Yeni Kitaplar

Modern Türk edebiyatının kurucularından Ahmet Mithat Efendi, yazdığı onlarca eseriyle bir taraftan kendini yetiştirirken bir taraftan da bir okur kitlesi yaratmanın peşine düşer. Hikaye ve romanlarında sıkça karşımıza çıkan okuyan kişiler, bu amacı gerçekleştirmek için kurgu-lanmışlardır. Bu bağlamda hikâye ve romanlarında birçok okuyan kişiye yer verir. Okuma eylemi, hem kişilerin karakterize edilmesinde hem de eserlerin kurgularında çok önemli bir işlev üstlenir.

Bu çalışmada, Ahmet Mithat Efendi’nin kurguladığı okuyan kişiler ve bunların okudukların-dan hareketle hikâye ve romanlardaki okuma eyleminin mahiyetini değerlendirmek ve Tanzimat’ın “hace-i evvel”inin hikâye ve romanlarındaki kü­tüphanenin hangi kaynaklardan oluştuğunu göstermek istedik.

“Yarınki Türkiye’nin kurucuları, yasama zevkini bırakıp yasatma askına gönül verecek, sabırlı ve azimli, lakin gösterişsiz ve nümayişsiz çalışan, ruh cephesinin maden isçileri olacaklardır. Bu ruh amelesinin ilk ve esaslı isi insan yetiştirmektir. Hünerleri hep fedakarlık olan bu hizmet ehli gençler, hizmetlerinin mükafatını da hizmet ettikleri insanlardan beklemeyecekler, sonsuzluğa sundukları eserin sesinin akislerini yine sonsuzlukta dinleyeceklerdir. (...) Ve onların eseri olan yarınki Türkiye, su temellerin üstünde kurulacak: Anadolu’nun toprağından kaynayan bir kan, cemaat için harcanan emek, bin yıllık bir tarih, otoriteli bir devlet ve ebedî olduğuna inanmış bir ruh.”

Nurettin Topçu

Aşkmış elleri, minicik parmakları
Saçları yüzüne düşen kıvırcık hareler gibi
Üstelik sarısın bile değil
Aşkmış ama adı...
Aşkmış onu bildim kucak açtım, göğsüm şimdi
Özgürlüğünü kazanmış yabani hayvanlar gibi

Mesnevîleri, Eski Türk Edebiyatı’nın manzum hikâye veya romanları saymak mümkündür. Bu manzum hikâyeler, bütün dünya edebiyatlarında olduğu gibi Türk edebiyatında da geniş bir yer tutar. Bir aşk veya savaşı konu alan mesnevîler, nazım ile hikâyeyi birleştiren eserlerdir.

Türk Mesnevî Edebiyatı, edebiyat tarihimizin zengin bir sahası olan mesnevîleri çeşitli yönleriyle inceleyen bir eserdir. Âmil Çelebioğlu tarafından, yerli ve yabancı pek çok kütüphanede yüzlerce eserin bizzat taranıp incelenmesi neticesinde ortaya çıkan bu eser, akademik çalışmalara örnek gösterilebilecek ve yapılacak çalışmalara kaynaklık edecek niteliktedir.

Kitabın ana konusu Sultan II. Murad Devri Mesnevîleri (1421-1451) olmakla beraber Çelebioğlu, mukayeseye imkân verebilmesi ve mesnevîlerdeki tekâmül safhalarının daha iyi görülebilmesi için, on üçüncü yüzyıldan itibaren bu devreye kadar Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış mesnevîleri de çalışmasına dâhil etmiştir. Böylece eser on üçüncü, on dördüncü ve on beşinci yüzyıl Türk Mesnevî Edebiyatı Tarihi hüviyetini kazanmıştır.

Önceki basımında Türk Edebiyatında Mesnevi adıyla yayımlanan kitap, bu baskısında özgün adıyla yayımlanıyor: Türk Mesnevî Edebiyatı…

Hz. Peygamber’in hayatını konu alan bu eser, baştan sona peygamber sevgisiyle yazılmış bir na’t ve Allah aşkıyla yazılmış bir tevhit gibidir. Şairin peygamberine olan gönülden bağlılığı, Allah’a duyduğu mutlak ve tam imanı eserin her mısraına sinmiştir. Yazıcıoğlu Mehmed tarafından tamamlanmasından sonra kısa sürede Türkçe konuşulan her yere ulaştırılan Muhammediye, o tarihten beri her kesimden insan tarafından evlerde, konaklarda, saraylarda vs. sürekli zevkle okunmuştur. Türk milletinin İslâm kimliğini oluşturan ve manevi dünyasını inşa eden mümtaz eserlerden biri olan Muhammediye, Türk milletinin peygamberini ve dolayısıyla dinini öğrendiği temel birkaç kaynaktan biri olmuştur.

