Osmanlı Tarihi

Osmanlı Tarihi

Yaşamın kayda geçirilmesi, bu yolla geçmişin geleceğe aktarılması, böylelikle de geleceğin dizayn edilmeye çalışılması nereden bakılırsa bakılsın insanlığın en parlak buluşlarından biri. Öyle ki tarih, binlerce yıldır öneminden bir katre bir şey kaybetmek şöyle dursun, her geçen gün daha da kıymetlenen bir alan. Neticede, kalemin hafızası vardır ve beşerin hafızasından çok daha kuvvetlidir elbette. Bu, devasa bir sözlü tarih alanını görmezden gelmek olarak düşünülmemeli; kaldı ki tarihin bu biçimde aktarılan kısmı tarihyazımı için muazzam bir öneme sahip. Ayrıca, sözlü tarih çalışmaları da hâlâ süregelmekte. Osmanlı tarihi de dünya tarihindeki yeri ve bu tarihe olan etkisi bakımından devasa bir alanı ihtiva eder. İnsan zihninin geçirdiği evreler, tabii olarak tarihin nasıl yazılacağı konusunda da etkili olmuştur.

Osmanlı Tarihi Çalışmaları

Bugün Osmanlı’nın tarihi her ne kadar bir savaşlar tarihi gibi anlaşılsa da bu alana dair yapılan yeni çalışmalar Osmanlı’nın sosyal ve kültürel tarihi araştırmalarının kazandığı ivmeyi ispatlar niteliktedir. Osmanlı tarihinin kayda geçirilmesi ise kuruluşundan biraz sonra, 15. yüzyılın ortalarına denk düşen bir zamanda başlamıştır. Bu vakitten önce de yaşamın kaydı elbette tutulmuştur fakat günümüze ulaşan bir kaynaktan bahsetmek imkânlı değil. Tarihin, geçmişin sıçramaları üzerine kurulu bir disiplin olduğu göz ardı edilmezse İstanbul’un fethiyle birlikte bu alanın canlandığını düşünmek yanlış olmaz; 15. yüzyıl bu yüzden önemlidir. Gazavâtnâmelerin -galip ayrılan savaşların anlatıldığı eserler- Osmanlı tarihinde önemli bir yer tuttuğu bilindiğinden Yavuz ve Kanuni dönemlerinde de tarihçilik önem kazanmıştır. 18. yüzyıl ise tarihçiliğin resmi düzeyde yapılmaya başlandığı zamandır; vakanüvislik bu dönemin ürünüdür. Tahmin edileceği üzere, 19. yüzyılın getirdiği değişimlerle birlikte tarihçilik anlayışı da değişecek ve tarihyazımı modern bir yüze kavuşacaktır.

Osmanlı Tarihçiliği

Bugün hâlâ ders kitaplarında öğretilen tarih yapılan savaşların ve bu savaşların sonucunda imzalanan antlaşmaların tarihi gibi anlatılsa da Osmanlı tarihi elbette bundan çok daha fazlasıdır. Aslında bakıldığında, sözgelimi 15. yüzyılda, tarihin kendisinden beklenen de tam olarak budur. Yani tarihçiler, devlet yöneticilerinin hayatlarına, devletin siyasi ve askeri başarılarına odaklanır; dönemin tarihyazımından 15. yüzyıl Osmanlı modasına eğilmesini, kadınların sosyal hayattaki yerlerinin kayda geçirilmesini beklemek anakronik olacaktır. Bu durum 18. yüzyıla dek de sürer; edebiyatın tarih üzerindeki kuşatıcı etkisi tarihin edebi eserlere mündemiç bir biçimde yazılmasına neden olmuştur. Dolayısıyla menakıbnamelerde, şehnamelerde, divanlarda kayda geçen bir tarihten bahsetmek mümkündür. Aydınlanma’nın etkisiyle -matbaa burada mutlaka zikredilmeli- tarihyazımı kültürel hayata doğru genişleyecektir. Burada da, günlük yaşam pratiklerine denk düşen bir şey var; Batı’da türeyen yeni fikirlerin, teknolojilerin ve anlayışların karşısında Osmanlı’nın geliştirdiği refleks sadece siyasi hayatı ıslah etmekle değil, toplumsal hayata da yön vermekle ilgilidir. Joseph von Hammer, Donald Quataert, Heath W. Lowry, Nicolae Jorga, David Nicolle, Stanford J. Shaw, Edward J. Erickson, Carter V. Findley, John Freely, Justin McCarthy, Christoph K. Neumann, Erik Jan Zürcher, Franz Babinger, Jane Hathaway, François Georgeon, Paul Dumont, Robert Mantran, Bernard Lewis, Karen Barkey, Caroline Finkel gibi isimler yaptıkları çalışmalarla Osmanlı tarihi alanına ciddi katkılar sunmuşlardır.

