“Ne yani, biz insanlar hayvanlardan daha üstün değil miyiz?” “Onca etobur hayvan varken neden onlardan faydalanmayalım?” “Hayvansal gıda tüketmeden nasıl yeterince sağlıklı beslenebileceğiz ki?” Hayvan hakları profesörü Sherry Colb, Vegan Olmak İçin Bahaneler’de veganlık söz konusu olduğunda aklımıza gelen, kimisi çoktan klişeleşmiş tüm sorulara birer birer cevap veriyor. Bu önemli çalışma, hayvansal gıda tüketmeden yaşamak mümkün mü sorusunun peşine takılan herkese hitap eden bir “veganlığa giriş” kitabı.

İnsan neden et, süt, peynir, yumurta yemek gibi zevklerden kendini mahrum bırakır? Veganlar “farklı görünerek” dikkat çekmeye mi çalışıyor, yoksa akıllarından zorları mı var? Gary L. Francione ile Anna Charlton’ın ortaklaşa kaleme aldığı İnsan Neden Vegan Olur?, kimi zaman anlamaya kimi zaman da alay etmeye dönük bu ve benzeri soruların izini sürerek veganlara yöneltilen tüm itiraz, eleştiri ve önyargıları samimiyetle yanıtlıyor. İnsan Neden Vegan Olur?, yalnızca vegan olmayı düşünenler için değil, veganlığı anlamak isteyenler için de dikkate değer bir başvuru kaynağı.

Modern İran edebiyatının en meşhur isimlerinden Sadık Hidayet’ten çok da beklenmeyecek bir konuda, kendisinin o bilindik üslubunun dışında kaleme alınmış ilginç bir kitap Vejetaryenliğin Yararları. İranlı yazar, on iki bölüm altında topladığı yazılarında et yemenin insan fizyolojisine ve psikolojisine uygunsuzluğunu tarih, psikoloji, kimya gibi alanlardan faydalanarak, buna karşın bilimsel dilden de uzak durarak anlatıyor. İlk baskısı 1927 yılında gerçekleşen bu kısa eser, içeriğinin öneminin yanı sıra, vejetaryenliğin günümüze ait bir “moda” değil, uzun yıllardır tartışılan bir mesele olduğunun da kanıtı niteliğinde.

Radikal kararlar almak, bazı durumlarda aynı radikallikle vazgeçmeyi de beraberinde getirebilir. Belki de bu yüzden, radikal kararlar almak yerine “Ne kadar yapabilirsem o kadar iyi” diye düşünmek gerekir. Hayvan hakları aktivisti Tobias Leenaert, bir çeşit vegan ütopyası yarattığı Vegan Bir Dünya’yı işte bu bakış açısına göre kurguluyor. Dağın tepesinde, muhteşem bir manzaraya karşı konumlanmış “Veganköy”e ulaşmak için atılacak pratik atımları sunarken, herkesi elini taşın altına sokması için dağın eteklerine davet ediyor.

Bundan elli yıl önce hayvan eti yemekle şimdilerde yemek arasında büyük farklar var. Bu farklar hem giderek kalabalıklaşan insanlığı “doyurmaya” çalışan gıda endüstrisinin suçlarından, hem de bu konuda bilinç sahibi olanların sayısının günden güne artmasından kaynaklanıyor. Aşırı Gürültülü ve İnanılmaz Yakın’ın yazarı Jonathan Safran Foer’in roman yazmaya ara vererek kaleme aldığı Hayvan Yemek, özünde bu meseleye eğilse de sıradan bir vejetaryenliği anlama kitabı değil; hayvan endüstrisinin geldiği içler acısı durumu ortaya koyan bir çeşit acil durum bildirisi. Ünlü edebiyatçı bu kez insanların değil, tabağımızdakilerin hikâyesini anlatıyor.

