Popüler Bilim

Popüler Bilim

Hemen hemen her gün bildiklerimize bir yenisi daha ekleniyor. Bu binlerce yıldır da böyle çünkü insan merak eden, anlamaya çalışan, etrafında olup bitene kayıtsız kalamayan bir varlık. Yaratılışımız gereği bir şeyleri daha az enerjiyle, yani daha kestirme bir yolla yapmaya programlıyız. Bunun en açık ispatı bilimin varlığı. Bilim için de insan tecessüsünün en muhteşem ürünü demek hiç de abartılı olmaz. Tarih, kademe kademe, insanlığın nasıl ilerlediğini, dünyayı ve tabii olarak yaşamı dönüştürdüğünü kaydetmiştir.

Bilim Nedir?

Bugün pek çok şeyi buna yani bilime borçluyuz. Gündelik hayatımızın birer parçası olan eşyaların icadı bile binlerce yıllık bir geçmişe sahip. Denebilir ki bilim handiyse dört bin yıldır insanlığın seyrini değiştiren en önemli araçlardan biri. Bu yüzden ona bir başlangıç addetmek için çok eskiye gitmek gerekir. İnsanların, özellikle kavranması güç olan durumlarda gösterdikleri bilme istenci sahiden görkemlidir. Milattan önce iki binli yıllarda gökyüzünün insan merakının temel öznesi olması bu yüzden şaşırtıcı değildir. Yine de esas olanın gündelik yaşam olduğu da bir gerçektir. Babillilerin göksel hesaplamalarının temel sebebi direkt olarak dünyada meydana gelen “olağanüstü” olaylar değil bunların insanlar üzerindeki etkisiydi. Bilimi, bir anlamda toplumsal yaşamın pençesinden kurtarmak yüz yıllar alacaktır. Bu zamana dek bilim büyük ölçüde dini inançların şekillendirdiği bir kavram olarak anlam kazanmıştır. Antik Yunan’ın etkisi bilim ve felsefenin birlikte icra edilmesinde de büyük pay sahibidir. Thales filozof kimliğiyle beraber matematikçi ve astronom kimliği de taşımaktadır sözgelimi. Pisagor, Demokritos, Aristotales, Arşimet gibi isimlerin fikirleri günümüze dek tevarüs etmiş ve bilimin şekil almasında etkili olmuştur.

Bilim Tarihi

Çok kapsamlı bir mefhum olması bilimin tarihinden bahsederken tarihin önemle altını çizdiği dönemlerden bahsetmeyi de gerekli kılar. Dolayısıyla bilim tarihi açısından Reform, Rönesans, Aydınlanma gibi dönemlerin önemi had safhadadır. Popüler bilim denerek işaret edilen şeyse bilimin popüler hâle gelmesidir. Neticede isteyen herkesin icrasına dâhil olamayacağı bir edimden bahsedilmekte. Bu da bilim insanı olmak için bazı ciddi yetkinliklere sahip olmayı mücbir kılar. Fakat yine de bilim, eğer uygun bir dille anlatılırsa halkın tamamı tarafından anlaşılmayacaksa da büyük bir kısmı tarafından kavranabilir. Popüler bilimin yaptığı şey de tam olarak budur. Buradan hareketle de bilimin popülerleşmesi için “halkçı” bir kavrayış, bir bilinç gerekir. Demek ki popüler bilim de modern zamanların ürünüdür.

Bilim İnsanları

Bilim, gelinen noktada aristokrat bir tavrı reddetmektedir. DNA’nın nasıl onarılacağına dair yapılan çalışmalar doğrudan halkın gündemine giremez belki ama hastalıkların kalıtımsal yolla da taşınabildiğini bilmek herkes için önemlidir. Bununla birlikte bilimle iştigal etmek de sınıfsal bir meseledir ve herkesin erişebilmesi, hele ki bilimin bilim için yapıldığı savunulan içe dönük bir tavrın hâkim olduğu zamanlarda, çok da mümkün değildir. Fakat ne olursa olsun, bilimsel yolla ortaya çıkan hakikatin halkta karşılığı olması gerekir. Uzunca bir süre küçümsenen popüler bilimin temel gayesi de budur. Kitle iletişim araçlarının –gazete, dergi, televizyon gibi- yaygın hâle gelmesi, bilimin popülerleşmesinde önemli rol oynamıştır. Böylelikle bilim insanları hem kapılarını meraklılarına açmış hem de laboratuvarlarından çıkma imkânına erişmiştir. Bu yolla yalnızca bilimsel çalışmaların halk nezdinde bir zemin kazanması sağlanmamış aynı zamanda yaratılan ilginin bir neticesi olarak daha fazla bilim insanının yetişmesine katkıda bulunulmuştur. Günümüzde de bilim insanlarının sosyal medya aracılığıyla ulaşılabilir olması, televizyon programları ve sinema filmleri nicelikleriyle popüler bilimin haklılığını ortaya koyarken, nitelikleriyle de bilimsel çalışmalara ve gelişmelere meraklı bir jenerasyon yaratmaktadır. Carl Sagan, Neil deGrasse Tyson, Stephen Hawking, Richard Dawkins, Nick Arnold, John Gribbin, Michio Kaku, Richard Feynman, David Attenborough, Bill Nye, Isaac Asimov, Yuval Noah Harari, Steve Irwin, Brian Cox, Sean Carroll, Marcus Chown, John Farndon, Martin Gardner, Blandine Pluchet, Chris Oxlade, Edward O. Wilson, Jenni Desmond, Albert Einstein, Roger Penrose, Etienne Klein John Lloyd, Carl Zimmer, Sam Harris, Daniel Dennett, Jared Diamond gibi isimler bilimin popülerleşmesinde önemli roller oynamışlardır.

