Ekonomi

Ekonomi & İktisat

Hem toplumsal hem de bireysel yaşamın en hayati konularından biri ekonomi. Bilinçli ya da bilinçsiz, insanın bütün eylemlerinin hem nedeni hem sonucu olabilecek kapsamda bir mesele. Böyle, kapsamı oldukça geniş olan kavramlara bir tarih çizgisi çekip, gelişimini buradan izlemek çok imkânlı bir durum değil. Paranın insan hayatına girdiği dönemi ekonominin başlangıcı saymak da ekonominin tanımıyla uyuşmaz. Para, ekonomik ilişkileri sistemli bir hâle getirmişse de ekonominin tarihi çok daha ötelere götürülebilir. Dolayısıyla tıpkı buna benzer pek çok konuda yapıldığı gibi ekonominin de “bilim” olarak kabul edildiği tarihin peşine düşmek gerekir. Bu tarih de dünyanın geçirdiği en büyük dönüşümlere şahitlik yapmış olan 18. yüzyıldır; Adam Smith’in yazdığı Milletlerin Zenginliği adlı kitap bir bilim olarak ekonominin başlangıcı sayılır.

Ekonomi Nedir?

Nasıl ki ekonomi için başlangıcı belirlenememiş tarihsel bir süreçten bahsediyorsak, tanımından söz açıldığında da aynı ihtiyatı takınmak gerekir. İnsan hayatının bu kadar içinde olan bir kavrama dair herkesin uzlaşabildiği bir tanımdan bahsetmek mümkün değil. Neticede her tanım farklı bir dünya görüşünün temsilidir. Yine de tanımlar içinden bir tanım seçerek, ekonominin, insan hayatının devamı için gerekli olan birtakım ihtiyaçlara dair yapılan üretimin, tüketimin, ticaretin, ürünlerin dağıtımının ve hatta bölüşümünün şekillendirdiği ilişkilerin bütünü olduğunu söylemek kavramın anlaşılabilir olması için yeterlidir. İktisat da bu ilişkilerin, üretici ve tüketiciden müteşekkil piyasanın, devletlerin bu ilişkilere yaptığı etkilerin incelendiği bir bilim dalıdır. İktisat odağına aldığı konular dolayısıyla matematik ve istatistik gibi bilimlerle de yakından ilgilidir. Bununla birlikte, yine öznesi olduğu durumlara göre makro ya da mikro ölçekte iktisat teorileriyle karşılaşılabilir; biri ekonomiyi ülkeler odağında incelerken diğeri daha çok meselenin ferdi boyutuyla ilgilenir. Teorik iktisat, uygulamalı iktisat, siyasal iktisat, kültürel iktisat gibi başlıklarda farklı incelemeler ve yöntemlerle de sürdürülebilmektedir. Bu kavram üzerine düşünürken “iş gücü”, “sermaye”, “doğal kaynak”, “ürün”, “ham madde”, “tekel”, “rekabet” gibi birtakım kavramları da akılda tutmak gerekir. Karl Marx, Karl Polanyi, John Stuart Mill, John Maynard Keynes, Milton Friedman, Thomas Pikkety, Daron Acemoğlu, Alfred Marshall, Edith Abbott, David Graeber, Thorstein Veblen, Frederic Bastiat gibi isimler bu alanın önde gelen bilim insanlarıdır.

Osmanlı Ekonomisi

Osmanlı iktisadı ise provizyonizm, fiskalizm ve tradisyonalizm görüşleriyle şekillenmiştir. İlki, kaza adı verilen bölgelerin kendi kendilerine yetebilmesi düşüncesi üzerine kurulmuş bir görüşken ikincisi hazine gelirlerinin mümkün olduğunca yüksek düzeyde tutulmasına dayanır. Tradisyonalizm ise kurulan dengelerin muhafazasına dayanan bir görüştür. 18. yüzyılın sonlarına doğru başlanan reform hareketleri ekonomiye öteden beri şekil veren bu görüşler terk edilmeye başlanır. Bu elbette Osmanlı iktisadına dair ortaya konan görüşlerden yalnızca biridir. Cumhuriyet’in iktisadi prensiplerinin belirleyici unsurları ise İzmir İktisat Kongresi’nde kararlaştırılır. Kurucu kadronun altı temel ilkesinden biri olan devletçilik de Türkiye ekonomisini şekillendiren prensiplerden biridir. Buna göre ekonomik gelişme için özel girişimler desteklenirken devlet gerekli duyulan alanlara yatırımlar yapacaktır. Aşar vergisinin kaldırılması, Sanayi Teşvik Kanunu’nun çıkarılması ve Toprak Reformu gibi hareketler de Türk ekonomisini şekillendirir. Türkiye’de iktisat biliminin önde gelen isimleri arasında Ömer Lüfi Barkan, Şevket Pamuk, Mehmet Genç, Arman Manukyan, Korkut Boratav, Dani Rodrik, Mehmet Ali Kılıçbay, Şevket Süreyya Aydemir, Erol Manisalı, İdris Küçükömer, Mahfi Eğilmez, Emre Alkin, Ahmet İnsel, Sabri Ülgener, Ayşe Buğra, Güngör Uras, Gülten Kazgan, Mustafa Özel sayılabilir.

Okunması Gereken Ekonomi Kitapları

Karl Marx - Kapital, Carl Menger - İktisadın Prensipleri, Milton Friedman - Kapitalizm ve Özgürlük, Alfred Mill - Ekonomi 101, John Kenneth Galbraith - İktisat Tarihi, Şevket Pamuk - Osmanlı Türkiye İktisadi Tarihi, Stephen A. Resnick & Richard D. Wolff - Çatışan İktisadi Teoriler, Ayşe Buğra - İktisatçılar ve İnsanlar, Karl Polanyi -  Büyük Dönüşüm, Ha-Joon Chang - Kapitalizm Hakkında Size Söylenmeyen 23 Şey, Niall Ferguson - Paranın Yükselişi, Charles Wheelan - Çıplak Ekonomi, Mahfi Eğilmez - Tarihsel Süreç İçinde Dünya Ekonomisi, Mehmet Genç - Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Deidre N. McCloskey - İktisadi Konular Hakkında Yazmak bu alanın önde gelen kitapları arasında sayılabilir.