Edebiyat

Ruhumu delip geçiyorsunuz. Bir yarım ıstırap, diğer yarım umut içinde.

Hikayenin başlangıcından sekiz sene önce Anne Elliot, Frederick Wentworth ile nişanlı ve mutluydu. Fakat arkadaşı Leydi Russel, böyle bir birlikteliğin uygunsuz olduğunu söyleyerek onu nişanı bozmaya ikna etmiş ve sonrasında bu ayrılık Anne’de derin bir pişmanlığa yol açmıştı. Wentworth denizde geçirdiği günlerden zengin bir kaptan olarak döndüğünde, Anne’in ailesini iflasın eşiğinde ve kendi kız kardeşini de Elliotların evinde kiracı olarak yaşarken buldu. Ancak önemli olan tek bir soru vardı: Anne ve Wentworth tekrar bir araya gelebilecek miydi?

“Sürrealist, çılgın bir şölen… Gösterişli ve şoke edici.”

- Joyce Carol Oates

Bulgakov’un başyapıtı kabul edilen Usta ile Margarita aynı zamanda 20. yüzyıl romanının en önemli eserlerinden biri. Bulgakov’un Stalin rejimi sırasında yazdığı ve ölümünden sadece birkaç hafta önce tamamlayabildiği eser, yazarın ölümünden 20 yıl sonra, 80 sayfası kesilerek yayımlanır. Bu çevirinin de esas alındığı tam metin ancak 1976’da yayımlanabilmiştir.

Moskova’da iki yazar bir bankta oturmuş, İsa Peygamber’in gerçekten yaşayıp yaşamadığını tartışmaktadır. Profesör Woland isminde gizemli bir yabancı sohbete katılır ve onlara peygamberin çarmıha gerilişine şahit olduğunu, kendisinin ayrıca geleceği görebildiğini söyler. Bu iki yazara güçlerini ispat eden kişi aslında Moskova’da terör estirmeye gelen şeytanın ta kendisidir.

İsa Peygamber ve Pontius Pilate hakkında yazdığı roman reddedilince tüm yaşam isteğini kaybedip bir tımarhaneye düşen ve kendine “Usta” diyen bir yazar ile onun sevgilisi Margarita’nın da şeytanla yolu kesişecek ve şeytanın oyunlarından nasiplerini alacaklardır.

Tarih bazı devletlerin ve milletlerin acıklı sonlarını yazdığı gibi, bazılarının da nasıl ilerlediğini ve yükseldiğini yazarak bize parlak sayfalar açar. Tarih bize nasıl ve hangi vasıtalarla toplumsal yaşamın güçlendirildiğini, aynı zamanda insanların nasıl eğitildiğini gösterir ki, iki ayaklı hayvanlara ya da büyük karınca kolonilerine dönüşmek yerine akıllı ve mutlu yaşamın yaratıcıları olup büyük sanatkârlara dönüşelim.

Vaazları nedeniyle çarlık tarafından sürgünle cezalandırılan Rus rahip Grigory Petrov’un, sürgünde kaleme aldığı bu yapıt pek çok ülkede büyük yankı uyandırmış, özellikle Türkiye’de kalkınma konusunda bir başucu kitabı olarak değer görmüştür. Ülkemizde ilk basımı Atatürk döneminde 1928 yılında yapılan kitap bugüne değin birçok kez dilimize çevrilmiş, kitaba olan ilgi hiç tükenmemiştir. 

Petrov, bu kitabında “bataklıklar ülkesi” Finlandiya’nın imkânsızlıklar, yoksunluklar içinden özellikle aydın ve yazarların büyük çabalarıyla çıkıp da “Beyaz zambaklar ülkesine” nasıl dönüştüğünü anlatır. Dönüşümün, yeni bir yaşam kurmanın her türlü sıkıntının ve zorluğun içindeyken dahi mümkün olduğunu bunu başaranların hayat hikâyeleri üzerinden bize anlatır. Petrov’a göre gerçek iradenin ve azmin olduğu yerde her şey mümkündür.

