Samipaşazade Sezai Eserleri Katkıda Bulunduğu Ürünler 

Genç esir Dilber’in Kafkasya’dan Mısır’a uzanan zorlu macerasını konu edinen Sergüzeşt, esaret sorunu odağında Osmanlı modernleşmesine ilişkin önemli ipuçları sunmakta.

SamiPaşazade Sezai (1859-1936)
İstanbul doğumlu Türk realist öykücü ve romancıdır. Türk Edebiyatının ilk gerçekçi romanlarından birisi olma özelliğiyle Türkçe edebiyat tarihinde büyük önem taşıyan Sergüzeşt adlı romanın yazarıdır. 1892’de yazdığı Küçük Şeyler ile Türk edebiyatında

Yalnız dökülen gözyaşları acıdır. Sen hiçbir derdini benden gizlemezken, bu ıstırabının sebebini niçin saklıyorsun? Memleketinde geçen bir şey mi hatırına geldi? Yoksa çocukken validenin kucağında ağladığını mı hatırladın? Sen kalbini bana da açmazsan, burada hâline hanımlar mı acıyacak, beyler mi ağlayacak?

Esaret altına alınmış bir beden ve duygularla geçen koca bir ömür… Dilber’in yaşamının özü. Samipaşazade Sezai’ye şöhretini kazandıran Sergüzeşt’te insanın insani özelliklerini ve varoluş nedenini yok sayan olaylarla birlikte bir mal gibi alınıp satılan, eziyet edilen bir esir kızın dramı anlatılmakta…

Hâlid Ziya, Kırk Yıl adlı anılarında, “Yine bir gün kitapçıda, İstanbul’dan yeni gelmiş şeyleri gözden geçirirken, Sâmipaşazâde Sezâi Bey’in Küçük Şeyler kitabını gördüm. Küçük Şeyler beni çıldırttı. Sanat heyecanım içinde bu kitaptan duyduğum zevke ve neşeye yetişebilecek bir duygulanma bilmiyorum. Bu bana yeni bir ufuk, ülkenin yayın ve sanat göğünde vaadlerle dolu parlak bir doğuş göstermiş oldu. Küçük hikâyelerin tercüme denemeleriyle geçen zamanın ve bu Küçük Şeyler kitabıyle yinelenen temasların bende biriktirmiş olması gereken bir heyecan toplamı, (...) sanki gelecek yılların dölyatağına düşerek hayata çıkmak zamanını beklemeye başlamış bir gebelik tohumunu meydana getirmiş olacak ki, yazı mesleğinde en çok sevdiğim küçük hikâyelerden kim bilir ne kadar yazmış oldum,” diyerek kendisini öykü yazmaya yönelten etkenin Küçük Şeyler olduğunu söylemektedir.

Edebiyatımızda birçok ilke şahit olduğumuz Tanzimat Dönemi’nde esaret ve insan ticareti temalarını işleyen Samipaşazade Sezai’nin biricik romanı Sergüzeşt, romancılık tarihimizde romantizmden realizme geçişimizin ilk örneğidir.

Samipaşazade Sezai’nin babasının konağında yakından tanıdığı esir kadınların hayat hikayeleri ve bizzat kendi annesi Gülarayış Hanım’ın da bir Çerkez esire olması, olay örgüsünün altyapısını oluşturmasıyla hikayede otobiyografik unsurlar barındırmaktadır. Yazar bu durumu eserin 1924’teki baskısının önsözünde dile getirmiştir.

Sezai insan ve çevre ilişkisine eserin birçok yerindedeğinmiş, mekanı sadece dekor olmaktan çıkarmış ve karakterlerin psikolojik durumlarıyla ilintilendirmiştir. Eserde işlediği dönem sorunları sebebiyle yazar göz hapsinde tutulmuştur.

Küçük Şeyler sıradan insanın başına gelmesi muhtemel sıradan olayları, acıları, ümitleri, hayal kırıklıklarını, yani kimi hayat gerçeklerini ve bu gerçekler karşısında yaşanan duyguları ele alıyor. Ağaçların kesilmesine üzüntü duymamız, kuş sesleriyle neşelenip aşk uğruna acı çekmemiz, bir tebessümle umutlanıp kurduğumuz hayallerin yıkılıvermesi gibi olağan ama okuru derinden etkilemeyi başaran hikâyelerdir bunlar. Türk edebiyatına modern anlamda hikâyenin ilk örneklerini kazandıran Samipaşazade Sezai, Küçük Şeyler için yazdığı önsözde, neyin anlatıldığının değil, nasıl anlatıldığının önemli olduğunu vurgulayarak hikâyenin gücünün ayrıntıda gizli olduğunu ve güzel yazıldığı sürece basit konuların da önem kazanacağını söyler.