Âmil Çelebioğlu tarafından hazırlanan Muhammediye’nin 9000 beyitlik metni bugünkü harflere çevrilmiş, başına da çok geniş bir inceleme konmuştur. Çelebioğlu, müellifin hayatı, eserleri, ilmî ve tasavvufi şahsiyeti hakkında detaylı bir araştırma yapmıştır. Muhammediye’yi ve yazarını daha iyi tanımak ve tanıtmak için yalnızca müellif ve Muhammediye’yi incelemekle kalmamış, müellifi yetiştiren babası, şeyhi ve hocalarını; ayrıca kardeşlerini, dostlarını ve onların eserlerini de araştırmış ve onlarla ilgili bilgiler vermiştir. Metnin daha iyi anlaşılmasını sağlamak adına kitabın sonuna bir lügatçe eklemiştir.

Dostları tarafından “eşsiz bir müverrih, canlı bir kütüphane ve ayaklı bir tarih” olarak tarif edilen İbnülemin Mahmud Kemal İnal, maziyle bağları koparmanın hüküm sürdüğü bir devirde yakın tarihin ve zengin kültürümüzün gizemli dünyasına açılan büyük bir pencere oldu. Bugün de öyledir.

Orijinali yaklaşık 70 varaktan ibaret olan ve 1895 ile 1927 arasında görülen rüyaları ihtiva eden bu eser, örneklerine çok sık rastlamadığımız rüya tahkiyeleridir. Merkezinde müellifin “tasavvufî neşvesi” ve pek bilmediğimiz mansıp arayışları olmakla birlikte rüyaların mekânları ve cereyanları çok renkli ve zengindir. Hz. Peygamber’in teşrif ettiği rüyalar hayli bereketli; devrin ekâbirinin gelip geçtiği rüyalar da bol miktardadır. Ayrıca hususi üslup, ciddiyet, terbiye, latife onlara eşlik ediyor.

İlk defa gün yüzüne çıkan İbnülemin’in Rüyaları, bir taraftan bir devr-i kadim efendisinin psiko-biyografisine dair ipuçları taşırken, rüyalara dair araştırmalara da yeni imkânlar sağlayacaktır.

Weber ve Durkheim: Metodolojik Bir Karşılaştırma, Max Weber ile Émile Durkheim’ın metodolojilerinin sistematik, karşılaştırmalı bir analizidir. Jensen, Weber ve Durkheim’ın Protestan Ahlâkı ve İntihar’da sırasıyla Protestanları ve Katolikleri nasıl analiz ettiklerini ortaya koymaktadır. Weber ve Durkheim’ın birbirinden oldukça farklı analiz biçimleri, daha sonra ikisinin metodolojik ilkelerini ve bakış açılarını açıklamada ve karşılaştırmada kullanılarak sosyolojik ve sosyal bilim analizlerinde şu temel soruları gündeme getirmektedir:

• Sosyolojinin konusunu ne oluşturur?

• Kavramlar nasıl geliştirilir?

• Yasalara ne tür bir statü atfedilebilir?

• Topluma yönelik bilimsel bir bakış açısı geliştirirken ne tür imkânlara ve kısıtlamalara sahibiz?

• “Olan” ile “olması gereken” arasındaki ilişkiyi nasıl değerlendirmeliyiz ve sosyal bilimler değer-leri nasıl ele almalıdır?

• Toplumsal olgular nasıl açıklanmalıdır?

Yayla Dumanı’nda Ömer Bedrettin Uşaklı’nın yayımlanmış şiir kitapları Deniz Sarhoşları (1926), Yayla Dumanı (1934) ve Sarıkız Mermerleri (1940) başta olmak üzere kitaplarına girmemiş şiirleri, nesirleri, çevirileri, edebi görüşünü açıklayan anket cevapları toplanmıştır. Şiirlerini hemen hemen her yayımında değiştirmiş olan Ömer Bedrettin’in, neleri değiştirdiğini göstermek maksadıyla, farkları da her şiirin sonundaki dipnotlarda kaydedilmiştir.

Yayla Dumanı hazırlanırken 1988 yılında TDK tarafından yayımlanan Ömer Bedrettin Uşaklı Bütün Eserleri baskısı esas alınmış ve önceki baskıda yer almayan ilavelere ve düzeltmelere yer verilmiştir.

