İnanç Kitapları - Mitolojiler

Ahir zaman inanışları, pek çok dinde karşımıza çıkan bir olgudur. Bu olgu, Yahudi dinî literatüründe önemli bir yer kaplamaktadır. Yahudi geleneği, Mesih’e iman etmeyi iman esaslarının bir parçası olarak görmektedir. Bu inanışa göre, Davud soyundan bir kurtarıcı ahir zamanda gelecek ve Yahudilerin sürgününe son vererek dünya üzerindeki bütün Yahudileri, İsrail’e toplayacaktır. Bunun dışında Gog ve Magog’un ahir zamanda İsrail topraklarına saldıracağı ve Mesih gelmeden önce Yahudilerin çok büyük sıkıntılar çekeceği de Yahudi kaynaklarında yazılıdır. Elinizdeki kitapta, Yahudi kaynakları esas alınarak Gog-Magog, Deccal ve Mesih konusu derinlemesine incelenmektedir. Böylelikle okurlar, hem Yahudiliğin ahir zaman inanışları konusunda sağlıklı bilgi sahibi olacaklar hem de İslam geleneğindeki ahir zaman inanışlarıyla karşılaştırma yapma imkanı bulacaklardır.

Yahudi dinî literatürü, ahir zaman inanışlarıyla ilgili pek çok malumata sahiptir. Dinî literatürün hemen her çeşidinde Mesih, Deccal ve Gog-Magog’la ilgili bilgilere rastlamak mümkündür. Bu bilgiler, içinde geçtiği edebî türe göre bazen mitolojik karakterli olabilmektedir. Özellikle midraş türü eserlerde ahir zaman inanışlarıyla ilgili mitolojik rivayetlerin yoğun bir biçimde kullanıldığı görülmektedir. Elinizdeki çalışmada, Yahudi dinî literatürünün çok farklı türlerindeki çalışmalardan Mesih, Deccal ve Gog-Magog’la ilgili metinler seçilerek İbranice asıllarından Türkçeye tercüme edilmiştir. Böylelikle okurlar, Yahudilerin ahir zaman inanışlarını doğrudan kendi metinlerinden okuma fırsatı bulacaklardır.

Kutsal metinler inananların hayatına ışık tutan, onların yaşamları boyunca karşılaştıkları durumlarda başlıca müracaat kaynakları olan metinlerdir. Ancak zaman içerisinde değişen şartları, yeni ortaya çıkan durumları dini anlamda değerlendirmek bu metinleri yorumlamakla mümkün olmaktadır. Yahudi kutsal kitabı Tanah, binlerce yıl boyunca Yahudi şeriatının temel başvuru kaynağı olarak okunmuş, açıklanmış ve yorumlanmıştır. Bu yorumlar miladi ilk yüzyıllardan itibaren yazıya geçirilmeye başlanmış ve zamanla çeşitli eserler ve bunların oluşturduğu bir literatür ortaya çıkmıştır.

Bu çalışmaların bir kısmı Midraş Literatürü olarak isimlendirilmiştir. Bu kitapta Midraş’ın tanımından başlayarak Yahudi yorum biçimleri, Midraş Literatürünün ortaya çıkış süreci, şartları ve klasik Midraş eserlerinden başlayarak miladi 14. yüzyıla kadar üretilmiş olan çeşitli Midraşlar temel özellikleri itibarıyla mercek altına alınmıştır.

Bu kitap imam, papaz ve hahamın zaman zaman kırıcı olan tartışmasının aktarımıdır. Tanrısını mezada çıkaranların, alıcı beklerken kimin elinde kalacağının yarışmasıdır.

Her üç dinin mensupları da kendi tanrısının koşulsuz gerçek ve tek olduğunu savunurken, dinlerinde hâlâ bakımda olan ‘Çok tanrı’nın izlerini silememişler, diğer taraftan tanrılarını etine kemiğine varıncaya kadar kendilerine benzetmişler ve sonuçta, pek çok terslikler ortaya çıkmış.