Türk Bilim Tarihi

Bilimin bu topraklarda popüler hâle gelmesi de görece dünya ile paralel bir çizgide ilerler. Her ne kadar bugün bir edebiyat dergisi olarak anılsa da Sertvet-i Fünûn, “fenlerin zenginliği” demektir ve kuruluşunun esas sebebi bilimsel faaliyetleri bildirmektir. Yayımlanan ilk Türkçe bilim dergisi olarak da Mecmua-i Fünun’a işaret edilir, ilk yayın tarihi 1862’dir. Araştırmacılar bu dergiyi aynı zamanda ilk popüler bilim dergisi olarak da görmektedir. Cumhuriyet döneminde de bu anlayışta olan dergiler arasında Fen Âlemi, Maddiyat ve Tabiat Âlemi gibi dergiler bulunmaktadır.             Popüler bilim nosyonuna uygun olarak bu dergiler, hem ulusal ölçekte hem de dünya ölçeğinde yapılan bilimsel çalışmalardan ve teknolojik gelişmelerden halkı haberdar etmek niyetiyle kurulmuştur. Bu dergiler arasında esas öne çıkan da, Türk gençliğinin bilim kültürüyle hemhâl olmasını amaçlayan Maddiyat dergisidir. Dergi kimya, fizik, biyoloji, zooloji, jeoloji, fizyoloji gibi bilimsel disiplinlere ait haberleri ve yazıları ihtiva eder. 1963’te TÜBİTAK’ın kurulmasıyla popüler bilimin yaygın hâle gelmesi ivme kazanır. Bilim ve Teknik, Bilim Çocuk, Meraklı Minik, Popüler Bilim, Bilim ve Ütopya, Bilim ve Gelecek, Toplum ve Bilim, Düşünbil, National Geographic gibi dergiler Türkiye’deki bilim meraklıları için oldukça yetkin sayılar hazırlamaktadır. Türkiye’de bilimin popülerleşmesini sağlayan isimler arasında Mehmet Refik Fenmen, Salih Murat Uzdilek, Ahmet Tevfik Göymen, Osman Nuri, Ahmet Tevfik, Kemal Zaim, İlhami Mazhar, Nakiyüddin Bekmen, Nimet Özdaş, Mecit Çağatay, Kazım Ergin anılabilir.

Mutlaka Okunması Gereken Bilim Kitapları

Cevaplanacak çok fazla soru var. Dünyaya ve insana dair çok fazla şey biliyormuşuz gibi dursa da bildiklerimiz öğreneceklerimizin teminatı esasında ve öyle de çoklar ki! İnsan zihni, vücudu, okyanuslar, volkanik hareketler, bitkiler, hayvanlar, gökyüzü ve uzay… Bilinen ve bilinmeyi bekleyen binlerce şey. Bu deryada insanın en güvenilir pusulası da kitaptan başka bir şey değil. Aşağıdaki kitaplar, içerikleriyle ve üsluplarıyla popüler bilime muntazaman hizmet etmektedirler. Okurlarının ilgilerini doyurdukları kadar onlara daha önce hissetmedikleri bir iştiyak vadettikleri de şüphesiz. David Eagleman – Beyin, Carl Sagan – Kozmos, Michio Kaku – Einstein’dan Ötesi, Marcus Shown – Dünya’nın Tüm Dertleri, Stephen W. Hawking – Ceviz Kabuğundaki Evren, Chris Oxlade – Şekilli Fizik Sözlüğü, Melanie Perez – Benim Küçük Deneylerim, Oscar Zarate – Kuantum Teorisi, Albert Einstein – Fikirler ve Görüşler, Ian Stewart – Genç Matematikçiye Mektuplar, John Lloyd – Cahillikler Kitabı: 3,5, Richard P. Feynman – Eminim Şaka Yapıyorsunuz Bay Feynman, Robert Winston – Evrim Devrim, Brian Cox – Neden E=MC2 ve Bu Bizi Neden İlgilendirir?, Bill Bryson – Hemen Her Şeyin Kısa Tarihi, Daniel Goleman – Duygusal Zeka, David Wallace-Wells – Yaşanmaz Bir Dünya, Hannah Fry – Merhaba Dünya, John Henry – Bilimsel Düşüncenin Kısa Tarihi, Sarah Khan – Doğa-Yabani Çiçekler, Jennifer A. Doudna – Yaratılıştaki Çatlak, Steven Pinker – Zihin Nasıl Çalışır?, Leela Burnscott – Adli Araştırmalar: Cesetler de Konuşur,Nessa Carey – Yaşamın Şifresini Değiştirmek,Sherry Turkle – Bilime Sevdalanmak, Adam Zeman – Bilinç Kullanım Kılavuzu, Susanne Schötz – Kedilerin Gizli Dili, Jonathan Safran Foer – Bu Bizim Havamız, M. Emin Özel – Gökyüzünü Tanıyalım, Şahin Koçak – Kareli ve Küplü “Şey”lerin Serüveni, Bülent Atalay – Matematik ve Mona Lisa, Şakir Erkoç – Nanobilim ve Nanoteknoloji, İsmail Gezgin – İnsan Niçin Anlatır?, Çağrı Mert Bakırcı – 50 Soruda Evrim, Celal Şengör – Bilgiyle Sohbet, Çağlar Sunay – 50 Soruda Evren, Defne Üçer Şaylan – Meraklısına Bilim, Mehmed Ali Çalışkan – Rastlantı, Işıl Öz – Büyük Sorular Mütevazı Cevaplar.