“İçinde saklayarak yaşmaklı bir dilberi
Gönlüm o şen günleri yalnız anıyor şimdi,
Dağların hasretiyle içim yanıyor şimdi,
Ah, o yayla hayatı, ah o köy âlemleri...”

Eleştirinin sınırları var mıdır?

Edebiyat teorisi ve eleştirisi alanında dünya çapında bir şöhrete sahip olan Rita Felski, Eleştirinin Sınırları başlıklı kitabında eleştirinin sınırlarını sorguluyor. Ancak bunu yaparken kendi deyimiyle eleştiriyi eleştirmeyi değil, yeniden betimlemeyi amaçlıyor.

Eleştiri faaliyetine yeni bir bakış açısı öneren ve savunduğu tezleri sağlam argümanlarla destekleyen Felski, bu çalışmasıyla sadece eleştirinin değil modern düşüncenin ve kültürün sınırlarını da sorguluyor.

Bu açıdan kitap, kendi sınırlarını aşan bir nitelik taşıyor.

Rusya’da Çarlık yönetiminin yıkılması ile egemenliği altında yaşayan Türkî unsurlarda bağımsızlıklarını kazanma ümitleri doğmuştur. 1917-1921 yılları arasında kongreler dü­zenleyen, devlet kurmak üzere mücadele eden siyasi önderlerin bir kısmı başarılı olamamaları üzerine memleketlerini terk etmek mecburiyetinde kaldılar.

İran, Afganistan, Finlandiya, Almanya, Fransa, Polonya’ya dağılan siyaset adamlarının ekseriyeti ikinci vatan kabul ettikleri Türkiye’ye gelerek dergi ve gazete çıkardılar, dernekler kurdular. Onların varlıklarından ve faaliyetle­rinden rahatsızlık duyan Sovyetlerin şikâyetleri üzerine 1930 yılından sonra faaliyetlerini sürdürmek üzere Almanya ve Polonya’ya gittiler. Siyasî muhaceretin önderlerinin tarih sahnesinden çekildikleri 1960’lı yıllara kadar devam eden mücadelenin toplu bir tarihi yazılamamıştır.

Bu eser, Doğu Türkistan, Kazakistan, Özbekistan, İdil Ural, Kırım, Azerbaycan, Kuzey Kafkasya ve Irak’ı içine alan geniş coğ­rafyada doğmuş ilim, kültür ve politika alanında tanınmış şahısların mücadelelerini, siyasi ve entelektüel çabalarını, birbiriyle ilişkilerini ve döneme dair pek çok detay bilgiyi gün ışığına çıkarıyor.

Türkiye’de son yıllarda sinema tarihine yönelik ilgi artıyor. Bu olumlu yönelime karşın söz konusu alanın halen ciddi boşluklar içerdiği de bir gerçek. Sinema tarihi üzerine araştırmalarına 1990’larda başlamış olan Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu, kitabıyla bu boşlukların bir kısmını doldurmakta ve alana önemli bir katkı sunmaktadır.

Bu eser, sinemanın dünyada doğup Osmanlı topraklarına girdiği yıllardan, 1939 yılına kadar Türkiye’de sinemanın sergüzeştini değişik boyutlarda incelemekte. Arşiv belgeleri üzerine kurulu eser, pek çok yeni belge ve bilgiyi sinema tarihi alanına kazandırıyor. Beş bölümden oluşan çalışmanın dikkat çekici bir başka yönü, sinemacılıkla uğraşan kurumlara ve sinema şirketlerine ayrıntılı yer vermesi. Çalışmada taşrada sinema hayatına da geniş bir yer ayrılarak sinemanın İstanbul’la sınırlı olmadığı gerçeği ve yerel tarih araştırmalarına duyulan ihtiyaç fark ettiriliyor.

Kitapta 1895-1939 dönemi sinema evrenine esas olarak; kurumsallaşma, yayılış, toplum, devlet-sinema ilişkisi ve mevzuat olguları çerçevesinde bakılıyor. Sinema alanında Osmanlı’dan Cumhuriyete uzanan süreklilik ortaya konuluyor.