Tartışma ilerledikçe insanın tanrı, tanrının insan olduğu; evli olup olmadığı, kaç çocuğu olduğu, kimin kimi temsil ettiği ve tanrının cinsiyeti tartışılmış; tanrının erkek olduğu hususunda birleşilmiş; Müslüman Arapların bunu 1400 senedir bildiği, çözümsüzlüklerle dolu olan tanrısal kaynaklı ayetleri kabule zorlandıkları ortaya serilmiştir.

Birbirlerinin dinini putperestlikle suçlarken, asırlar boyu tabi oldukları dinlerini farkında olmadan putataparın arka kapısı yapmışlar; şeytanın Kâbesini yenilemesi gibi pek çok kara deliği yamayamamışlar; yamamaya çalışırken bir başka yeni açılan delik sırada beklemiş; sonuçta insan düşünde tasarladığı, şekillendirdiği tanrıyla hısımlık kurmuş, kahve arkadaşı olmuştur.

Tanrı zenci mi, yoksa beyaz tenli mi, yoksa sarı ırktan mı münakaşası yanında, Müslümanın şeytana tapması, ondan dilekte bulunması, dilenmesi karşısında, karşı dinin asırlar önce ölmüş, bedeni mumyalanmış aziz ve azizeleri tanrılaştırması tartışmanın bir başka konusu olmuştur.

Bu tartışmalar sırasında kışkırtıcı ve tahrik edici ifadelerin, karşılıklı suçlamaların arkasından bedenen kapışmaları, sonrasında barışmaları izlenmiştir.

Çapraz tartışmada dini metinlere sadık kalınmış, tartışılan, tartışmaya açılan her bir vahiyde Allah’ın varlığı, yüceliği, gücü, otoritesi irdelenmiştir.

Yahudi ve Hıristiyanlara göre Kur’an, Hz. Muhammed tarafından oluşturulmuş bir metin olup vahiy ürünü değildir. Orta Çağ’dan itibaren Yahudi ve Hıristiyan bilginler Kur’an’la Tevrat’ın farklılaştığı konularda Kur’an’ın yanlış bilgi verdiğini, Hz. Muhammed’in tarihî olayları karıştırdığını, Tevrat ve Kur’an arasındaki ortak anlatımlarda da Kur’an’ın Tevrat’tan yararlandığını iddia etmişlerdir. Yahudi, Hıristiyan ve Müslümanlar arasındaki Tevrat-Kur’an karşılaştırması konusundaki en temel tartışmalar bu çerçevede yaşanmaktadır. Samirî’nin kimliği ve buzağısı da bu alandaki tartışmaların en yoğun yaşandığı konuların başında gelmektedir. Bu kitap söz konusu tartışmalara Yahudi ve Antik Mısır kaynakları ışığında cevap aramaktadır.

Elinizdeki kitap, bir din olarak Yahudiliği; kendi kaynaklarından ya da kendi kaynakları dikkate alınarak dinler tarihi disiplini geleneği içinde ortaya konulan çalışmalardan hareketle -akademik alanda burada ele alınan konularla alakalı yaşanan tartışmalara yer vermeksizin- ihtisas sahibi olmayan okuyucuyu bilgilendirmeye yönelik, ancak ihtisas sahiplerinin de yararlanabileceği bir çalışma olmayı hedeflemektedir...

Bu yüzden, kısa da olsa bir din olarak Yahudilik diye isimlendirilen dini oluşturan temel konular; okuyanın zihninde Yahudilik hakkında belli bir fikrin oluşmasını sağlayacak şekilde ele alınmış ve şu tür konulara yer verilmiştir: Yahudileri ifade etmek için kullanılan kavramlar, Yahudiliği Yahudilik yapan temel unsurlar; Yahudi tarihi; Tanrı, vahiy, peygamber, Kutsal Kitap, ahiret inancı; Yahudi mezhepleri kadim ve modern-; Yahudi gelenekleri, sünnet, bayramlar; yiyecekle ilgili yaklaşımları; Yahudilerin diğer dinlere bakışları...

Ayrıca, doğrudan bir din olarak Yahudilikle ilişkili görünmese de (gerçekte, bir kısım doğrudan dini, diğer bir kısmı ise dini-siyasi olan) semitizm, anti-semitizm (Yahudi karşıtlığı) ve İsrail devletinin kuruluşu gibi konulara da Yahudi dini tarihinin bir parçası olarak görüldüğünden yer verilmiştir.

