Edebiyat

Okuyacağınız bu kitap; Avusturyalı yedek subay Baron Friedrich Michael von R……..’nin 1914 yılının sonbaharında Rava Ruska savaşında ölümünün ardından masasının üzerinde mühürlü bir paket içinde bulunmuştur ve ailesi tarafından Stefan Zweig’e iletilmiştir.
Zweig, her ayrıntısına sadık kalıp sadece isimleri değiştirerek, ekleme yapmadan bu eseri okurlarıyla buluşturmuştur.

O akşam yaşayacağım son bir karanlık an kalmıştı, o da mutluluk içinde evime ulaştıktan sonra kapıyı açıp odama giden karanlık koridora girdiğim andı. Eskiden yaşadığım bu eve girersem, eski yaşantıma dönecekmişim korkusu içimde belirdi. O eski “ben” in uyuduğu yatağa yatarsam sanki o akşam büyük bir memnuniyetle kurtulduğum tüm o eski şeyler yeniden üzerime hücum edecekmiş gibi geldi. Hayır, eski hâlime geri dönemezdim. O, gerçek dünyadan kopuk, kusursuz görünen, duygusuz beyefendiye dönüşemezdim. Öyle olmaktansa suç ve dehşet karanlıklarında yeniden kaybolurdum daha iyi. Ama hayatın gerçekliğini tatmalıydım. Yorgundum, anlatamayacağım kadar yorgun. Fakat uyumaktan, uykunun o gece benliğimde uyanan tüm o sıcak, capcanlı ve samimi duyguları alıp götürmesinden, uyanınca yaşadığım her şeyin kısacık ama asılsız olağanüstü bir rüyaya dönüşmesinden korkuyordum...

Namık Kemal’in Kıbrıs Magosa’da sürgündeyken yazdığı bu eser, edebiyatımızda ilk edebi roman olarak gerçekçi bir dil ile yazılmıştır.

Namık Kemal’in Romantik üslûpla kaleme aldığı bu eserde, tutkuyla yaşanan aşkın sevecenliğinde, mutluluğu aile yuvasında değil de, tüm kötülüklere kapı açan Mahpeyker’e olan aşkında arayan Ali Bey’in tüm ailesinin başına açtığı bu dram yer almaktadır.

"Sen ateş, yaktın, zaten yanmış olan gönlümü,
Yeniden heveslendirdin şu kendinden utanmış gönlümü..."

Dostoyevski, henüz yirmi dört yaşındadır. Abartılı yaşamı ve gelişen kumar bağımlılığı nedeniyle maddi zorluk yaşamıştır. Yabancı romanların bazı çevirilerini yapmış olmasına rağmen, çok az başarıları vardır ve standartlarını yükseltmeye çalışmak için kendi romanını yazmaya karar vermiştir.

“İnsancıklar”, Fyodor Dostoyevski'nin 1844-1845 yılları arasında dokuz aylık bir süre zarfında yazdığı ilk romanı ve başyapıtıdır.

Dünyanın her yerindeki eleştirmenler tarafından “toplumsal olarak sorumlu edebiyat” olarak lanse edilen “İnsancıklar”, insanlık durumunu tasvir etmesi için bir dönüm noktası haline gelmiştir. Karakterler arasında değiş tokuş edilen bir dizi mektupla, “İnsancıklar”, on dokuzuncu yüzyılın ortalarında düşük gelirli Rusların hayatlarının derin bir değerlendirmesini sağlar.

1898 yılında yazılan Araba Sevdası, Türk edebiyatında ilk realist roman örneği olarak kabul edilmektedir.

