Tarih

Tarih Kitapları

İnsanlar öğrendiklerini kendilerinden sonra gelen nesillere aktarmanın bir yolunu bulamasaydı ilerlemeden bahsetmek bugünkü kadar kolay olmazdı. Tarihe sadece bu yüzden bile çok şey borçluyuz. Peki, tarihyazımının tarihi nereden başlatılabilir? Evvela, başlangıçta sözün olduğunu unutmamak gerekir. Sözlü tarih, tarih öncesi çağlara ait insanların hikâyelerini günümüze ulaştırmaktaki etkinliğini hâlâ sürdürüyor. Dolayısıyla spesifik bir tarih vermenin imkânı yok. Fakat elbette, yazının icadı tarihyazımının en önemli eşiğidir. En ilkel yazı sistemlerinin –çivi yazısı, piktograf gibi- kullanılmasıyla birlikte tutulan kayıtların binlerce yıl sonrasına kalabilmesi imkânlı hâle gelmiştir. Taş, kil tabletler hatta hayvan kemiklerinin bu kayıtların tutulmasında kullanıldığı da vakidir. Bu sayede Antik Mısır’da, Mezopotamya’da ya da Çin’de insanların atalarının kayıtlarını tuttuğunu öğrenmek mümkün. Bugün “tarihin babası” olarak anılan Heredot ise tarihyazımı tarihinin hemen başına konmalıdır.

Tarih Nedir?

Tarih, geçmişi incelemeye el veren bir bilim. Bunu yaparken insan hayatına dair hemen her şeyi konu edinebilir; savaş, doğa olayları, göç, yiyecek, giyim-kuşam, gündelik hayat gibi birçok mesele tarihin kapsamına sokulabilir ve bu mefhumların incelenmesiyle olaylar, olgular ya da birtakım durumlar arasında bir neden-sonuç kurulabilir. Böylelikle toplumlar kendilerine bir gelenek yaratabilir, mitler, destanlar ve hikâyeler vücuda getirebilir. Bu da tarihin işlevleri üzerine düşünmeyi gerektirir; sözgelimi tarih, meselelere meşruiyet kazandırmanın en kestirme yollarından biridir. Diğer pek çok disiplinde olduğu gibi tarih metodolojisi de başka bilim dallarıyla müşterek bir biçimde gelişir. Arkeoloji, antropoloji, coğrafya, etnografya, kronoloji, felsefe, paleografya, sosyoloji, filoloji, istatistik, kimya, ekonomi, psikoloji gibi bilimler tarihe içkin bilimlerdir. Esasında buradaki mezkûr bilimlerin birçoğunu tarihin paltosundan çıkarmak mümkün. Bu açıdan özellikle felsefe ve tarih oldukça kuşatıcı bir anlama sahip. Binlerce önemli tarihçi arasında Heredot, Tukidides, Tacitus, Cato, Livy, Sima Qian, el- Bîrûnî, İbn Hazm, İbn Haldun, Paolo Giovio, Giambattista Vico, Edward Gibbon, Johann Herder, François Mignet, Leopold von Ranke, Wilhelm Barthold, Marc Bloch, E. H. Carr, Peter Kropotkin, György Lukács, Arnold J. Toynbee, Fernand Braudel, Peter Gay, Eric Hobsbawm, Ian Kershaw, Bernard Lewis, Immanuel Wallerstein, Peter Watson gibi isimler özellikle belirtilebilir.

