Mustafa Kemal Atatürk

Mustafa Kemal Atatürk

Bazı insanlar ya da olaylar için “tarihe geçmek” gibi bir tabir kullanılır. Bu çoğu zaman bir ayrıcalık ifadesidir ve herkese tanınmaz. Tarihe geçecek insan onun akışını değiştirecek ya da bu akışta iz bırakacak bir şey yapmalıdır yahut öyle bir şey gerçekleşmelidir ki bu sonraki nesillere de aktarılacak kıymette olmalıdır. Tarih bir anlamda budur zaten. Az çok okuryazar olan biri bir çırpıda onlarca “önemli” isim ve olay sıralayabilir. Çünkü anlatılmaya değer bir hikâye vardır ortada. Bakıldığında bu isimler -özellikle 20. yüzyıla dek ağırlıklı olarak- imparatorlar, komutanlar ya da devlet yöneticileridir çünkü tarihyazımı bunu öncelemiştir. Devasa bir savaş tarihi literatürü vardır. Yukarıda bir çırpıda sayılabilecek isimler de ya bu kimliktedirler ya da dünyanın seyrini bilimle değiştirmişlerdir çoğu kez. İkincisi tabii olarak modern zamanların ortaya çıkardığı bir durumdur.

Atatürk’ün Liderliği

Mustafa Kemal Atatürk’ün de askerî ve yönetici kimliği tarihe altı çift çizgiyle çizilmiş bir şekilde geçmiştir. Osmanlı’nın çöküş dönemine gelen çocukluğu ve yetişkinliği, çalışkanlığı ve kıvrak zekâsıyla birleşince onu bir devletin kurucu babası yapmıştır. Bu sayede yalnızca Türk milleti için önemli olmamış dünya halkları için de örnek alınacak bir insan, lider ve devlet yöneticisi olmuştur. 20. yüzyılın en önemli isimlerinden biri olması da verdiği mücadelelere, aldığı sorumluluklara ve kriz zamanlarında verdiği kararlara bakıldığında şaşırtıcı değildir. Yarattığı rüzgâr da hâlâ dinmemiştir. Görünen odur ki Türk milleti ondan ilham almaya, zor zamanlarda onun fikirlerine tekrar tekrar dönmeye devam edecektir.

Mustafa Kemal Atatürk Kimdir?

1881 yılında Ali Rıza Efendi ve Zübeyde Hanım’ın çocuğu olarak Selanik’te doğar Mustafa Kemal. İnsanın doğduğu zamanın kaderini bir anlamda belirlemesi, Mustafa Kemal’in yaşamı boyunca görünür olacaktır. 19. yüzyılın başları, Osmanlı için zor geçecek zamanların habercisidir. Bugün Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda bile kerteriz noktası olan modernleşme hareketleri bu dönemde hız kazanmıştır ve tabiri caizse İmparatorluk düçar bir haldedir; onu kurtarma, eski gücüne kavuşmasa bile en azından var olanı koruma adına hamleler yapılmakta fakat bunlar güdük kalmaktadır. Mustafa Kemal de bu hamlelerin önemli paydaşlarından biridir ve ileride kurulacak devlet için bu vakitlerden dersler çıkaracak havsalaya sahiptir. Bir Osmanlı paşası olarak ve inisiyatif alarak Trablusgarp’a gidecek, I. Dünya Savaşı’nın kavurucu atmosferinde Çanakkale’yi savunacaktır. Mondros’un ezici ve onur kırıcı yaptırımlarını Sevr’le taçlandırmak isteyen düvel-i muazzamaya itiraz ederek 1919’un 19 Mayıs’ında, dönemin padişahı Vahdeddin’in görevlendirmesiyle Samsun’a gitmesi hem Mustafa Kemal’in hem Türk milletinin kaderini tayin eder.

Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu

Burada aldığı sorumluluklara bir yenisini ekleyerek, Türk milletinin bağımsızlık inancına sırtını dayar ve padişaha, halifeye, sonraları İstanbul Hükümeti olarak adlandırılacak yapıya karşı gelir. En nihayetinde çalkantılı bir dört yılın ardından İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Fevzi Çakmak, Ali Fuat Cebesoy, Fethi Okyar, Celal Bayar, Cevat Çobanlı, Yakup Şevki Subaşı, Fahrettin Altay, Kazım Fikri Özalp gibi ona inanan ve onun da güvenmekten geri durmadığı silah arkadaşlarıyla beraber Türkiye Cumhuriyeti’ni kuracaktır. Kurtuluş Savaşı Türk tarihinin en gösterişli zaferlerinden biridir ve elbette Mustafa Kemal ona sonradan verilecek Atatürk soyadını buradaki başarısıyla hak edecektir. 1938’deki vefatına dek Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanlığını yapar. Bu süre içerisinde sayısız reformla, kurulan bu yeni devletin asrileşmesine çalışır. Ulus-devletleşmenin bir gereği olarak yapılmaya çalışılan bu inkılaplar etrafındaki tartışmalar da sönmeyen, aksine harlanarak artırılan bir ateşle devam etmektedir. Yalnızca bu tartışmalar etrafında yapılan çalışmalar bile büyük bir literatüre sahiptir.