Osmanlı Tarihi Yazaları

Osmanlı İmparatorluğu, Türklerin kurduğu en kuvvetli ve uzun ömürlü devlettir. Kıtalara yayılmış ve altı yüz yıl boyunca ayakta kalmış olan bu devletin tarihi tabii olarak Türk toplumu için kıymetlidir. Her ne kadar imparatorluk hüviyeti gereği birden çok milleti kapsayan bir tarihe sahip olsa da bu devlet, Türkler için –pek çok farklı sebeple- değer görmektedir. Özellikle imparatorluğun askeri başarısı büyük bir övünç kaynağı olmayı sürdürür. Bununla birlikte, yıkılmaya yüz tuttuğu dönemde yaşamış askerlerinin ve milletinin gayretiyle Türkiye Cumhuriyeti’ne de değeri yadsınamaz bir miras bırakmıştır. Buradaki kastın daha çok kültürel anlamda olduğunu da ifade etmek gerekir. Osmanlı’nın tarihini yazarken hamasetten kaçınmaya çalışan, meseleye daha derinlikli ve objektif bakmaya gayret eden tarihçilerin artması da bu alanın sevindirici gelişmelerinden biridir. Âşıkpaşazâde, Tursun Bey, İbn Kemâl, Lütfi Paşa, Gelibolulu Mustafa Âlî, Katip Çelebi, Naima Mustafa Efendi, Cevdet Paşa, Namık Kemal, Abdurrahman Şeref, Halil İnalcık, İlber Ortaylı, Suraiya Faroqhi, Feridun M. Emecen, Reşad Ekrem Koçu, Ahmet Yaşar Ocak, Murat Bardakçı, Samiha Ayverdi, Edhem Eldem, Kemal Karpat, Mehmet Genç, Mehmet Fuat Köprülü, Şevket Pamuk, İdris Bostan, Abdülkadir Özcan, Stefanos Yerasimos, Murat Bardakçı, Enver Ziya Karal, Feroz Ahmad, Selim Deringil, Cemal Kafadar, Serpil Çakır, Emrah Safa Gürkan önemli Osmanlı tarihçileri arasında gösterilebilir.

Osmanlı Tarihi Kitap Önerileri

Osmanlı tarihi çalışmaları da esasen uçsuz bucaksız bir deryaya benzetilebilir. Bu, Osmanlı’nın Türk tarihinde tuttuğu yer bakımından da önemli bir göstergedir. Bu alana ilgi duyan bir okur, ne okuyacağı konusunda karar vermeye çalışırken güçsüz düşebilir. Ayrıca bu çalışmalar arasında nitelikli çalışmalar da oldukça fazladır ve bu insanı seçim yaparken zorlamaktadır. Yine de bu alana giriş mahiyetinde olan, Osmanlı tarihine farklı açılardan yaklaşan, kenarda kalmış meseleler üzerine eğilen önemi tartışılamaz birkaç kitabı şu şekilde sıralamak mümkündür: Cornell H. Fleischer – Osmanlı İmparatorluğu’nda Aydın ve Bürokrat Tarihçi Mustafa Ali, Caroline Finkel – Rüyadan İmparatorluğa: Osmanlı, Daniel Goffman – Osmanlı Dünyası ve Avrupa 1300-1700, Christine Woodhead – Osmanlı Dünyası, Donald Quataert – Tüketim Araştırmaları ve Osmanlı İmparatorluğu, Eugene Rogan – Osmanlı’nın Çöküşü, Carter V. Findley – Kalemiyeden Mülkiyeye, James H. Meyer – İmparatorluklar Arası Türkler: 1856-1914, François Georgeon – Osmanlı – Türk Modernleşmesi, Igor Despor – Savaşan Tarafların Gözüyle Balkan Savaşları, David Nicolle – İstanbul’un Fethi 1453, A. D. Alderson – Osmanlı Hanedanının Yapısı, Kemal Karpat – Osmanlı ve Dünya, Cemal Kafadar – İki Cihan Aresinde, Suraiya Faroqhi – Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak ve Yaşamak, Onur Gezer – Osmanlılarda Esrar ve Esrarkeşler, Hatice Aynur – Gölgelenen Sultan Unutulan Yıllar, Halil İnalcık – Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, İlber Ortaylı – İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Feridun M. Emecen – Fetih ve Kıyamet 1453, Edhem Eldem – Mitler, Gerçekler ve Yöntem, Şevket Pamuk – Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, Abdülkadir Özcan – Atam Dedem Kanunu, Feroz Ahmad – Jön Türkler ve Osmanlı’da Milletler, Selim Deringil – İhtida ve İrtidad, Emrah Safa Gürkan – Sultanın Casusları, Tuba Demirci – Osmanlı İstanbul’unda Kadın, Fırat Yaşa – İmparatorluğun Öteki Yüzleri.