Karanlığın kötü ruhu ışığınızı söndürüyorsa, siz yeniden yakın. Işık bir kere sönerse, siz ikinci kere onu yakın; üçüncü, beşinci, yedinci, yüzüncü, bininci kez yakmaya devam edin.

Fantastik bir macera ve ahlaki bir kinayenin etkileyici bir birleşimi olan Dr. Jekyll ve Mr. Hyde, ürpertici bir kurguyla, insanın yaradılışındaki iyi ve kötü arasındaki çatışmayı konu alır. Saygın ve ahlaklı, yaşlı bir bilim adamı olan Dr. Jekyll, insan doğasında ruhun ve bedenin ayrılabildiğine inanır ve bunu kanıtlamak ister. Laboratuvarında yaptığı sayısız deney ve çalışmanın sonucunda ulaştığı bir iksirle kendini başarılı bir felakete sürükler. İyi ve dürüst bir yaşam sürmekten yorulan Dr. Jekyll, bu iksirle birlikte utanç, baskı, arzu ve kontrolsüzlüğün doğasını keşfeder. Mr. Hyde’ın bedeninde kötülüğün ve şiddetin sınırlarını zorlar, vicdani azabından dahi şeytani bir haz duyar. 

1886’da yayımlandığında Dr. Jekyll ve Mr. Hyde büyük bir yankı uyandırmış, Kraliçe Victoria tarafından dahi okunmuştur. Yayımlandığı ilk tarihten bu yana çok sayıda sinema ve tiyatro uyarlamasıyla zamana yenik düşmemiş ve gotik edebiyatta da bir klasik haline gelmiştir.

Amok Koşucusu, vicdanı ile gururu arasında sıkışıp kalan bir adamın hikâyesidir. Doğu Hint Adaları’nda çalışan bir doktor kendisine gelen zengin ve kibirli bir kadının yardım talebini gururuna yenik düşerek geri çevirir. Bunun üzerine duyduğu vicdan azabıyla hatasını telafi etmenin yollarını ararken, içinde büyüyüp duran amansız pişmanlığının pençesine düşer ve önüne çıkan her şeyle birlikte en sonunda kendisini de yok edeceği bir koşu tutturur.

İntihar duygusunun hâkim olduğu bu uzun öyküde Zweig, bir insanın en derin duygularını, ruhunun karanlık köşelerinde verdiği iç savaşı ve sonunda çaresiz yenilgisini yalın ve etkileyici anlatımıyla gözler önüne seriyor.

On iki yaşında, hasta ve ürkek bir çocuk olan Edgar, bir dağ kasabasındaki bir otelde, annesiyle birlikte yaptığı tatilde genç ve soylu bir adamla tanışır. Ergenlik döneminin yarattığı buhranda, çocukluk ve yetişkinlik arasındaki görünmez duvarı aşmak için yanıp tutuştuğu sırada karşısına çıkan bu genç adamın arkadaşlığını, hiç sorgulamadan ve tüm kalbiyle kabul eder. Fakat bu genç adamın, annesiyle yakınlaşmak için onun sevgisini kullandığını fark ettiğinde içindeki sevgi çok geçmeden tehlikeli bir nefrete dönüşecektir.

Stefan Zweig, tadı damakta kalan eşsiz psikolojik çözümlemeleriyle kaleme aldığı Yakan Sır’da, ergenlik çağındaki bir çocuğun gözünden yetişkinliğin karanlık sularını; aşkı ve ihaneti sorgulatıyor.

