Türkiye ve Cumhuriyet Tarihi

Türkiye ve Cumhuriyet Tarihi

18. ve 19. yüzyılların dünya tarihi açısından önemi tartışılmaz. Bu tarihler, Aydınlanma’nın birikimiyle birlikte, insanlığın geçirdiği büyük dönüşümlerden birine tanıklık etmişlerdir. Özellikle Fransız İhtilali’yle birlikte ortaya çıkan değişimler kendisini imparatorlukların yıkılışında gösterir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bahsederken geç dönem Osmanlı’dan bahsetmemek yanlış olur dolayısıyla. Bugün “Modernleşme” adı verilen hareketin Cumhuriyetin ilanında tuttuğu yer de dikkate değerdir. Özellikle Tanzimat Fermanı’nın dönüştürücü etkisi, her ne kadar kesintilere uğramış olsa da, devlet yönetiminde bir tek otoritenin varlığına dair bir itiraz olarak görünebilir. Yıkılmaya yüz tutan devleti kurtarmaya çalışan devlet yöneticileri daha müzakereci bir yol izlemeye başlamışlardır. Bu da tabii olarak farklı fikirlerin, istibdatın karanlığında dâhi, ortaya çıkmasına olanak tanımıştır. Bu fikirlerden Türkçülük olanı, Türkiye ve Cumhuriyet tarihi açısından esas önemli olandır. Fakat Osmanlı’nın son döneminde etkili olmuş olan Jön Türklerin imparatorluğu kurtarma çabası I. Dünya Savaşı hezimetiyle boşa çıkmış, devletin başkenti işgale uğramaktan kaçınamamıştır.

Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu

1919’a gelindiğinde, Mustafa Kemal’in önderlik edeceği bir kurtuluş mücadelesi başlayacak, 1923 bütün bir halkın galibiyetini ilân ettiği yıl olarak tarihe geçecektir. Bu tarihten sonra, birkaç yıl içinde 100.cü yaşını kutlayacak olan Türkiye Cumhuriyeti, yaklaşık bir asır önce aynı topraklarda başlayan modernleşme hareketlerini ivmelendirecek ve Türk halkı savaşlar ve kayıplarla başladığı 20. yüzyıla yeni bir giriş yapacaktır. Artık imparatorluk değil bir ulus-devlet vardır.

Cumhuriyet Nasıl Kuruldu?

Türkiye Cumhuriyeti, asrının gerektirdiklerine uygun biçimde, halkın kendisini yönetmesine imkân tanımıştı. Her ne kadar öteden beri tartışılsa da, kendinden bir önceki döneme göre daha halkçı olduğu açıktır. Kurucu kadro, Osmanlı ile arasına mesafe koymayı, “yeni” olmayı öncelemiştir öncelemesine ama imparatorluktan payına düşen mirasın bütününü yekten reddetmenin imkânsızlığı ortadadır. Yüzünü Batı’ya dönmüştür fakat gelenek de öylece vazgeçilebilen bir mefhum değildir. Cumhuriyet tarihi bu iki uç arasındaki çekişmenin de tarihidir bir anlamda. Bununla birlikte, cephede verilen mücadelelerin kazanımlarını masada sürdürmekte ısrarcı olan devlet yöneticileri, savaştan çıkmış ve acısı memleketin her noktasına yayılmış kayıpların ağırlığıyla bitap düşmüş bu galip milletin yaşam şartlarını çağdaş seviyeye getirmeye çalışmışlardır. Evvela, henüz savaşın ortasında, ekonomiyi dert etmişlerdir. Sonrasında eğitim önceliklerden biri hâline gelmiş, bir ulus-devlet olmak gayesi altında eğitim sistemi dizayn edilmiştir. Bu açıdan, siyasi, sosyal ve kültürel hayata biçim veren reformlar üzerinden Cumhuriyet tarihini okumak mümkündür.

Erken Dönem Cumhuriyet Tarihi

Cumhuriyet tarihinin erken dönemini de, bütün çok sesli parlamento denemelerine rağmen, Mustafa Kemal Atatürk’ün 15 yıl boyunca liderliğini yaptığı CHP’nin 1950 yılına kadar süren iktidarına dek sürdürmek yanlış olmaz. Öncesinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Serbest Cumhuriyet Fırkası gibi siyasi partiler iştiyakla kurulmuş fakat çok geçmeden kapatılmışlardır. Erken dönem boyunca Hilâfet kaldırılmış, kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınmış, laiklik anayasaya girmiş, Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu kurulmuş, harf devrimiyle Latin harfleri kabul edilmiş, üniversite reformu gerçekleştirilmiş, yeniden bir anayasa hazırlanmıştır. Bunlar onlarca reformdan sadece birkaçını teşkil etmekle birlikte, Cumhuriyet tarihinin genel bir görünümünü vermeleri açısından önemlidir. Bu dönemi, artık abideleşmiş isimlerin biyografilerinden okumak mümkün.