Bu çalışma, Amerikan Yahudiliği içerisinde değerlendirebileceğimiz “gelenek ve değişim”i kendisine motto edinmiş bir Yahudi hareketini ana hatlarıyla anlatmaktadır.

Muhafazakâr Yahudilik, Reformist Yahudilerin aksine geleneksel Yahudi Şeriatı (Halaka)’nın bağlayıcılığını ve diğer taraftan Ortodoks Yahudiler gibi düşünmeyip Halaka’nın yeni şartlara göre esnetilerek yorumlanabileceğini kabul ederek bu iki grup arasında orta yolu tutan, 20. yüzyılda orta sınıf American Yahudilerinin en çok itibar ettiği bir Yahudi dinî hareketidir.

Tarihsel geçmişi, Almanya’da Reformistlerin İbranice’nin ibadet dili olmasını reddetmesi (1845) gibi Yahudiliği temelden sarsan radikal kararlarına karşı çıkışlarına kadar uzanmaktadır. Hareketin ideolojik önderi Tarihi Ekol’ün savunucusu sayılan Zacharias Frankel’dir. Hareket, içerisinde Frankel’in öğrencilerinin de bulunduğu Alman Yahudilerinin Amerika’ya göçlerinin ardından daha sonra varlığını Amerika’da sürdürmüştür. 1886 yılında eğitime başlayan New York’taki Jewish Theological Seminary (JTS) hareketin rabbi yetiştiren en önemli kurumudur. Solomon Schechter, JTS’in en önemli lideridir ve hareketin Amerika Birleşik Devletleri’nde felsefi babalığını yapmıştır. Bugün Amerika Birleşik Devletleri’nde bir Milyon civarinda Muhafazakâr Yahudi yaşamaktadır.

Arı Sanat Yayınevi

Yahudilik ve Hıristiyanlık, ortaya çıktıkları tarih sahnesinden itibaren gittikleri coğrafyalarda asırlar boyunca farklı boyutlarda hem gelişim hem de değişim geçirerek varlıklarını devam ettirmiş iki önemli dini gelenektir.
Hz. İbrahim, Hz. İshak, Hz. Yakub ve Hz. Musa gibi ortak dini şahsiyetlere ve Tevrat gibi ortak kaynaklara sahip olan Yahudilik ve Hıristiyanlığın esas aldıklari farklı inançlar, bu inançların yorumlanması ve takip ettikleri birbirinden farklı yöntemler, aynı konular hakkında farklı tutumlar geliştirmelerine neden olmuştur. Bu durum, onların dünyayı algılayışları ve anlamlandırmalarına da etki etmiştir.

Elinizdeki çalışma, Yahudilik ve Hıristiyanlığa bir yandan mukayeseli yaklaşarak benzerlik ve farklılıklarını anlamaya çalışırken, diğer yandan her iki dinin kendi tarihi serüveni içerisinde ortaya çıkan kavramlarını, meselelerini ve bunların sonucunda inşa ettikleri müesseselerini inceleyen metinlerden oluşmaktadır.

Bu eser, kültürler arası etkileşimin yoğun olarak yasandığı dünyamızda hem Doğu hem de Batı kültürlerinin önemli bir unsurunu teşkil eden bu iki dinin kültürel kodlarını tanımada önemli bir katkı sağlayacaktir.

Merhum Şeyh Bozorg Tahrani’nin, Şerifu’z- Zeria adlı eserinde kaydedildiğine göre Kırk Kudsi Hadis Kitabı, İmam Ali tarafından Süryanice’den Arapça’ya tercüme edilen orijinal Tevrat’ın kırk Suresinden ibarettir.

Bilinen kitabın mukaddimesinde şöyle yazılıdır: “Bu değerli kitapta pek önemli faydalar ve belagat içerikli ibretler vardır. İmam Ali, bu kitabı Hz. Musa Bin. İmran’ın dilinden yani İbranice’den Arapça‘ya tercüme etmiştir. Kitap, Tevrat’tan derlenmiş Kırk Sureden oluşmaktadır.