Şato, çağdaş insanın, dünyayı kendi içgüdülerinin bir yansıması olarak algılayan yalnızlaşmış insanın dile getirilişidir. Albert Camus Şato’nun kahramanı K., bir gece geç vakitte bir köye gelir. Köy, yanında bulunduğu şatonun malıdır. O nedenle şatodaki dükün izni olmadan kimse köyde kalamamaktadır. K., ölçüm memuru olarak oraya atandığını ileri sürer. Telefonla şatodan izin alınınca köyde kalabilir. Sonraki yedi gün boyunca şatoya yaklaşmaya, orada görevli bir memurla görüşmeye uğraşırsa da tüm çabaları boşunadır. Bir adım dahi ilerleyemez, şatoya yaklaştığını sandığı an, oradan daha da uzaklaştığını görür. Köy halkı tarafından da sürekli yabancılanır, bir türlü onların arasına giremez.

Jack London'un en çok ilgi gören eserlerinden biri olan Vahşetin Çağrısı, onun, 1897 yılında Alaska yakınlarındaki Klondike’ye altın aramaya gidenlere katılmasının ardından ortaya çıktı. Eserlerinde kapitalizmin eleştirisine yer veren yazar, Vahşetin Çağrısı'nda bir köpeğin bakış açısıyla insanlığı ve onun medeniyetini anlatırken, köpek Buck'un atalarının sesine kulak vererek vahşi doğaya dönmesinin altında aslında insanlığımızı sorgulatıyor.

Amok, sarhoşluktan ve çılgınlıktan da öte bir şey… Bir adamı kuduz köpek gibi davranmaya şartlayan, onu cinayete meyilli bir akıl hastasına dönüştüren bir durum... Tuhaf ve korkunç bir zihinsel hastalık... Bu adam, tıpkı o kadın beni görmeye gelmeden önce odamda oturduğum gibi sessiz sakin bir biçimde köşesinde oturuyordur. Sonra birden ayağa fırlar, kamasını kapar, sokağa çıkıp doğruca koşmaya başlar, nereye gittiğinin bir önemi yoktur. Yoluna kim çıkarsa kamasını ona saplar ve dökülen kan onun daha da çıldırmasına yol açar. Herkes bu çılgın adamı ölümden başka hiçbir şeyin durduramayacağını bilir. Yolundan hızla çekilirler ve ‘Amok! Amok!’ diye bağırarak diğerlerini uyarırlar. Amok koşucusu bu sayede koşar, öldürür, öldürür, öldürür, ta ki kudurmuş bir köpek gibi vurulup öldürülene dek.

Ondan yardımını isteyen bir kadını, kibri yüzünden reddeden bir doktorun sonrasında yaşadığı pişmanlık nedeniyle kendiyle giriştiği savaşımın hikayesidir bu. Yaşanan en temelde, toplumsalın ona yüklediği görev sorumluğu ile denetlenmesi gereken dürtülerin arasında var olan ikilemdir. Bu süreç insanı öncesinde hiç tahmin edemeyeceği çılgın bir ölüm koşusuna sürükleyebilir.

İnsanı derinliğiyle kavramış bir yazar olan Zweig bu önemli yapıtında insanın varoluşsal çelişkilerini ustaca bir anlatımla okuyuculara sunuyor.

Yalnızca seninle konuşacağım. Bütün ömrümü, sana adandığından haberin olmayan bu ömrü, sana anlatacağım. Sırrımı ancak artık hayatta olmadığım zaman bileceksin, bana bir cevap borçlu olmak zorunda kalmadığın zaman, soğuk terler dökmeme sebep olan şey sona erdiğinde.

Ürperdi. Birdenbire kapı, görünmeksizin ardına kadar açılmış ve başka bir âlemden gelen soğuk bir esinti, sessiz odasına dolmuştu. Ölümün varlığını ve ölümsüz aşkı hissetti. İçinden bir şeyler kopup gitti ve adam tinsel, arzu dolu ve ölümsüz kadını uzaklardaki bir müziği duyarcasına, tutkuyla düşündü.