Mustafa Kemal Atatürk Biyografileri

Fakat adı böylece dünya tarihine geçmiştir. Charles H. Sherrill, Andrew Mango, Jacques de Benoit-Mechin, Jorge Blanco Villalta, Lord Kinross, Alaeddine Haidar, Alexander Jevakhoff, Edward J. Ericson, Hans Tröbst, Horst Widmann, Hristos K. Hristodulu, Klaus Kreiser, Paul Dumont, Paul Gentizon, Preston Hughes, Qassam Kh. Al-Jumaily, Vasilis Dimitriadis, Willy Sperco gibi yabancı isimlerin yanında Bilal N. Şimşir, Sadi Borak, Şevket Süreyya Aydemir, Zekeriya Türkmen, Murat Bardakçı, Ruşen Eşref Ünaydın, Salahi R. Sonyel, Tarık Zafer Tunaya, Afet İnan, Ayşe Hür, Enver Ziya Karal, Turgut Özakman, İlber Ortaylı, İpek Çalışlar, Emel Akal, Falih Rıfkı Atay, Niyazi Berkes, Halil İnalcık, İlhan Başgöz gibi isimler de Mustafa Kemal Atatürk üzerinde çalışmalar yapmış isimlerden bazıları olarak örnek verilebilir.

Mustafa Kemal Atatürk Kitapları

Mustafa Kemal bir ideoloji hâline geldiğinden bu alanda yapılan çalışmalar manipülasyona oldukça açıktır. Onun askerliği, liderliği yahut özel hayatı genellikle sınırları belirlenmiş bakış açılarıyla değerlendirilir. Okur da genellikle bu bilinçle yaklaşır çünkü taraflar az çok bellidir. Buradaki kitaplar da bu durumdan münezzeh değillerdir fakat okuruna görece daha özgür bir alan tanımaktadırlar ve Gazi Paşa’ya dair yazılmış önemli kitaplardan bazıları olarak öne çıkarlar. Aralarındaki biyografilerin karşılaştırılmasıyla Atatürk’e dair yaklaşımların hangi yönlerde farklılaştığı da görülebilir. Bununla birlikte yalnızca ona değil dönemine dair olan kitaplar da Mustafa Kemal’in yaşamına aydınlık kazandırmaktadır: Andrew Mango – Atatürk, Edward J. Erickson – Çanakkale Savaşı: Ateş Altında Komuta, George W. Gawrych – Genç Atatürk, Lord Kinross – Atatürk, A.L. Macfie – Osmanlının Son Yılları 1908-1923, Alaeddine Haidar – Ankara’da Mustafa Kemal’in Yanında, Hans Tröbst – Mustafa Kemal’in Ordusunda Bir Alman Yüzbaşı, Vasilis Dimitriadis – Bir Evin Hikâyesi, Christopher S. Wilson – Anıtkabir’in Ötesi Atatürk’ün Mezar Mimarisi, Paul Gentizon – Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu, Stefan Ihrig – Naziler ve Atatürk, Mustafa Kemal Atatürk – Nutuk, Şevket Süreyya Aydemir – Tek Adam, Zafer Toprak – Atatürk, Bilal N. Şimşir – Atatürk Dönemi, Ayşe Afet İnan – Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, İbrahim Temo – İttihat ve Terakki Anılarım, Attila İlhan – Hangi Atatürk, Murat Bardakçı – Sizi Serbest Bırakmayı Muvafık Bularak Tatlik Ettim!, Kazım Yetiş – Atatürk ve Türk Dili, Necdet Sakaoğlu – Atatürk ve İstanbul, Niyazi Berkes – Atatürk ve Devrimler, Kurtuluş Güran – Mustafa Kemal Atatürk’ün Meclis Konuşmaları (1920-1938), Emel Akal – Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm, Halil İnalcık – Atatürk ve Demokratik Türkiye, Hıfzı Topuz – Bana Atatürk’ü Anlattılar.