Bihruz Bey, dönemin burjuva gençliği gibi Fransız kültürüne hayran, züppe bir gençtir. Ona göre Türkçe kaba, yetersiz bir dildir ve gerekmediği sürece konuşulmamalıdır. Kendisi de Fransızcaya hakim olmamakla birlikte Türkçe-Fransızca karışımı bir dille konuşur. Bihruz Bey, mirasyedi, şımarık bir gençtir ve hayatı alafranga kıyafetler diktirmek, kır kahvelerinde ve mesire yerlerinde lüks arabasıyla gezmekten ibarettir. Bir gün açık hava gezinti yerlerinden birinde yine kendisi gibi lüks bir araçtan inen iki kadın görür ve birden bu kadınların birine aşık olur. Aslında kadına aşık olmaktan çok, kendi kafasındaki kadın modeline aşık olmuştur. Aklından çıkaramadığı bu kadının öldüğünü sanarak acı çeker, fakat bir gün gerçekler ortaya çıkar.

Araba Sevdası, bir aşk hikayesi ekseninde, dönemin üst tabakasının yaşantısını, sosyal ve toplumsal yapıyı eleştiren, önemli bir eserdir.

Yirminci yüzyıl edebiyat ve felsefe tarihinde Yeraltından Notlar kadar büyük etki yaratmış, sık referans gösterilmiş ve üzerinde durulmuş çok az metin vardır. “Yeraltı Adamı” kısa sürede çağdaş kültürün söz haznesinin ayrılmaz bir parçası oldu ve Hamlet, Don Quixote, Don Juan, Faust gibi ölümsüz kahramanlar arasında yerini aldı. Nietzsche felsefesi, Freudizm, ekspresyonizm, sürrealizm, varoluşçuluk gibi pek çok çağdaş düşünce akımının taraftarı Yeraltından Notlar’ın adsız kahramanını kendi yandaşı olarak gördü.

Hem felsefi ve politik bir polemik metni, hem toplumsal bir hiciv, hem de nörotik bir bireyin psikolojik tahlili olan Yeraltından Notlar, Dostoyevski’nin olgunluk dönemine ait büyük ideolojik romanlarının adeta bir girişi, prelüdüdür. Burada ortaya atılan pek çok soru ve tez, Suç ve Ceza, Budala, Ecinniler, Delikanlı ve Karamazov Kardeşler romanlarının konularını oluşturacaktır.

Nuri Yıldırım’ın Rusça aslından yaptığı yepyeni çeviriyle Yeraltından Notlar, okunmayı hak eden kitaplardandır.

Bildiğiniz gibi, akıl güzel bir şeydir, beyler, buna şüphe yok, fakat akıl yalnızca akıldır, o kadar! İnsanın yalnızca düşünme, akıl yürütme melekesini kullanmasına fırsat verir, onu tatmin eder; halbuki arzu bütün bir hayatın, yani, aklıyla, dürtüleriyle, hevesleriyle bütün bir insan hayatının tezahürüdür. Gerçi hayatımızın bu tezahürü kısmen değersiz, sefil bir görünüm sergileyecektir, ama ne olursa olsun yine de hayattır, sadece bir karekök alma işlemi değildir.

“İnsanları kendilerine rağmen sevebilirdim. 
Benim sevgimden ancak insanlıklarından vazgeçerek kurtulabildiler. 
Ve işte sonunda, istedikleri gibi bir yabancı,
bir meçhul, bir hiç olup çıktılar. 
Peki ya onlardan ve her şeyden kopartılmış
olan ben, ben kendim neyim?”

1778 tarihli Yalnız Gezerin Hayalleri Rousseau’nun son eseridir. Edebi ve felsefi bir vasiyetname sayılabilecek bu eserde yazar kendi çizdiği rota üzerinde, doğada ve kendi benliğinde gezintilere çıkar, kendi gerçeğine eğilir. İnce bir kırgınlık ve sorgulayıcı bir dille kaleme alınan bu metin modern bireyin oluşumuyla ilgili ilk örneklerdendir. Yalnız Gezerin Hayalleri’yle birlikte edebiyatta birey nesne olmaktan çıkmış ve özne konumuna yükselmiştir.

Ethan Frome, bastırılan duygulara, ruhsal ve fiziksel sefalete yazgılı bir yaşam döngüsü içinde ortaya çıkan trajik bir aşk üçgenine ilişkin bir başyapıt.