Ünlü bir yazar, kimliği belirsiz bir kadın tarafından yollanmış olan ve, Beni hiç tanımamış olan sana hitabıyla başlayan bir mektup alır. Yazarın haberi olmadan onun çocuğunu doğurup büyüten ve yazara karşı sınırsız bir tutku besleyen bir kadının mektubudur bu. Kadın, çocuğunun ölümünün ardından bir veda niyetine yazmıştır bu itiraf mektubunu. Bu mektupla aşkın gerçekte ne olduğu, ne olması gerektiği ve sınırları hakkında düşünmeye davet ediliriz. Zweig bu uzun öyküsüyle adeta bir erkek ile kadın arasındaki duygusal karşıtlığı ortaya koyar. Bir kadın aşkı uğruna her şeyi yapabilir.

Seni kim bekliyor? Kıyım ve ölüm, belki, ama başka kimsenin beklediği yok! Uyan, Ferdinand, özgür olduğunu gör, tamamen özgürsün, kimsenin senin üzerinde bir yaptırımı yok ve kimse sana emir veremez; dinle, özgürsün, özgür, özgür! Bunu sana binlerce kez söyleyebilirim, on bin kere, her saat, her dakika, sen bunu hissedinceye kadar! Sen özgürsün. Özgür! Özgür!

Vatan denilen toprak parçasının yeni ölü bedenler isteğiyle yaptığı çağrıyı duyunca içinde engel olamadığı bir gitme dürtüsüyle ayağa kalktı Ferdinand. Oysa gitmek, ölmek, öldürmek istemiyordu ama onun iradesini ele geçiren başka bir güç vardı. Bir yanda özgürlüğü öte yanda bir nesneden öte görülmediği, ondan itaat bekleyen anavatanın çağrısı.

Zweig, Ferdinand’ın yaşadığı bu ikilem üzerinden milliyetçilik ve faşizmi sorguluyor. Zevkle ve düşünerek okuyacaksınız.

Acı dolu bu dünyada, sığınacak güvenli bir yer, barış ve teselli sadece dualarda bulunabilirdi. Evet, dualar vaat dolu sözleriyle panik hissini yatıştırıyor, ayinlerle dehşet hissini hafifletiyor ve yüreği kasvete boğulmuş kişilerin adeta uçar gibi Tanrı’nın yolundan gitmesini sağlıyordu. Zorlu zamanlarda dua etmek iyi bir şeydi ve topluca dua etmekse daha da iyiydi, çünkü Tanrı’nın armağanları en çok bunları birlikte arayanlara gelirdi.

Yahudilerin kutsal sembolü neden bir kez daha yolculuk etmeye başlamıştı? Umutlanabilirler miydi, yoksa çaresiz mi kalacaklardı? Yeni bir zulüm mü göreceklerdi, yoksa eski zulümler sona mı erecekti? Menora yine yollarda olduğuna göre, yine eskisi gibi kimsenin bilmediği bir yere gitmek için evlerinden çıkmaya mı zorlanacaklardı? Ya da şamdanın oraya gelmesi, onların da kurtuluşu anlamına mı gelecekti? Sürgün en sonunda bitecek miydi? Eski yuvalarında, vaat edilen topraklarda bir araya gelecekler miydi? İnsanlar sabırsızlık ve merak içinde sorular denizinin yarılıp açılan yolundan onları huzura kavuşturacak bir cevaba ulaşmayı istiyorlardı.

Aşk, bedenin karanlığında acı içinde gelişen bir cenin olmaktan çıkıp kendini dudaklarla ve nefesle itiraf etmeyi göze aldığında ancak gerçek aşk olur. Kozasında kalmak için ne kadar uğraşsa da, bir an gelir kozanın gözyaşlarının çapraşık dokusu çözülür ve yaşlar yükseklerden en uzak derinliklere akar, ürkek kalbe büyük bir güçle düşer. Genç adam için bu hayli geç olmuştu…

Usta yazar Stefan Zweig’dan insan ruhunu açmazlarıyla ortaya seren bir öykü Geçmişe Yolculuk. Genç bir adamın özgürlük, yükselme arzusu, aşk ve görev arasında yaşadığı çatışmaları okurken insan denen varlığı oluşturan dürtülerin gücüne de tanık olacaksınız.