Samipaşazade Sezai (1859-1936) İstanbul’da doğan Sezai’nin çocukluk ve ilkgençlik yılları Maarif nazırlığı da yapmış olan babası Sami Paşa’nın Taşkasap’taki büyük konağında geçer. Bu konak dönemin meşhur fikir adamlarına, yazar ve şairlerine ev sahipliği yapan önemli bir buluşma noktasıdır. Sezai burada pek çok yazar ve şairle tanışır. Özel hocalardan Arapça, Farsça ve Fransızca dersleri alır. Gençlik yıllarında oldukça etkilendiği Namık Kemal ve yakın dostu Abdülhak Hamit’in yenilikçi düşüncelerini benimseyen Sezai, 1880’de Londra Sefaretine ikinci kâtip olarak atanır. Burada Batı edebiyatını, özellikle Shakespeare’in eserlerini inceleme imkânı bulur. Londra’da geçirdiği bu zaman onun düşünce dünyasını ve edebi ufkunu genişletir. 1901’e kadar İstanbul’da Hariciye Nezareti’nde muavinlik görevini sürdürür. İstanbul’da geçirdiği 1886-1901 yıllarında Sergüzeşt’i, Küçük Şeyler’i ve Rumûzü’l-Edeb’i yayımlar.

İstanbul’un alafranga dünyasına yönelik ilk köklü saptamalar onun eserlerinde belirir.

Sergüzeşt’te esirlik ve özgürlük kavramlarını işlemesi hükümetin takip çemberine girmesine neden olur ve 1901’de Paris’e kaçar, burada Jön Türkler’e katılır. Tanzimat dönemi yenilikçi edebiyatın öncülerinden Samipaşazade Sezai’nin seçme eserlerine Türk Edebiyatı Klasikleri Dizimizde yer vermeyi sürdüreceğiz.

Sergüzeşt, Samipaşazade Sezai’nin acıklı bir aşk hikâyesi üzerinden kölelik ve özgürlük konularını işlediği romanıdır. Yazar bu eserinde, kölelik kurumunu, Osmanlı burjuvazisini ve insanın kendisinin değil ait olduğu sosyal sınıfın önemsenmesini eleştirerek, insanların eşit olduğu fikrini savunur. Psikolojik analiz, mekân anlatımı ve betimleme açısından güçlü bir roman olan Sergüzeşt, Tanzimat dönemi edebiyatında romantizmden realizme geçişin en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir.

"Yıldızlar karanlık içinde parladığı gibi, fakirlik ve sefalet içinde de saflık ve ulvilikle parlayan ruhlar yok mudur? Bir kalp sevmek için mutlak servete, asalete mi muhtaçtır? Bence, en doğru ikbal, ruhun göründüğü iki güzel göz; en büyük servet, kalbin duygularını gösteren gül renginde dudaklardan akseden tebessümdür. Güzellikten büyük asalet, kalp saflığından büyük servet mi olur?"

Samipaşazâde Sezâi Sergüzeşt’te, küçük yaşta Kafkasya’dan İstanbul’a esir olarak getirilen Dilber’in değişik konaklarda yaşadığı yürek burkan serüvenini anlatır. Harputlu Mustafa Efendi’nin konağında küçük bir hizmetçi kız olan Dilber; Celâl Bey’in önce oyalanacak bir köle, sonra sevgili olarak gördüğü Dilber; Mısırlı zenginin konağında ise odalık olmaktansa ölümü göze alan Dilber. Bu türden bir anlatım yazınımızda ilktir.

Esirlerden ikisi on altı on yedi yaşında Kafkasya'nın iki parlak güzel kızıydı. Üçüncüsü tahminen sekiz dokuz yaşlarında bir küçük esirdiki saçlarıyla kaşlarının arası biraz yakınca, ağzı gayet küçük, yuvarlak olan omuzlarına göre beli incecik, hele o siyah gözlerde zeka parıltısı sonsuz bir güzellik gösterirdi. Usta bir elin çizgilerini ölçüyle çektiği fakat renk vermediği bir resimdi. Zira küçücük dudakları pek renksiz, bakılmamaktan saçları seyrek, sefalet ve yolculuk sıkıntılarının etkisiyle rengi uçuk, gözlerinin etrafı ince bir siyah daire ile çevrilmiş, bakışında kafesin içine konulmuş bir kuşun ara sıra gökyüzüne bakışını andırır gibi gizli bir hüzün ve acı görülüyordu. Bu küçük kızın üzerinde dar ve baştan sona ilikli bir Çerkez paltosu, başında bir küçük eski kalpağı vardı. Sandallar sahile yanaşarak bu kızları bir eve getirdiler. Eve girdikleri zaman esircinin karısı karşılayarak, "Bu ikisi güzel. Bu küçük kız hastalıklı bir şeye benziyor, bunu buraya ölsün diye mi getirdin?" dedi. Hacı Ömer de, "Biz de bunu bin liraya almadık ya! Tam yüksek kaldırımdaki Mustafa Efendi hareminin istediği gibi bir küçük..." cevabını verdi.

