeklindeki felsefi cümlesiyle tanınır.

Descartes, Tanrı’nın varlığını ve insan ruhu ile bedeninin birbirinden ayrı olduğunu kanıtlamaya çalışır Metafizik Üzerine Düşünceler’de. Döneminin bilimlerine sağlam bir temel oluşturma kaygısıyla inzivaya çekilip kendini toplumdan soyutlayan bir düşünürün içsel yolculuğunu anlatır. Descartes, eserinin başından sonuna kadar sistemli bir kuşku yöntemiyle hareket eder. Başka bir deyişle doğru olarak bildiği ne varsa hepsini bir kenara atıp tüm önyargılarından ve temelsiz inançlarından arınarak yol alır.

Bir yandan da insanın her şeyden kuşku duyabileceğini, ama bir tek kendi varlığından kuşku duyamayacağını temellendirmeye çalışır. Sonunda açık ve seçik olarak algılanan her şeyin doğru olduğu yargısına varsa da, zihnin güvenilirliğiyle ilgili kökleşmiş kuşkularının hâlâ kendisini rahatsız ettiğini fark eder. Bunlardan, ancak kendi içinde bulduğu ve dolayısıyla var olan bir Tanrı’dan gelebileceğine inandığı Tanrı fikri üzerine tefekküre dalarak kurtulabileceğini anlar.

Türçeye ilk kez Latinceden çevrilen Metafizik Üzerine Düşünceler; Tanrı, ruh, akıl, zihin, varlık gibi felsefenin temel kavramları üzerine eğilerek okuyucuyu felsefi bir sorgulamanın içine çekiyor.

Descartes, ölümünden sonra yayımlanan, aklın ve yetilerinin kullanılması yoluyla hakikate nasıl ulaşılacağı üzerine bir deneme olarak kaleme aldığı eseri Tabiat Işığı ile Hakikati Arama ile öncelikle “tabiat ışığı” belirlemesini tanımlıyor ve Türkçede “Düşünüyorum o halde varım” olarak ünlenen Cogito ergo sum aforizmasının hiçbir kuşku götürmeyeceği üzerine oluşturduğu felsefesinin temelini anlatıyor. Eudoxe, Poliandre ve Epistemon adlarını verdiği hayali üç kişinin konuşması aracılığıyla kendi felsefi ve düşünsel dünyasını mükemmel bir biçimde ifade eden Descartes, şu yaklaşımın kanıtlanmasını amaçlıyor: “Tabiatın saf ışığı, sıradan bir insanın dine ve felsefeye ihtiyaç duymadan her şey hakkındaki düşüncesini, görüşünü belirler ve en gizemli bilimlerin derinliklerine bile ulaşır.”

Descartes’ın Tanrı, evren, çeşitli tutkular, ruh, beden, madde ve ruhun bu hayattan sonraki durumu vb. konulardaki görüşlerini açıkladığı çeşitli mektuplarından oluşan Ahlak Üzerine Mektuplar, başta Prenses Elisabeth olmak üzere, Büyükelçi ve Kraliçe Christine’e yazdığı mektuplardan oluşmaktadır. Descartes’ın özellikle Prenses Elisabeth’e yazdığı mektuplar dikkat çekicidir. Mektupların birinde Descartes ruh hakkındaki görüşünü şöyle açıklar:

“Insan ruhunda iki şey vardır ki doğası hakkında edinebileceğimiz bütün bilgiler onlara bağlıdır; bunlardan biri düşünmesi, diğeri de bir bedenle birleşmiş olduğuna göre, bedene etkisi ve bedenden etkilenmesidir...”

“Us dünyada en iyi paylaştırılan şeydir, çünkü herkes onunla öylesine iyi donatılı olduğunu düşünür ki, tüm başka şeylerde hoşnut edilmeleri çok güç olanlar bile genellikle ondan şimdiden ellerinde bulunandan daha çoğunu istemezler. Bunda tümünün aldanması olası değildir; tersine, bu sağlam yargıda bulunma ve doğruyu yanlıştan ayırdetme gücünün ki sözcüğün asıl anlamıyla “sağ duyu” ya da “us” (le bon sens ou la raison) denilen şey budur tüm insanlarda doğal olarak eşit olduğuna, ve böylece görüşlerimizin türlülüğünün kimi insanların başkalarından daha ussal olmalarından değil, ama yalnızca düşüncelerimizi değişik yollara yöneltmemiz ve aynı şeyleri irdelemiyor olmamız olgusundan geldiğine tanıklık eder. Çünkü iyi ansal güçlere iye olmak yeterli değildir; başlıca sorun onları iyi uygulamaktır. En büyük ruhlar en büyük erdemlere olduğu gibi en büyük erdemsizliklere de yeteneklidir; ve çok yavaş yürüyenler, eğer her zaman doğru yolu izlerlerse, gerçekte koşmalarına karşın yolun dışına çıkanlardan daha ileri gidebilirler."