Korku, cezadan daha berbattır çünkü ceza bellidir. İster ağır, ister hafif olsun.

Evli bir kadın olan Irene, ünlü bir piyanist olan genç adamı bir akşam etkinliğinde tanımış, o günden sonra da öyle çok fazla istek duymadan, hatta farkına bile varmadan adamın metresi olmuştu. Ne evliliğindeki mutluluğu ne de kadınlarda çok görülen, manevi ilişkilerin getirdiği o yorgunluk onu kendine bir âşık edinmeye itmişti. Kültürel açıdan kendinden üstün zengin bir koca ve iki çocuğunun yanında gayet mutluydu. Kendi uyuşuk ritminde giden rahat, sakin, mutlu bir hayatı vardı. Fakat havada nasıl boğuculuk veya fırtına gibi insanı tahrik eden bir durgunluk varsa, mutluluğun da aynı şekilde insanı felaketlerden daha çok ayartan bir yumuşaklığı vardır. Söz konusu tahrik olunca toklukla açlık birdir. Zaten Irene’de maceraya karşı merak uyandıran şey de hayatının tehlikesizliği ve eminliği oldu. Gelen bir şantaj mektubuyla her şey tersine dönecek ve onun tüm düzenini altüst eden bir korkuyu açığa çıkaracaktır.

Bu çarpıcı adam kitaplar dışındaki dünyaya dair bir şey bilmiyordu, çünkü onun aklına göre varoluşun tüm olgusu sadece, tabiri caizse onları arındıran bir süreç olan harflere döküldüğünde ve bir kitapta toplandığında gerçeğe dönüşüyordu.

Sahaf Mendel’de kitaplara olan tutkusundan başka hiçbir şeyi olmayan Mendel’in trajik hikâyesini okurken savaşın ve açgözlülüğün insanı parçalayan, onu yok sayan niteliğine de Mendel’in hiçe sayılan hayatı özelinde tanık olacaksınız.

Kitaptaki diğer öykü olan Leporella ise, hizmetçilik yapan bir kadının kendi sınıfsal konumunu göremeyişinin ve yaşadığı çatışmaların bir anlatısını sunar. Zweig’ın usta kaleminden çıkan bu öyküleri keyifle okuyacaksınız.

Kendi yasalarına karşı geldiğinde hemen her zaman başarısızlığa uğrarsın. Kanunlardan, kurallardan, anayasadan ya da polisten bahsetmiyorum. Onlarla baş edilebilir.

Ama herkesin kendi yasaları vardır.

Christine, 1. Dünya Savaşı’nın hemen ardından yaşanan zorlu koşullarda Avusturya'nın küçük bir köyünde postanede memurluk yapmakta, bir taraftan da hasta annesine bakmaktadır. Bir öğleden sonra boş ofiste sıkıntıyla otururken telgraf cihazının tıkırtılarıyla canlanır. Telgraf kendi adına gelmiştir, üstelik Amerika'da yaşayan zengin teyzesi onu İsveç Alplerindeki bir otele davet ediyordur. Baş döndüren bir tren yolculuğunun ardından Christine dünyanın zirvesine ulaştığında, daha önce hayal bile edemeyeceği ayrıcalıklarla dolu bambaşka bir hayatla tanışacaktır.

Avusturyalı ünlü yazar Stefan Zweig'ın 30'lu yıllarda kaleme alıp yaşamının son 10 yılında üzerinde çalıştığı ama yayımlatmadığı bu roman, sıradışılığıyla okuyucunun aklından çıkmayacak psikolojik bir kara kurgu.