Sami Paşazade Sezai 1859 yılında doğmuştur. Devrin ileri gelen isimlerinden Sami Paşa´nın oğludur. Yirmi yaşına kadar resmi bir görev almayıp, edebiyat konusundaki bilgilerini artırmayı tercih etmiştir. Sami Paşazade Sezai Divan edebiyatına karşı çıkmış ve Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tarhan gibi yazarların etkisiyle Batı edebiyatına yönelmiştir. Batılı anlamda ilk gerçekçi ürünleri vermiştir.

1892 yılında yayımlanan ´´Küçük Şeyler´´ eseri Türk edebiyatının modern anlamda ilk hikayesi olarak kabul edilmektedir.Sami Paşazade Sezai´nin Küçük Şeyler eseri yedi hikayeden oluşmaktadır. Bu kitabı okurken kendinizden birşeyler bulacaksınız.

Samipaşazade Sezai' nin bu eserinin konusu " esaret " tir. Evinden, yurdundan, annesinin sevgi dolu şefkatli kollarından, acımasızca koparılarak esir pazarında satılan ve hayatı âdeta bir zindana dönen, küçük Çerkez kızı Dilber' in acı dolu hayatını konu alır.

Yaşama Dair Sevgi Kokan Sıcacık Kitaplar

II. Abdülhamid devrinde yazılan eser, esaret temasını işlemesi nedeniyle yazarın göz hapsinde tutulmasına neden olmuştur. Kitabın kahramanı, bir köle olan Dilber’dir. İstanbul’daki bir konakta gerçek aşkı bulana kadar çok acılar çekmiş, oradan oraya sürüklenmiştir. Dilber’in Kafkasya’dan Mısır’a uzanan “macerası” Sami Paşazâde Sezai’nin anlatımıyla okuyucuya sunulmuştur.

Zavallı hafıza! Günden güne yaşlandığını hissettiğimiz vücutlarımız, şu toprak yığınının üzerindesürekli ayakta kalmaya çalışır durur. Bir hüzünlü bakışı yıllarca unutmaz. Bir sözü, bir tebessümü yıllarca saklar. Etrafında, baş dönmesiniandırır bir hızla geçenhatıraları korur. Bu duruma tahammülün yavaşyavaş bitmesiyle, bize ümit veren gelecek de biter. Hayatımıza yoldaş olan geçmiş, unutuluş denizinde mahvolur. O zaman öldürücü bir şekilde kanayan bir yara gibi bizi mezarın kapısında bırakarak hizmetini terk eder.

Sergüzeşt, Sami Paşazade'nin en önemli eseridir. Türk Edebiyatında modern kısa öykünün kurucusu sayılan Sami Paşazade, bu romanda Kafkasya’dan kaçırılarak İstanbul’a getirilip köle olarak satılan bir kızın yaşamını anlatırken bir dönemin anlaşılmasına da ışık tutmaktadır. Konu olarak; imkânsız bir gönül macerası anlatılırken arka planda; toplumsal sınıflandırmanın problemleri ile iyiliğin ve aşkın sınırlandırılamaz hikâyesini işlemektedir.

Samipaşazade Sezai’nin 1888’de yayımladığı Sergüzeşt’i 1970’li yıllarda ilk okuduğumda Kafkasya’dan kaçırılıp İstanbul’daki bir aileye ticari bir meta gibi satılan dokuz yaşındaki Dilber’in göz yaşartan ve intiharla sonuçlanan ibretlik macerasını heyecanla ve şaşkınlıkla takip etmiştim. Bu roman beni derinden etkilemiş, kelimenin tam anlamıyla sarsmıştı. Kendime: Hayret, Osmanlıda kölelik var mıydı?” diye sorduğumu hatırlıyorum.

Üniversite edebiyat eğitimi aldığım yıllarda aynı romanı daha bilinçli ve dikkatli okuyunca eserin niçin 100 Temel Eser’den biri olarak seçildiğini daha iyi anladım. Sergüzeşt’in temel eser sayılmasının iki önemli özelliği vardır. Birincisi; edebiyat tarihimizde “cariyelik” kurumunu eleştirel bir bakış açısıyla ele alan ilk –ve galiba son- roman oluşudur. İkinci olarak da şunu söyleyebiliriz: Tanzimat döneminde sanat ve edebiyatta romantizm ekolü hâkimdi, Sergüzeşt’te romantik ve realist öğeler iç içedir; kısaca bu roman Romantizm’den Realizm’e geçiş eseri kabul edilir.

Sergüzeşt, ibret alarak bir solukta okuyacağınız mükemmel bir roman.

Samipaşazade Sezai'nin Sergüzeşt adlı romanı gerici, ilkel, feodal toplumsal ilişkilerin dayattığı zorunluluklar yüzünden yaşanamayan bir aşkın marazi hikayesidir.

Sergüzeşt, sevgiliyle yaşanma ihtimali olmayan umutsuz bir aşkın romanıdır, uzunca söylemek gerekirse, Sergüzeşt, dönemin ve toplumsal sınıfların yarattığı insan doğasına aykırı gerici ve ötekileştirici toplumsal koşullar nedeniyle sevgiliyle murat alıp verilerek doyasıya yaşanması olasılık dâhilinde olmayan bir gönül macerasının romanıdır.