Hastalık hastası karısı Zeena ile birlikte kapandıkları ıssız çiftlikte yıllardır kıt kanaat geçinen Ethan Frome’un günlük rutini, karısının kuzeni Mattie’nin çiftliğe gelişiyle değişir. Mattie çiftliğe yeniden mutluluk ve güzellik getirir. Ethan ile Mattie her geçen gün birbirlerine saplantılı bir şekilde bağlanırken Starkfield’ın marazi bir yalnızlık üreten amansız kışı umutlarını bir girdap gibi yutmaya başlar. Yalnızlık, umutsuzluk ve ölüm duygusunu 20. yüzyıl Amerikan edebiyatında en yoğun şekilde işleyen Ethan Frome, kasveti ve melankolisiyle insanın içine işleyen bir başyapıt.

“Ethan Frome, klasik peri masallarıyla realist toplum eleştirisini birleştirmek konusunda en başarılı romanlardan biri.”

- Elizabeth Ammons

“Ethan Frome, birçok eleştirmenin kafasını karıştırmaya aday, son derece karmaşık bir metin.”

- Lionel Trilling

Mary Shelley’nin yarı uyanık halde gördüğü bir kabustan esinlenerek yazdığı Frankenstein, Lord Byron’la girdikleri bir iddia sonucu kısa bir korku hikayesi olarak ortaya çıktı. Ardından, Percy Shelley’nin ısrarlarıyla roman haline getirildi. 

Genç bir kimya öğrencisi olan Victor Frankenstein’ın yaratılışın kökenlerine duyduğu ilgi çocukluk yıllarında başlar. Adeta bir esrime halinde,  ölü bedenlerden bir araya getirerek yarattığı  “Canavar”ı gördüğü anda tiksinti ve dehşet duyguları içinde laboratuvarını terk eder. Bir ömür yaratıcısının peşinde dolaşacak olan “Canavar” içine düştüğü korkunç yalnızlık nedeniyle intikam duygularıyla dolar.

Bunun bedeli art arda yaşanan cinayetlerle ödenirken, iyi ve kötü arasındaki ayrım neredeyse kaybolacaktır.

Feltun ve Rakım yakın muhitlerde, biri alafranga özentisi bir babanın elinde, diğeri babası ölünce zor koşullarda, anne ve dadısının fedakârlıklarıyla büyümüş yirmili yaşlarda iki arkadaştır. Felatun Bey şık giyinmenin, gezip tozmanın peşinde, Batı özentisi bir tiptir; Rakım Efendi ise çalışkan, kendini yetiştirmiş, Doğu ve Batı kültürlerini özümsemiş biridir. Ahmed Midhat Efendi birbirine bütünüyle zıt bu iki tipi çeşitli olaylar içinde, kimi zaman oldukça mizahi bir dille karşılaştırarak ideal bir tip yaratır. Yazarın yaşamöyküsüyle paralellikler de taşıyan roman, Batılılaşma eşiğindeki toplumun meselelerini bu yeni kültürü sindiremeyen alafranga züppe tipiyle ortaya koyar.

Ahmed Midhat Efendi (1844-1912) Tanzimat devrinin önde gelen yazarlarındandır. Gazetecilikle başladığı yazı hayatına hikaye ve roman yazarlığını da ekleyerek çeşitli alanlarda sayısı yüz elliyi bulan eser kaleme almıştır. Yazıyı halkı eğitmek için bir araç olarak gördüğünden ansiklopedik bilgilerle dolu eserlerinde okuyucuyla daima diyalog halindedir. Sofya’da Tuna gazetesinde önce yazar, daha sonra başyazar olarak gazeteciliğe adım atar. Midhat Paşa’yla gittiği Bağdat’ta ressam Osman Hamdi Bey, Muhammed Zühavi ve Şirazlı Bakır Can Muattar gibi isimlerin de bulunduğu oldukça geniş kültürlü bir çevreye girerek Batı ve Doğu kültürleri üzerine bilgisini derinleştirir. Tahtakale’deki evinde kendi matbaasını kurup kitaplarını yayımlamaya başlar. Bir yandan da yayımladığı Devir, Bedir, Dağarcık, Kırkambar gibi gazete ve dergilerle gazeteciliğe devam eder. Yazılarından dolayı Abdülaziz yönetimi Namık Kemallerle birlikte onu da sürgüne gönderir. Üç yıl süren Rodos sürgününde çocuklar için bir okul açarak ders vermeye başlar ve ilk romanlarını yazar. İstanbul’a döndüğünde çeşitli memuriyetlerde bulunur ve Türk basın tarihinin en uzun soluklu gazetelerinden Tercüman-ı Hakikat’i kurar. Hemen her konuda, üstelik yeni tekniklerle de yazan Ahmed Midhat’ın seçme eserlerine Türk Edebiyatı Klasikler Dizimizde yer vermeyi sürdüreceğiz.