Yüce Allah, bu kitap vesilesiyle vasıta olmaksızın Hz. Musa ile konuşmuştur.”

• Yahudi ve Hristiyanlıkta Günlük İbadetler var mıdır?
• Kolaylık veya cem’ imkanı var mıdır?
• Nasıl?
• Neden?
• Kur’an-ı Kerim’de farz namazların birleştirilmesi ile ilgili ayetler var mıdır?
• Namazların birleştirilmesi ile ilgili hadislerin kaynaklık değeri nedir?
• Hz. Peygamber (s.a.v.) namazları birleştirerek kılmış mıdır?
• Ne zaman?
• Neden?
• Şia, namazları neden birleştirerek kılar?
• Yolculuk, hastalık, meşguliyet gibi nedenlerden dolayı namazlar birleştirilerek kılınabilir mi?
• Dünyada vakitlerin oluşmadığı bölgelerde namazlar birleştirilebilir mi?

Bu eser, bütün bu soruların ve benzer konuların cevaplarını bulmak amacıyla kaleme alınmıştır.

İstanbul'da ilk matbaa, 1493 yılında Yahudiler tarafından kurulmuştur. Müslüman tebaaya ait ilk matbaa ise 1727 yılında İbrahim Müteferrika'nın öncülüğünde kurulmuştur. Müteferrika matbaasında basılan ilk kitap, Vankulu Lügatı'dır. Bu eserin basımı, 1729 yılında tamamlanmıştır. Müteferrika matbaası kurulana kadar Osmanlı'nın gayrimüslim tebaaları Yahudi, Ermeni ve Rumlar matbaacılık faaliyetleri yürütmüşlerdir.

İbrahim Müteferrika öncesi yaklaşık iki buçuk asırlık zaman dilimindeki Yahudi matbuatıyla ilgili neler olup bittiğini ele alan bu eser, kültür tarihimiz açısından önemli bir konuya ışık tutmayı amaçlamaktadır. Ümidimiz, bu çalışmanın, istanbul Yahudileri arasındaki ilmi ortam ve kitap kültürü hakkında okurlara temel bilgiler sağlamasıdır. Burada listelediğimiz eserlerin ayrı ayrı içerik analizlerinin yapılması ve basıldığı tarihlerde İstanbul'daki siyasi, dini ve sosyal gelişmeler ışığında yorumlanması, şüphesiz eserin basım şartlarını, basım gerekçesini ve bağlamını anlamada çok büyük önem arz etmektedir. Bu tür bir detaylı analiz, bundan sonraki çalışmaların konusu olup konuya ilgili duyan akademisyen ve araştırmacıların himmetini beklemektedir.

Yahudi toplumunu diğer milletlerden ayıran en belirgin özellik, sahip oldukları inanç ve bu inanç çerçevesinde şekillenen dünya görüşleridir. Merkezinde Yahudi kutsal kitabı Tora'nın yer aldığı bu dünyagörüşü, öteden beri Yahudi halkının Yahudi olmayan toplumumlardan soyutlanmasına neden olmuştur. Kendi kendini tecrit yöntemi olarak da tanımlanabilecek bu durumun aslında Mısır esaretiyle birlikte başladığı söylenebilir. Zira bu tarihten itibaren Yahudilerin, bulundukları toplumlar içerisinde kendine özgü bir yapılanma yoluna giderek adeta gettolar halinde yaşamayı tercih ettikleri görülmektedir. Her ne kadar içe kapalı bir toplum olmayı ve bulundukları ülke halklarıyla kaynaşıp karışmayı reddetmişseler de sistematik bir şekilde baskı ve kıyımlardan kendilerini kurtaramamışlardır. Kuşkusuz bunun, dini sebeplerinin yanısıra sosyo-politik ve ekonomik nedenleri de olmuştur. Özellikle Hıristiyan inancından kaynaklanan ve Yahudileri Mesih katili olmakla itham eden düşüncenin söz konusu kıyımlarda temel faktör olduğu görülmektedir. Bu çerçevede elinizdeki çalışma, Yahudilerinin şimdiki Rusya Federasyonu sınırları içerisine intikalinden itibaren, Çarlık rejiminin nihayete ermesine kadarki zaman diliminde bölge Yahudilerinin dini, sosyo-politik, kültürel ve ekonomik boyutuna ışık tutmaya çalışmaktadır..