Cumhuriyet Tarihi Yazarları

Türkiye tarihi elbette erken Cumhuriyet dönemiyle sınırlı değil. Özellikle 1950’lerden sonraki siyasi hayatın kökten bir değişim geçirmesi devamında Türkiye tarihi açısından önemli gelişmelere zemin hazırlayacaktır. Denebilir ki Türkiye tarihini, darbeler üzerinden okumak mümkündür. 1960, 80’ darbeleri, 71’ muhtırası, 62’ ve 63’teki teşebbüsler, Türkiye’nin siyasi tarihi hakkında çok fazla sese sahiptir. Fakat tarih tabii ki siyasetten ve savaşlardan ibaret değildir. Sosyal ve kültürel tarihçiliğin ihtiyacı günden güne artarken, bu tarihin okurlarının sayısında da ciddi biçimde artış söz konusudur. Bunun yanında, döneme dair yaptıkları çalışmalarla bu alana önemli katkılarda bulunmuş isimlerden bazılarını şu şekilde sıralamak mümkün: Şevket Süreyya Aydemir, Ruşen Eşref Ünaydın, Halil İnalcık, Niyazi Berkes, Şerif Mardin, İlber Ortaylı, Erik Jan Zürcher, Refik Halid Karay, Reşat Nuri Güntekin, Carter V. Findley, Feroz Ahmad, Norman Stone, Salahi R. Sonyel, Cemil Koçak, Emel Akal, Füsun Üstel, Taha Toros, Bilal N. Şimşir, Zafer Toprak, Kemal Karpat, Uğur Mumcu, Tarık Zafer Tunaya, Fahri Armaoğlu.

Türkiye Tarihi Kitapları

Türkiye ve Cumhuriyet tarihini pek çok farklı açıdan okumak mümkün. Mimarlık tarihi, iktisat tarihi, sosyoloji, felsefe, edebiyat –hatta özellikle edebiyat-, müzik gibi pek çok disiplin tarihe içkin bir yüze sahip olmalarından ileri gelen taraflarıyla panoramik okumaya imkân verir. Aşağıdaki kitaplar, modernleşmenin Türkiye’deki seyrine, kurtuluş mücadelesine, Cumhuriyet dönemi inkılaplarına, yıllar içinde değişen toplumsal ve siyasal hayata dair bilgiler içermektedir. Alanın öncü isimleri tarafından kaleme alınmaları burada yer almalarının temel sebeplerinden biridir. Mustafa Kemal Atatürk - Nutuk, Carter Vaughn Findley – Modern Türkiye Tarihi, François Georgeon – Osmanlı-Türk Modernleşmesi, Niyazi Berkes – Türkiye’de Çağdaşlaşma, Norman Stone – Türkiye-Kısa Bir Tarih, Gotthard Jaeschke - Türkiye Kronolojisi 138-1945, Şevket Süreyya Aydemir – Suyu Arayan Adam, Ziya Gökalp – Türkçülüğün Esasları, Cemil Koçak – Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-45), İlber Ortaylı – Cumhuriyetin İlk Yüzyılı 1923-2023, Zafer Toprak – Türkiye’de Yeni Hayat, Mete Tunçay – Türkiye Sol Tarihine Notlar, Metin Heper ve Sabri Sayarı – Dünden Bugüne Türkiye, Emel Akal – Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm, Sezgi Durgun – Memalik-i Şahane’den Vatan’a, Levent Cantek – Cumhuriyetin Büluğ Çağı, Sina Akşin – Kısa Türkiye Tarihi, Samet Ağaoğlu – Kuvayı Milliye Ruhu, Barış Ünlü – Türklük Sözleşmesi, Hakan Özoğlu – Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası, Tuncay Birkan – Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri, Sermet Muhtar Alus – İstanbul’un Geçmiş Günlerinde Yeme İçme, Refik Halid Karay – Memleket Hikâyeleri, Yakup Kadri Karaosmanoğlu – Kiralık Konak, Mithat Cemal Kuntay – Üç İstanbul.