Franz Kafka Dönüşüm eseriyle Dünya edebiyatında önemli bir yer almıştır.

Şehirler arası pazarlamacılık yaparak ailesinin bütün yükünü üstlenen Gregor Samsa, bir sabah yatağında kendini mide bulandıran bir böceğe dönüşmüş halde bulur. Bir yandan işe geç kalmış diğer yandan odasının önünde içeriden neden çıkmadığını merak eden ailesine açıklama yapmaya çalışmaktadır. Bir süre bu dönüşümünü açıklayamasa da yeni hayatına artık alışmak zorundadır.

Ailesi zamanla bu durumunu öğrendiğinde kendilerinden soyutlayarak ona karşı kötü davranır. Annesi babası ve kız kardeşi çalışmak zorunda kalmıştır. Durumları, Gregor çalışmadığı için gittikçe kötüye gitmektedir. Evin bir odasını üç kişiye kiraya vermiş, kendi evlerinde misafir gibi yaşamaya başlamışlardır. Bir süre sonra aralarında evde yaşananlar yüzünden çıkan tartışmadan dolayı kiracılar artık kira parasını vermeyeceğini söylediğinde, babası üçünü de hemen evden kovmuştur. Bir gece odasından çıkıp ailesini görmek isteyen Gregor ise babasının gazabına uğrayarak gövdesine büyük bir darbe alır. Dönüşümünden beri Gregor’a bakan kız kardeşi de daha fazla dayanamayıp artık isyan ederek Gregor yüzünden hayatlarının mahvolduğunu söyler.

Bir sabah sabahın ilk ışıklarında Gregor hayata gözlerini yumar. Bunu fark eden hizmetçi kadın Gregor’un ölü bedenini süpürerek ev halkına durumu anlatmıştır. Samsa ailesi çalıştıkları işlerden istifa ederek kendilerine yeni bir hayat kurmak ister. Tramvaya atlayıp her şeyi geride bırakarak üçü birlikte başka şehirlerde yeni bir hayata doğru yol alır.

Alexandre Dumas (pere) (1802-1870): On dokuzuncu yüzyılda Avrupa’yı saran siyasal ve sosyal çalkantıları yaşamasına rağmen daha çok on altıncı ve on yedinci yüzyılın tarihi olaylarını konu alan üç yüzden fazla roman yazdı. Yaşadığı dönemin sevilen ve en çok okunan romantik yazarlarından biridir. Monte Cristo Kontu ilk kez 1844 yılında Journal des Debats’da tefrika edilmiş, Batılı kültür dünyasına tüketilmesi imkânsız bir arketip armağan etmiştir. Sinemaya, tiyatroya, televizyona ve hatta bilgisayar oyunlarına uyarlanmış, hakkında besteler yapılmış bu eser, Fransa’nın, Kral ve taraftarlarının Napoleon’un dönmesinden endişelendiği Restorasyon Dönemi’nde geçer. İftiraya uğrayan Denizci Edmond Dantes, bu şüphe girdabında sevgilisi Mercedes’i, babasını, özgürlüğünü bir anda kaybeder. Acı, korkunç tecrübelerle dolu bu dönemden kaderin cilvesi ve azimle çıkmayı başarır. Artık güçlü, bilgili ve zengin biridir ve aklında tek bir şey vardır: Tanrı’nın adaletinin gereğini yapmak. Doğu’dan gelmiş gizemli bir kont kılığında bir intikam meleği gibi Paris sosyetesinin üzerinde dolaşır ama intikamı yalnızca düşmanlarının değil masumların hayatını da değiştirecektir.