Ne etsem berabere bitmedi o yılgın maç
Herkes bende kalanı küçük bir sıyrık sanır
Sen aklıma düştükçe içim nasıl izdiham
Terkedilmiş bir evin ilk günü kadar ağır

Ben o yenilgiyi sevdiğimde, içimde bir zafer şarkısı vardı. Bir bakış, simitlere, sıcak çaylara, işçi tulumlarına, dilenci ellerine yapışıp kalmış bir bakış, nereye gitsem, uzun kirpikleriyle peşim sıra ge­lirdi. Kimdi o bakışın sahibi? O çavdarları yeşerten ırmak; kırıkları onaran platin; budandıkça irileşen ağaç, bunaldıkça insanlara doğru kaçan haylazlık! İnsan dönüp çözülmüş bir yumruğa bakınca hemen anlardı, parmak uçlarında hâlâ şeritlerin, apoletlerin, kra­vatların, incinmiş bir gururun, terk edilmiş bir bakışın nabzının attığını. Sonra yeni efendilerini gönderdi zaman; bütün eski kra­vatlar, apoletler, şeritler bir bir toplandı, yerlerine yenileri dikildi. İncinmiş gururlar, ıssız bakışlar eşyayla onarıldı. Öyle ustalıkla çözüldü ki yumruk, kimse fark edemedi bu yoksul gövdeye bu pahalı ipeğin nasıl giydirildiğini. Yeni yenilgi çağı böyle başladı...

Sarraf Nizamattin’in küçük kızı babasının kalbine tutkundu. Onun, her bir mevsimde ayrı çarpan, ama her seferinde aynı kalmayı bilen bir kalbi oldu­ğunu biliyordu. Bu yüzden anlayışlı ve bilgeydi; bu yüzden katının karşısında yumuşak, uzağın yanında yakın, yalnızın arkasında yandaş gibi dururdu. Bir hakikat kendini ona açmadan, o asla önyargının patikalarında yürümeye kalkmazdı. Çift kanatlı kapı kendisi için çalınmaya başladığında, küçük kız, hiçbir beklentisi olmadan oturdu perdenin gerisine. Bu haliyle, Simurg’a varmak için yollara düşen saf kuşlara benziyordu. Neyi aradığını, perdenin öte yüzünde bekleyenler söyleyecekti ona. Bu oturuş öyle uzun sürdü, öyle uzun sürdü ki, bütün kent onu konuşur oldu.

Bu kitap, Kırım’dan göçen sıradan bir Osmanlının, Mehmed Said Hâlet Efendi’nin “Hizmetkârlıktan” “Devlet Kahyalığı ve Padişahın Efendiliği”ne yükselmesinin çetin ve entrikalarla dolu enteresan yolculuğunu anlatmaktadır.

Yüzyılların süzgecinden geçerek tekâmül eden rüşvet-patronaj münasebetini çok iyi değerlendirerek devlet yönetiminde kendine yer açan Hâlet, zekâsıyla olduğu kadar devlet yönetiminde etkili olan hizipleri kullanmadaki mahareti, mükemmel bir ilm-i siyaset erbabı olarak da alternatif politikalar geliştirebilme yeteneği sayesinde –kendi deyimiyle– iktidarı sembolize eden “minarenin alemine çıkmış, buraya el uzatanların ise bıçak ile parmaklarını keserek minarenin dibinde bin parça olmalarını” sağlamıştır. Herhalde bir kişinin iktidar hırsı uğrunda yapabileceklerine dair bundan daha açık, kesin ve keskin cümleler söylemesi beklenemezdi. II. Mahmud dönemindeki iktidarını muhafazası ise yukarıda saydığımız hususların yanı sıra Sultan ile müşterek, dengeli ve muazzam mesaisinden kaynaklanmıştır.

Doğru ve yanlışlarıyla adını tarihe “Devletin Kahyası” olarak yazdırmış önemli bir figür olarak Halet Efendi’nin biyografisi, dün ve bugünkü Türkiye’nin siyasi halini anlamak için önemli bir eser.

Bazen, tam gün ortasında bir şaşkınlık basıyor beni, bunu anlata­mam! Mesela, şehrin ayarını bozuyor cami bahçesinden sokağa sarkan güller; tesadüfen talandan kurtulmuş iki arkadaş gibi, bakışıp duruyoruz birbirimize. Sanki dünyaya gelmeden çok önce, hiç hatırlamadığım bir yerde, hafızamın kuytuluğuna atılmış bir düğüm çözülüyor bakıştıkça. Gök, benim o büyük şemsiyem gök, bakışlarımdaki hayret yüzünden uzayıp genişliyor; kendimi bir yabancı gibi hissediyorum onun altında. “Belki de ben burada,” diye geçiriyorum içimden; “belki de ben burada, ilk insanın yere bırakıldığı an unutulmasın diye, onun hayretini beklemekle görev­lendirilmiş bir nöbetçiyim.” Yeşermiş ekinlerden, yıkılıp kurulan kentlerden ve kopmuş onca takvim yaprağından sonra bile, hâlâ şaşırabilir insan.