Yahudilerin Kur'an'la teması, Hz. Muhammed'in Medine'ye hicretiyle başlamaktadır. Kur'an'ın iniş sürecinde islam Peygamberi'yle dini-siyasi kavgalara giren Yahudilerin, Kur'an'ın içeriği ve islam'ın siyasi anlamda şekillenmesi konusunda da önemli bir yer tuttukları görülmektedir. Böyle olunca Yahudiler, Kur'an'ın en temel konuları arasında yer almışlardır. Bunun yanında güçlü yazılı ve sözlü kültürleri, İslam geleneğine birçok konuda malzeme sunarak İsrailiyat denen bilgi havuzunun oluşmasına sebep olmuştur.

Yahudilerin Kur'an'la ilgili değerlendirmeleri çok erken dönemlere dayanmaktadır. Orta Çağ'da İslam hakimiyetinde yaşayan Yahudi âlimlerin eserleri Kur'an'dan yapılan alıntılarla doludur. Bu dönemlerde Kur'an, Yahudi âlimlerce hem içeriğine reddiye yapılacak bir kutsal metin hem de Arap edebiyatının bir başyapıtı olarak muamele görmektedir. Yahudilerin Kur'an'la ilgili bir diğer girişimleri de Kur'an çevirileridir. Arap-İslam coğrafyasında yaşayan Yahudiler, Kur'an'ı orijinal metninden anladıkları için ibranice Kur'an çevirisi ihtiyacı gündeme gelmemiştir. Bu sebeple Yahudiler arasında ilk İbranice Kur'an çevirileri de Aşkenaz (Avrupa) Yahudiler arasında görülmektedir.

Dinler Tarihinde ve yaşayan dinler arasında özel bir yeri olan Yahudilik, yaşayan ve ilahi olarak nitelendirilen dinlerin en eskisi ve mensubu en az olanıdır. Yahudilik inancını günümüzde benimseyenlerin sayısı 25 milyon civarındadır. Genel olarak Yahudiliğin sembolü Yedi Kollu Şamdan (Menora) ve Altı köşeli Yıldız’dır(Magen David). Magen David, İsrail’in milli sembolüdür ve Bayrakları’nda yer almaktadır.

İbranice ‘Bet ha-Mikdaş’ ve Arapça ‘Beytu’l-Makdis’ olarak isimlendirilen Kudüs’teki Mabed Yahudiliğin odak noktasıdır. Tahrip edilmeden önce Mabed’in bir odası Ahit Sandığı’na ayrılmıştır.

Bu eserde, vahiye dayalı olan Yahudilik Dinine dünden bugüne genel bir bakış için yolculuğa çıkarken eserin size sıkı bir yol arkadaşı ve doğru bir yol haritası olduğuna tanıklık edeceksiniz.

"Emily Greble II. Dünya Savaşı sırasında, kentin gelenekleri ve sadakat duygusu bölücü şekilde sınandığı dönemde, çoklu kültürlü Saraybosna'nın tarihini son derece ustalıklı bir biçimde kaleme almış. Yerel tarihi araştırmayı ve fazlasıyla sistemli tarih yazınında genelde atlanılan mantıksal bağları temize çıkartan muhteşem bir eser bu. Fazlasıyla ihmal edilen Bosna, bu güzel eserin sayfaları arasında bütün o haşin güzelliğiyle ışımakta."

Ivo Banac, Emeritus Profesör, Yale Üniversitesi Tarih Kürsüsü

"Emily Greble bu inanılmaz ayrıntılı araştırmasıyla savaş dönemi Saraybosnası'nın muazzam bir tanımını yapıyor, son derece kompleks kent toplumunun yaşadığı travmatik çalkantıyı analiz ediyor. Bu sıradışı kitap, Bosna ve Yugoslav tarihiyle ilgilenen herkes açısından elzem bir eser niteliğinde olmasının yanı sıra Avrupa tarihçilerine 2. Dünya Savaşı'na dair yepyeni bir bakış açısı da veriyor."

Larry Wolf, New York Üniversitesi