Alexandre Dumas (pere) (1802-1870): On dokuzuncu yüzyılda Avrupa’yı saran siyasal ve sosyal çalkantıları yaşamasına rağmen daha çok on altıncı ve on yedinci yüzyılın tarihi olaylarını konu alan üç yüzden fazla roman yazdı. Yaşadığı dönemin sevilen ve en çok okunan romantik yazarlarından biridir. Monte Cristo Kontu ilk kez 1844 yılında Journal des Debats’da tefrika edilmiş, Batılı kültür dünyasına tüketilmesi imkânsız bir arketip armağan etmiştir. Sinemaya, tiyatroya, televizyona ve hatta bilgisayar oyunlarına uyarlanmış, hakkında besteler yapılmış bu eser, Fransa’nın, Kral ve taraftarlarının Napoleon’un dönmesinden endişelendiği Restorasyon Dönemi’nde geçer. İftiraya uğrayan Denizci Edmond Dantes, bu şüphe girdabında sevgilisi Mercedes’i, babasını, özgürlüğünü bir anda kaybeder. Acı, korkunç tecrübelerle dolu bu dönemden kaderin cilvesi ve azimle çıkmayı başarır. Artık güçlü, bilgili ve zengin biridir ve aklında tek bir şey vardır: Tanrı’nın adaletinin gereğini yapmak. Doğu’dan gelmiş gizemli bir kont kılığında bir intikam meleği gibi Paris sosyetesinin üzerinde dolaşır ama intikamı yalnızca düşmanlarının değil masumların hayatını da değiştirecektir.

Frankenstein, gerçekte, ait olmadığı bir dünya tarafından işkenceye maruz bırakılan zeki bir varlıktır. Bu tasvirde Shelley, yaratılışın evrensel insan temalarını, varoluşun doğasını ve kabul edilme ihtiyacının altını çizer. Çünkü bu kabul olmadan, gerçek canavar, insanlığın şiddet dolu doğasıyla ortaya çıkar.

Mary Shelley ilk olarak Lord Byron'un arkadaşlarının her birinin bir hayalet hikayesi yazmasını önerdikten sonra kısa bir hikaye olarak Frankenstein'ı yazdı. Byron hikayeden o kadar korkmuş ve etkilenmiş ki, odandan çığlıklar atarak kaçmış.

İddialı, genç bir bilim adamı, insan formunu inanılmaz bir şekilde taklit eden bir yaratık meydana getirir ve sonra da suçluluk duygusuna kapılıp nefretle hareket etmeye başlar. Frankenstein ise hayatına bir canavar olarak başlamamış olsa da sonunda acımasız, kaçınılmaz yalnızlığa maruz kaldıkça canavarlaşmaya başlar.

Frankenstein, nasıl yaratıldığını ve insanlık tarafından nasıl dışlandığını fark ettiğinde, yaşadığı acıyla baş etmek için yaratıcısının ailesinden intikamını almak üzere yola çıkar.

Korku edebiyatının gelmiş geçmiş en büyük ustalarından kabul edilen Mary Shelly büyüleyici kurgusuyla korku ve gerilim romanlarına yeni bir boyut getirmiştir.

Tüm zamanların en iyi İngiliz yazarlarından biri olan Dickens, Viktorya döneminde yazdığı romanlarından Doktor Marigold ile yüreklere dokunmuştur. Onu dünyaya getiren adamın unvanını alarak Doktor Marigold adına sahip olan bir seyyar satıcının öyküsüdür. Karısı ve kızı Sophy ile at arabasıyla yolculuklara çıkıp seyyar satıcılık yaparak hayatını kazanmaya çalışan Doktor Marigold, baştan sona kendi ağzından anlattığı öyküsüyle hem topluma sosyal gerçekliği yansıtmış, hem de her insanın içinde yatan potansiyeli ortaya dökmüştür.