Hayvan hakları söz konusu olduğunda en çok odaklanılan başlık gıda endüstrisidir. Buna karşın bilimsel araştırmalarda denek olarak kullanılan iradesiz hayvanlardan pek de söz edilmez. Hayvan Deneyleri, Türkiye’de ve dünyada geçmişten bugüne yapılan deneylerde kullanılan hayvanların tarihine odaklanıyor. Ortaya koyduğu bilgileri kanıtlarla destekleyen, konusunun dramatikliğine rağmen akıcı üslubuyla bir solukta okunabilen bu önemli çalışma, okurunu karşılaştığı hemen her kimyasalı sorgulamaya, ardında yatan hikâyeleri araştırmaya, kısacası dilsiz dostlarımız hakkında bilinç sahibi olmaya davet ediyor.

Hayvanlardan söz edilirken en çok tekrarlanan cümlelerin başında, biz insanların onlardan daha zeki olduğu geliyor. Peki bu bir gerçek mi, yoksa ezberlenmiş bir klişe mi? Hollanda kökenli Amerikalı bilim insanı Frans de Wall, bu sıra dışı araştırmasında hayvan zihninin peşine düşüyor ve okurlarını çok şaşırtacak ilginç bilimsel araştırmalar yoluyla hayvan zekâsının sınırlarını ortaya koyuyor. Dahası, insanların hayvanlar söz konusu olduğunda meseleye nasıl tek taraflı baktığını ortaya koyuyor. Hayvanların Ne Kadar Zeki Olduğunu Anlayacak Kadar Zeki miyiz?, yalnızca cevapladıklarıyla değil, ortaya attığı yeni sorularla da kitaplıklarda yer almayı hak eden bir çalışma.

Tarihten söz edilirken yalnızca kralları, padişahları, savaşları, antlaşmaları anma, yalnızca “büyük” insanları anlatma anlayışı mutlak hâkimiyetini uzun zaman önce yitirdi. Artık sıradan insanlar ve topluluklar da sosyal bilimlerin, özellikle tarihin ilgi alanında. Peki ya hayvanlar? Onların bu büyük ve karmaşık denklemde bir yeri var mı? Aktivist ve sosyolog Sezai Ozan Zeybek, bu sorudan ve anlayıştan hareketle Türkiye’nin yakın tarihindeki kimi olaylara hayvanları dâhil ederek yeniden bakıyor. Bu ilginç çalışma, sosyal bilimlerin pek de odağında olmayan hayvanları tarihin ve sosyolojinin öznelerinden biri olarak ortaya koyuyor.  Türkiye'nin Yakın Tarihinde Hayvanlar, meselelere “bir de bu açıdan” bakmak isteyenlerin ıskalamaması gereken bir kitap.

Hak mücadelelerini hemen her zaman politik tavırlar şekillendirir. Bu yüzden, azınlığın haklarını iktidarların politik tutumundan bağımsız düşünmek mümkün değildir. Peki, sayısal yönden değilse de pratik olarak azınlık sayılabilecek hayvan hakları söz konusu olduğunda iktidarların politik tutumu nelere yol açıyor? Kanadalı iki yazar; akademisyen Will Kymlicka ile araştırmacı Sue Donaldson, bu dikkate değer sorudan hareketle hayvan haklarının şimdiye dek geldiği (veya gelemediği) noktaları tespit ederek, hayvan meselesini merkeze alan yeni bir bakış açısı, hatta yeni bir siyaset anlayışı sunuyor Zoopolis’te.

Bir teoriye göre, kadın bedeni ile hayvan bedeninin sömürülmesi aynı kapıya çıkar: Eril tahakküm. Bir feminist-vejetaryen eleştirel kuramı kitabı olan Etin Cinsel Politikası’nda Amerikalı ekofeminist yazar ve aktivist Carol J. Adams, hayvan eti yemekle kadına karşı şiddeti birlikte düşünüyor. Buna göre, her ikisi de erkek egemen toplumun bedenleri tahakküm altına almasının bir çabası. Adams’ın kitabı, hayvan ve kadın haklarını birlikte düşünmenin temellerini atması açısından dikkate değer bir çalışma.