Yakın Tarih

Yakın Tarih

Tarih denerek imlenen şeyin ne kadar devasa bir alan olduğu açık. Bu muazzam alanın da kendi içinde dönemlere ayrılması disiplinin kendisi için ciddi bir ihtiyaçtı. Milattan önce ve milattan sonra ayrımı dâhi bu ihtiyacın bir ürünü; bu yolla, özellikle bilimsel çalışmalar tarihin eş zamanlı özelliğini göz ardı etmeden, ona bölümlenmiş zamanlar addedilmiştir. İlk Çağ, Orta Çağ, Yeni Çağ ve Yakın Çağ bu dilimlere işaret eder. Bu zaman aralıkları da kendi içlerinde dönemlere ayrılabilir. Öyle ki ilk asrını henüz tamamlayacak olan Türkiye Cumhuriyeti’nden bahsederken onun ilk dönemi için “erken” dönem demek uygun bulunmuştur; Osmanlı’nın son dönemi içinse “geç” dönem dendiği vakidir. Modern zamanlarda gelişen ve dünyanın seyrini değiştiren olayların peşi sıra gelmesi bu tarihselleştirmelerin daha titiz yapılmasına neden olmuştur. Tarihi, dönemlere ayırırken de esasen zamanını en çok etkileyen olaylar temel alınır. Yakın Çağ’ın başlangıcını 18. yüzyılın ortalarına tarihlendirilmesinin bir nedeni Fransız Devrimi’dir sözgelimi.

Yakın Tarih Nedir?

Yakın Tarih, 1945 sonrasından günümüze dek geçen zamanın tarihsel olarak kategorize edilmesinden doğan bir mefhumdur. İkinci Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkisi bunun esas nedenlerinden biri olarak düşünülebilir. Bütün bunlar da elbette modern zihnin ürünleridir. Aslına bakıldığında tarih yakın çağlarla doludur; Orta Çağ’da yaşamış bir Benedikten keşişi de kendi yakın çağının içindedir. Birkaç on yıl sonra şimdinin nasıl tarihleneceği belirsizdir dolayısıyla. Tarihin, geçmişi bugünden yazmaya çalıştığı unutulmamalıdır.

Yakın Tarih Çalışmaları

Tarihsel kategorilere sınırları çok keskin şeylermiş gibi bakmak yanlış olur. Bu devingen alan aydınlanmayı bekleyen pek çok yaşanmışlıkla doludur neticede. Ortaya çıkacak her belge şimdinin gerçeklik algısını tehdit eder niteliktedir esasında. Sosyal bilimler ziyadesiyle oynar bir zemine sahiptir. Tarihin bu yakın döneminden bahsederken de kimi zaman 1945 öncesine göndermeler yapıldığı da görülebilir dolayısıyla. Kerterizlerin yerlerini kaygan bir zemine oturtmaya çalışmanın her zaman riskli bir tarafı vardır. Tabii yakın olanın izafi olması da bunda etkilidir. Dünya tarihi açısından yakın olan, yerel tarih için uzak olabilir. Yine de bir genelleme yapılamayacağı anlamı çıkmasın buradan. En nihayetinde yakın diyerek birkaç yüzyıl öncesinden bahsedilemeyeceği açıktır. Bu açıdan, yakın tarih çalışmalarının kimi zaman 19. yüzyılın ilk yılları dolaylarında gezindiğini görmek şaşırtıcı değil. Bu çalışmaların esas amacı da araştırılan dönemin anlaşılması olduğu kadar tarihin verdiği omuzla günümüze dair de çıkarımlarda bulunmaktadır. Bu veçhede, geleceğin tarih yordamıyla geçmişin bilinmezliğine nazaran daha tahmin edilebilir olduğunu söylemek –uçuk bir ifade gibi dursa da- yanlış olmaz. 21. yüzyılın henüz ilk çeyreği bile tamamlanmış değilken, bir önceki yüzyılla kurulabilir analojilerin bolluğu bu ifadeyi destekler. Osmanlı’da ortaya çıkan salgınlarda alınan önlemlerden haberi olan biri için 2020 yılında dünyanın virüse karşı takındı tutum şaşırtıcı olmayacaktı.

Yakın Tarih Olayları

Bunun haricinde, yakın tarih çalışmaları, bilgiye erişimin bir önceki on yılla karşılaştırılamayacak derecede artmasının bir neticesi olarak, popüler hâle gelmiştir. Soğuk Savaş, Çernobil, Vietnam Savaşı, Sovyetler Birliği, Komunizm, Faşizm, Yahudi soykırımı, Avrupa Birliği, Kore Savaşı, 11 Eylül Olayları, Arap Baharı, 1968’de Fransa’daki öğrenci hareketi gibi olaylar dünya tarihi açısından yakın tarihin konuları arasına girebilir. Ian Kershaw, Mark Mazower, Slavoj Zizek, Eric J. Hobsbawn, Jeremy Black, Sean McMeekin, John Lewis Gaddis, Ezra Vogel, Tony Judt, Susan Neiman, Hannah Arendt, Michel Foucault, Eric Jan Zürcher, Robert Fisk, Edward Hallett Carr, Robert O. Paxton, Noam Chomsky, Alexander Betts gibi isimler çalışmalarında yakın tarihe odaklanmışlar, dönemin şekillenmesinde de etkili olmuşlardır.