Hikayede karısı küçük Sophy’yi sürekli dövmektedir. Ancak çaresiz Marigold’un elinden hiçbir şey gelmediği için karısını durdurmak için hiçbir şey de yapmaz. Sophy bir gün ateşlenerek öldüğünde annesi de intihar eder.

Doktor Marigold’un elinde kalan tek serveti yalnızlığıdır. Bir gün, annesi ölmüş ve onu sürekli döven, gezici sirk işi yapan üvey babaya sahip sağır ve dilsiz küçük bir kızla karşılaşır. Marigold bir çift pantolon askısına bu çocuğu evlat edinerek adını Sophy koyar. Ona işaret dilini öğreterek eğitimini tamamlamak için Londra’daki sağır ve dilsizler kurumuna gönderir.

Sophy orada gen bir delikanlıya aşık olduğunda, babası bir yandan onun adına mutlu olurken bir yandan da korkunç bir kayıp olarak hisseder. Babası ile yıllarca mektuplaşır. Sophy torununun sağır olacağından endişe ettiğini mektuplarında yazar. Hikaye, Sophy'nin baba ocağına dönüşünde Doktor Marigold'un torununun duyabildiği gerçeğinin farkına varmasıyla sonlanır. İnsanın yüreğini ısıtan bu öykü bizlere sözcüklerin ve dilin yaşamda iletişim kurmanın tek yolu olmadığını göstermektedir.

Sabah olduğunda ev temizliği için hizmetçi gelir, hizmetçi gider gitmez toplar yine kendiliğinden zıplamaya başlar. Buna engel olamayan Blumfeld topları odaya kilitleyerek işine gider.

Bir fabrikada memur olarak çalışan Blumfeld enteresan olaylarla karşılaşmaya ve onlarla mücadele etmeye mecburdur.

Franz Kafka’nın 1915 yılında yazdığı, ölümünden sonra yayınlanan değerli bir eseridir. Eserde bir bekarın özel ve meslek hayatında karşılaştığı garip zorluklar, ironiyle anlatılmaktadır.

Kafka kendine özgü tarzıyla akla gelmeyecek ruh halini yine bu eserinde yalın bir şekilde yansıtmıştır.

Hikayenin kahramanı Blumfeld, altıncı katta olan evine çıkarken, bir köpeğinde onu takip ettiğini düşünür. Aklına buna benzeyen garip düşünceler gelir. Odasına girdiği an da iki tane küçük top görür. Toplar devamlı zıplamaktadırlar. Blumfeld ne yaparsa yapsın toplar onu takip etmektedir. Topları yakalayıp durdurmak ister, ama başaramaz. Blumfeld çok rahatsız bir gece geçirmiştir.

Sabah olduğunda ev temizliği için hizmetçi gelir, hizmetçi gider gitmez toplar yine kendiliğinden zıplamaya başlar. Buna engel olamayan Blumfeld topları odaya kilitleyerek işine gider.

Bir fabrikada memur olarak çalışan Blumfeld enteresan olaylarla karşılaşmaya ve onlarla mücadele etmeye mecburdur.

Altın Nehrin Kralı, Dünya edebiyatında büyük bir yere sahip olan usta yazar, John Ruskin’in geleneksel ahlakın üzerinde durduğu keyifli bir Peri masalıdır.

Bu eşsiz eser ilk kez 1851 yılında Londra’da Richard Doyle’un çizimleriyle yayınlanır. Kısa sürede favoriler arasında yer alır. Aynı yıl İtalyanca, Galce ve Almanca’ya çevrilir.

Bu kitaptaki çizimlerde, kitabın ilk baskısındaki gibi Richard Doyle’un orijinal çizimleridir.

Dünya Edebiyatının büyük yazarı John Ruskin’den , keyifli bir macera serüveni.