Yeni Kitaplar

Biri Türk diğeri Ermeni iki dostun hikâyesini anlatan bu kitap, 19. yüzyıl başlarında küçük bir Balkan kasabası olan Rusçuk’ta yaşamış iki Osmanlı tebaasının hayatlarından günümüze kalan izleri sürmeye çalışıyor. Bu hikayenin kahramanları, önce Rusçuk ayanı Tirsiniklioğlu İsmail Ağa’nın, ardından da Alemdar Mustafa Paşa’nın iki sadık bendesi olan Köse Ahmed Efendi ve Manuk Bey’dir. Bu iki şahsiyet, hamileri sayesinde, bir kolu Balkan eşrafına; diğer bir kolu Osmanlı merkezi bürokrasisi ve Rus devlet ricaline kadar uzanan bir ilişkiler ağı kurmuşlardı. Osmanlı merkez bürokratlarıyla da yolları kesişmiş olan Köse Ahmed Efendi ve Manuk Mirzayan, bir dönem payitahta da gelerek hem uluslararası politikayı hem de iç politikayı yönlendirebilecek kadar güç kazanmışlardı. Son yıllarda III. Selim, IV. Mustafa ve II. Mahmud’un saltanat yılları Osmanlı tarihinde en çok çalışılan dönemler arasındadır. Bu dönemlerde ortaya çıkan ademi merkeziyetçilik akımı, uluslararası sorunlar, ciddi toprak kayıpları ve yeni filizlenen modernleşme çabalarıyla oluşan değişim ve dönüşüm hareketleriyle bunların geç Osmanlı ve erken cumhuriyet tarihine etkileri bu ilgi artışının en önemli nedenleridir. Bu çalışmalarla, birlikte dönemin her yönüyle incelendiği önemli bir akademik literatür oluşmaya başlamıştır. Bu amaca yönelik olarak sorulan büyük sorular, büyük sorunlar ve bunlara getirilmeye çalışılan büyük cevaplar ise bazen küçük dünyaları göz ardı etmemize sebep oluyor. Amaç, biraz da tarihin karanlığında unutulmaya yüz tutmuş insan hikayelerine dokunabilmektir. Aysel (Danacı) Yıldız, Sabancı Üniversitesi mezunu bağımsız bir tarihçidir. Şimdiye kadar iki kitabı yayınlanmıştır: Asiler ve Gaziler; Kabakçı Mustafa İsyanı, (İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007) ve Crisis and Rebellion in the Ottoman Empire: The Downfall of a Sultan in the Age of Revolution (IB Tauris: 2017)

Ece Ayhan Çok Eski Adıyladır adlı kitabındaki Sivil adlı şiirinde “denize sivil girmekten” bahseder ve sivil kelimesini çıplakla eşleştirir. Benzer bir durum Ayhan’ın Şiirin Bir Altın Çağı adlı kitabında da karşımıza çıkar: “Aklınca bizi yıldırarak denize sivil girmekten vazgeçirecek bir polis memuru bir gün bizim giysilerimizi kapmış ve Dolmabahçe Saat Kulesi’ne dek götürmüştü”. Ayhan metninde bu kez ‘çıplaklığa’ ek olarak sivil kelimesinin korumasızlığına da vurgu yapar.

Ece Ayhan’ın metinlerinden ve bu metinlerde sivil kelimesinin konumlandırılışından yola çıkarak, mimarlık tarihi içinde konut mimarlığının da çıplaklığından ve korumasızlığından söz edilebilir. Modernleşme kendini konut üzerinden kurmuş olmasına ve modern mimarlığın en ikonik yapıları konut yapıları olmasına rağmen, konut mimarlığı – kimi istisnai durumlar dışında- tarihin iktidarının dışında kalır/bırakılır. Egemen anlatı çoğunlukla kamu yapıları ve mekânları üzerinden dillendirilir. Ancak kimi ‘olağanüstü hallerde’, istisnanın kim olduğuna karar veren iktidar,  sivil olan konutu egemen-anlatı içine alır; onu bir anlamda ‘giydirerek’, çıplaklığına ve korumasızlığına son verir.

Konut mimarlığı gibi, konut yapılarının mimarları da çoğunlukla çıplak ve korumasızlardır. Söylemin aynı şekilde tekrarını garanti altına almak için, egemen anlatı çoğunlukla aynı mimarları gündeme getirir. Geri kalanlar, onları anlatacak, onlara bir anlamda ‘giysilerini geri verecek’ biri çıkıncaya kadar, bütün görünürlüklerine rağmen saklı kalırlar.

Bu kitap Ankara’da 1930-1980 yılları arasında inşa edilen ve ana-akım mimarlık tarih yazımı içerisinde kendine yer bulamayan ‘sivil’ konut yapılarını görünür kılmaya çalışır. Şu an çoğu yıkılmaya tehlikesiyle karşı karşıya olan bu yapıların detaylı mimari analizlerinin yanında dönemin konut politikaları, yapıları tasarlayan mimarlar, yapıların kullanıcı profilleri, yapıların sunduğu barınma/yaşam kültürleri de çalışmanın odağındadır.

Bu kitapta yer alan makaleler Nuray Bayraktar'ın yürütücü, Bülent Batuman, Umut Şumnu ve Tezcan Karakuş Candan'ın araştırmacı, Ece Akay, Elif Selena Ayhan Koçyiğit, Yeşim Uysal ve Emine Çiğdem Asrav'ın bursiyer olarak görev aldığı "Ankara'da 1930-1980 Yılları Arasında Sivil Mimari Kültür Mirası: Araştırma, Belgeleme ve Koruma Ölçütleri Geliştirme" adlı Tübitak Projesi kapsamında yapılan araştırmalar ve elde edilen veriler sonucunda yazılmıştır.