- Descartes, Söylem

Yöntem Üzerine Konuşma bir cogito ergo sum (düşünüyorum öyleyse varım) manifestosudur.

Descartes düşünmenin açık ve seçik ilkelerini aşama aşama saptamaya çalışırken yöntemsel bir kuşkuyla yola çıkar. Bu kuşku var olmak için zorunlu bir neden sayılmalıdır. Tıpkı Ben’in Tanrı karşısında, bedenin ise ruhlar âleminde konumlanması gibi var olmak için de var olmanın çelişkisini bütünüyle anlamalıyız. Kuşku duymuyorsam zaten hiçbir şey üzerinde düşünmüyorum demektir. Eğer tüm düşünce kendinde ilkeleri bir araya getirmiş ise sonuçta varlığı yadsınamayacak bir düşünen özne ortaya çıkacaktır. Böylelikle modern düşüncenin kendine sıklıkla referans aldığı bir yöntem ve bilimlerin doğuşuna eşlik eden bir felsefe skolastik bir dünyadan yolunu tamamen ayıracaktır:

İlk kural, kesin olarak doğru olduğunu bilmediğim hiçbir şeyi doğru kabul etmemektir; yani aceleci davranmaktan ve ön yargılardan özenle kaçınmak, yalnızca zihnimin açık ve seçik olarak gördüğü ve bir daha şüphe duymayacağım şeyleri kendi yargılarıma dâhil etmek.

İkinci kural, ele aldığım her bir zorluğu mümkün olduğu kadar veya onu daha iyi anlamam için gerektiği kadar küçük parçalara ayırmaktır.

Üçüncü kural, en basit ve bilinmesi en kolay şeylerden başlayarak, en karmaşık şeylere kadar kademeli olarak ilerleyerek, düşüncelerimi belli bir düzen içinde yönetmek; birbirini doğal olarak izlemeyen veya öncelemeyen şeyleri belli bir sıraya göre incelemek.

Son ve dördüncü kural, her aşamada bütünlüklü hesaplamalar ve genel denetlemeler yapmak ve böylece herhangi bir şeyi unutmadığından emin olmak.

Bu yaşamdaki tüm iyilikler ve kötülükler yalnızca tutkulara bağlıdır.

Dahası ruhun ayrıca kendi hazları olabilir. Ama bedenle ortak olan hazlarına gelince, bunlar tamamıyla tutkulara bağlıdır; öyle ki bunların en fazla heyecanlandırdığı insanlar bu hayatın zevklerini en çok tadabilenlerdir. Tutkularını iyi kullanmayı bilmedikleri ve talihleri de ters gittiği zaman, en büyük acılarla karşılaştıkları da doğrudur. Ama bilgelik de asıl itibarıyla bu hususta faydalıdır, tutkulara hâkim olmayı ve onları maharetle kullanmayı öyle bir öğretir ki, neden oldukları kötülükler gayet katlanılabilir hale gelir ve hatta hepsinden sevinç payı bile çıkarılabilir.

Descartes’ın ölümünden kısa süre önce, 1649’da kaleme aldığı Ruhun Tutkuları, filozofun tasvir ettiği felsefe ağacının dallarına uzanan bir ahlak incelemesidir. Ancak tutkuları mutluluk ve özgürlük için bir engel olarak gören Stoacı geleneğe karşı tutkuları rehabilite eden Descartes’ın yaklaşımı bir ahlakçı tavrı değil modern anlamda söylersek, bir nörofizyoloğun tutumudur. Böylece adeta filozofun vasiyet eseri olan bu çalışmanın ana konusu, ruh ve beden arasındaki biyolojik birliğin oluşturduğu failin insani özelliği, sonra da ahlaki bir bireydir ve Descartes gerçek anlamda bir etik sunmaktan ziyade yönteminin son meyvesi olarak bir “pathos” projesi tasarlar.