Yakın Tarih Yazarları

Türkiye’deki yakın tarih çalışmaları daha çok memleketin kendisiyle alakalıdır. Fakat elbette yukarıda bahsedilen konular üzerine burada da çalışmalar yapılır. Yine de çalışmaların ekseriyeti 1. Dünya Savaşı ve sonrasında kurulan Cumhuriyet’tir. Çanakkale Savaşı’nın Türkiye tarihi açısından belirleyici olması, Kurtuluş Savaşı’nın görkemli zaferi, kurulan ulus-devletin dünya ile girdiği ilişkiler, Ermeni tehciri, nüfus mübadelesi, çok partili hayata geçiş, 6-7 Eylül olayları, Sosyalizm’in yükselişi, darbeler, Kıbrıs Harekâtı, 28 Şubat, Kürt meselesi, siyasal İslâm gibi konular yakın tarih araştırmalarının özellikle eğildiği konular arasında sayılabilir. Birkaç on yıl içinde de bu konular arasına Gezi olaylarının, 15 Temmuz darbe teşebbüsünün, başkanlık seçiminin, göçmen meselelerinin gireceği öngörülebilir. Yakın tarihin anlaşılmasında biyografi ve otobiyografiler çok kıymetli kaynaklar olarak kendilerini gösterirlerken, edebiyat eserlerinin de bu alanda güçlü bir kaynak olabileceği unutulmamalıdır. İlber Ortaylı, Orhan Koloğlu, Cemil Koçak, Turhan Feyzioğlu, Emine Gürsoy Naskali, Muzaffer İlhan Erdost, Sina Akşin, Doğan Avcıoğlu, Sabiha Sertel, Fuat Keyman, Uğur Mumcu, Ali Çimen, Fahir Armaoğlu, Falih Rıfkı Atay, Mete Kaan Kaynar, Tanıl Bora, Feroz Ahmad, Bülent Tanör gibi isimler yaptıkları çalışmalarla Türkiye’nin yakın tarihinin anlamlandırılmasında önemli roller oynamışlardır.

Yakın Tarih Kitapları

Yakın tarih çalışmaları, ilgisini uzak hikâyelerden alan çalışmalara göre geleceğe dair bir öngörü oluşturmada görece daha etkilidirler. Zaman yaşananların üzerinden geçmiş fakat küller hâlâ sıcaklığını hissettirmektedir neticede. Dolayısıyla bu dönem oldukça ilgi çekicidir. 21. yüzyılın insanı, denebilir ki, tarihe tanıklık etmekten usanmış vaziyettedir. 20. asır da çok farklı olmasa gerek. Aşağıdaki kitaplar da Türkiye’nin ve dünyanın yakın tarihine odaklanan çalışmaların ürünleridir. Bir asırda, yahut bir asırdan biraz daha fazla bir süre içerisinde nelerin yaşandığını ve bu yaşanmışlıkların nasıl yorumlandığını bu kitaplar üzerinden okumak imkânlıdır. Eric J. Hobsbawn – Kısa 20. Yüzyıl 1914-1991 Aşırılıklar Çağı, Ian Kershaw – Nazi Diktatörlüğü, Adam Tooze – Çöküş: Finansal Krizlerle Dolu Bir On Yıl Dünyayı Nasıl Değiştirdi?, Frantz Fanon – Yeryüzünün Lanetlileri, Sebastian Conrad – Küresel Tarih Nedir?, Robert Fisk – Büyük Medeniyet Savaşı: Orta Doğu’nun Fethi, Michael Axworty – Devrimci İran: İslam Cumhuriyeti’nin Tarihi, Svetlana Aleksiyeviç – İkinci El Zaman, David Harvey – Yeni Emperyalizm, Kont Galeazzo Ciano – Savaş Günlükleri 1939-1943: Mussoli’nin Damadı ve İtalya Dışişleri Bakanı Anlatıyor, Tony Judt – Kötülük Kol Gezerken, Enzo Traverso – Savaş Alanı Olarak Tarih, Mark Kurlansky – 1968 Dünyayı Sarsan Yıl, İlber Ortaylı – Türkiye’nin Yakın Tarihi, Cemil Koçak – Türkiye Tarihi Cilt 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980, Emine Gürsoy Naskali – Yassıada Zabıtları, Bülent Tanör – Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Suavi Aydın – 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, Dilek Güven – 6-7 Eylül Olayları, Kurtuluş Kayalı – Ordu ve Siyaset, Nihat Erim – Günlükler 1925-1979, Mehmet Ö. Alkan – Yakın Türkiye Tarihinden Sayfalar, Kansu Şarman – Türk Promethe’ler, Uğur Mumcu – Ağca Dosyası, Oktay Duman – Devrimcilerin Filistin Günlüğü 1968-1975, Ebru Deniz Ozan – Gülme Sırası Bizde, Erdal Öz – Gülünün Solduğu Akşam, Sevgi Soysal – Şafak, Vedat Türkali – Bir Gün Tek Başına.