Türkiye’de Tarih ve Tarihçilik

Tarih, Türk milleti için de öteden beri önemli bir mesele olmuştur. Çok eski bir tarihe sahip olmak, üzerine farklı bakış açılarıyla inceleme yapmayı, bu da tarihyazımı konusunda özellikle ciddi bir tavır takınmayı gerektirir. Osmanlı’da özellikle kazanılan zaferlerin kayda geçmesi konusunda bir hassasiyetin olduğu dikkat çeker. Bu görev de bilindiği üzere vakanüvislere aittir. Modernleşmeye varıncaya kadar tarihyazımının edebiyatla iç içe icra edildiğini de belirtmek lazım. Ahmet Cevdet Paşa ve Namık Kemal’le beraber ise modern anlamda bir tarihçilikten bahsetmek olanaklı hâle gelir. Milliyetçilik fikrinin ortaya çıkması ve ulus-devletleşmenin önem kazanması tarihin nasıl yazıldığını da etkilemiştir. Tarihin bir hatırlama biçimi olduğunu ve çoğu zaman bugünden yapıldığını hesaba katarsak bu dönemdeki işlevi hakkında birtakım saptamalar yapılabilir. Bunlardan biri daha önce de bahsedildiği üzere geleneği yeniden yaratmada ya da keşfetmede gösterdiği etkinliktir sözgelimi. Âşıkpaşazâde, Yahşi Fakih, Enverî, Tursun Bey, İdris-i Bitlisî, Gelibolulu Mustafa Âlî, Naîmâ Mustafa Efendi, Ahmet Cevdet Paşa, Abdurrahman Şeref, Ahmed Vâsıf, Halil Edhem, Ahmet Refik Altınay, Mehmet Fuat Köprülü, Zeki Velidi Togan, Çağatay Uluçay, İbrahim Hakkı Uzunçarşılı, Ömer Lütfi Barkan, Mustafa Akdağ, Suraiya Faroqhi, Halil Berktay, Faroz Ahmed, Ahmet Yaşar Ocak, Cemal Kafadar, Enver Ziya Karal, Halil İnalcık, Mete Tunçay, Reşad Ekrem Koçu, Kemal Karpat, Feridun Emecen, İlber Ortaylı, Taha Toros, Zafer Toprak, Edhem Eldem, Mehmet Genç gibi isimler önemli tarihçiler arasında gösterilebilir.

Mutlaka Okunması Gereken Tarih Kitapları

Tarih, manipülasyona oldukça açık bir alan. Dolayısıyla bu alana dair okunacak eserleri seçerken dikkatli olmakta fayda var. Burada, tarihi oldukça etraflıca ele alan, okuruna farklı bakış açıları kazandırabilecek kitaplardan bazılarını şöyle sıralamak mümkün: E. H. Carr - Tarih Nedir?, Susan Wise - Antik Dünya, Jack Goody - Tarih Hırsızlığı, William H. McNeil - Dünya Tarihi,  Eric J. Hobsbawm - Kısa 20. Yüzyıl, James L. Gelvin - Modern Ortadoğu Tarihi, Alexander Bevilacqua - Şark Kütüphanesi, Jona Lendering - Büyük İskender, Ricoldus De Monte Crucis - Doğu Seyahatnamesi, E. H. Gombrich - Genç Okurlar İçin Kısa Bir Dünya Tarihi, Jack Weatherford - Cengiz Han, James C. Scott - Tahıla Karşı: İlk Devletlerin Derin Tarihi, E. P. Thompson - Tarih Yapmak, Michael Mann - İktidarın Tarihi, Umberto Eco - Ortaçağ, Karl Polanyi - Büyük Dönüşüm, John Lewis Gaddis - Soğuk Savaş, Marshall G. S. Hodgson - İslam’ın Serüveni, Halil İnalcık - Devlet-i Aliyye, Şevket Pamuk - Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Kemal Karpat - Osmanlı Modernleşmesi, Edhem Eldem - Mitler, Gerçekler ve Yöntem, İsmail E. Erünsal - Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri, Fuzuli Bayat - Dede Korkut Oğuznameleri, Suraiya Faroqhi - Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, Ahmet Caferoğlu - Türk Dili Tarihi, Muhittin Birgen - İttihat ve Terakki’de On Sene, Emrah Safa Gürkan - Sultanın Casusları, Fahir Armaoğlu - Türk Siyasi Tarihi, Feroz Ahmad - Jön Türkler ve Osmanlı’da Milletler, Özlem Kumrular - Türk Korkusu.