Yeni Kitaplar

Rönesansla başlayarak gelişen ve özellikle 20. yüzyılda en parlak dönemini yaşayan determinist düşünce, bazı kişilerin şahsında, bütün o pozitivist, naturalist vb. akımların dayanağı oldu. Bu arada tabii olarak bilimin tartışılmaz hâkimiyeti gündeme geldi. Bu tarihi süreç içinde süregelen bu anlayışın hukuk, siyaset, ahlâk vb. alanlardaki tezahürleri, İslam dünyasında da bazı ilim adamlarını, tabiat kanunlarına beslenen bu katı inanç sebebiyle, mucizeleri farklı bir boyutta yorumlamaya zorlamıştır.

Özellikle mucize ve diğer bazı harikulâde olaylara imkân tanımayan söz konusu bu akımlar, son asırda atomun parçalanması etrafında, kuantum ve modern fiziğin ortaya koyduğu yeni buluşlar sebebiyle eski katı tutumlarından uzaklaştılar. Zaman içinde, rölativite ile maddenin bir kudret sıkışmasından ibaret olduğu ve parçalanarak kuvvet haline geçtiği şeklindeki teori ve müşahedeler sonucu, atomun moleküllerden farksız olduğu ve çekirdeği etrafında dönen elektronların yörünge değiştirdiği hayretle ortaya çıktı. Bütün bu buluşların ilme getirdiği en önemli yenilik, eski dar determinist anlayış yerine olasılığa dayanan geniş bir endeterminist anlayış olmuştur. Einstein’ın ifadesi ile Planck’ın “quantum teorisi” şimdiye kadar tabiatta seyrine rehberlik ettiği kabul edilen kozalite kanununu tahtından indiriyor gibiydi. 20. yüzyılın bütün bu buluşları; tabiat kanunlarının zaruri olmadığı, dolayısıyla bir evrim geçirdiği düşüncesi etrafında, mucizelerin imkân dâhilinde hadiseler olabileceğine dair bir kapı aralıyordu şüphesiz. İşte bu araştırmada, bilimsel ve felsefi serüveni ve çağımızın bilimsel verileri ışığında yeteri kadar ele alınmayan böylesine hassas bir konu gündeme getirilmiştir. Mucizenin, bilimsel ve dini bir perspektiften derin bir vukufla araştırıldığı bu eser, üç bölümden oluşmaktadır:

Birinci Bölümde, mucizenin tarif ve mahiyeti üzerinde etraflıca durulmuş ve diğer metapsişik olaylara da yer verilerek bir mukayese imkânı sağlanmıştır.

İkinci Bölümde, bilim ve mucize nazariyesi ele alınmış, böylece konunun bilimsel, felsefî ve dinî boyutu tartışılmıştır.

Üçüncü Bölümde ise, mucizenin peygamberlik müessesesi içindeki yeri ve fonksiyonu gündeme getirilmiştir. Burada, önce mucize-tebliğ ilişkisi ve nihayet ilâhi kitaplarda yer alan mucizelere de genişçe yer verilerek özellikle Yahudilik ve Hıristiyanlıktaki mucize anlayışıyla bir mukayese imkânı sağlanmıştır.

İmam Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed el-Matüridi (ö. 333/944) ve Matüridiyye kelam ekolü islam ilim ve fikir geleneği içinde çok önemli bir yere sahiptir. 

Günümüzde imam Matüridi ve Matüridiyye kelamına dair giderek artan bir ilginin varlığı dikkat çekmektedir. ancak bu durum, Matüridi’nin popülerleşmesi, tüketilmesi ve çağdaş kültüre göre yorumlanması gibi bir sorunu da beraberinde getirmektedir. 

Bu bakımdan çağdaş dünyanın kalıplarına göre biçimlendiren bir Matüridilik yorumuna değil, onu kendinde var olduğu gibi anlamayı ve anlatmayı hedefleyen ayrıntılı incelemelere ihtiyaç duyulmaktadır. aslında imam Matüridi’nin “farklı görüşlerin bulunduğu yerde hakikatin açığa çıkması için araştırmaya ihtiyaç duyulduğu” fikri hatırlandığında onun hakkındaki değişik yaklaşımlar karşısında da yapılması gerekenin araştırmaya devam etmek olduğu söylenebilir. Elinizdeki bu kitap, kısmi de olsa böyle bir ihtiyacı gidermeye yönelik bir amaç da taşımaktadır. 
Eser, Prof. Dr. Bekir Topaloğlu Hocamızın Matüridiyye akaidi adını verdiği tercümesinden esinlenilerek, artık gelenek üzerinde çalışmalar yapılması gereğine işaret etme ve buna dair bir giriş yapma düşüncesiyle imam Matüridi ve Matüridiyye Geleneği olarak isimlendirilmiştir.

Dinler, tarih boyunca içinde yaşadıkları coğrafya, kültür ve sosyal olayların etkisiyle yeniden yorumlanmış ve birçok farklı kollara ayrılarak çeşitli şekillerde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Başlangıçta Tevrat merkezli bir din olan Yahudilik, tarihi şartların etkisiyle Mesihî inancın da belirleyici olduğu yeni bir yoruma sahip olmuştur. Ahirzamanda Mesih’in gelişini beklemek ana akım Ortodoks Yahudiliğin önemli bir inanç esası olmuştur. Aynı şekilde, İnciller’de tevhid inancının vurgulandığı Hıristiyanlık, yeni kültürlerle karşılaştıkça bu inancın yorumunda teslis inancına kadar gidecek yeni formlar geliştirmiştir.

Elinizdeki eser, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam bağlamında bu yöndeki çeşitli konuları ele alan araştırmalardan müteşekkildir. Kitapta, miladın ilk yüzyıllarında Kudüs’te gerçekleşen Bar Kohba isyanının Yahudilik tarihinde nasıl bir karşılık bulduğundan, Ortaçağ Avrupası’nda yaşayan Hıristiyan ilahiyatçı Jean Hus’un nasıl Reform hareketinin öncüsü olduğundan, Michel Servet’nin teslis inancını eleştirisinden, Avrupa ile Amerika’daki dini hayatı oluşturan çeşitli unsurların ve dini hareketlerin bu toplumların dini hayatında nasıl çeşitlilik arz ettiğinden bahsedilmektedir. Eserin son bölümü ise, Osmanlı’daki gayr-i Müslimlerin dini hayatı ve Osmanlı idaresi ile olan ilişkilerini çeşitli başlıklar altında incelemektedir.

Dinler, insan hayatını düzenleyen ve onlara metafizik değerler yükleyen sistemlerdir. İnsanın yaratılış serüvenini ve varlık gayesini açıkladığı gibi, bu dünyadaki hayatına da anlam kazandırır. Eğitimden insan ilişkilerine, eğlence kültüründen tabiat anlayışına kadar, insana hayata dair derin bir kavrayış sahibi olmasını sağlar. Dinlerin coğrafi mekanlarla da özel ilişkileri vardır. Semavi alemle yakın irtibatı olduğuna inanılan Kudüs şehri, her üç dinin mukaddes kabul ettiği, hem apokaliptik hem de ahir zamana ilişkin inançların merkezinde yer alan bir mekandır. Hıristiyanlık tarihinin Avrupa’daki en önemli temsilcisi olan Katolik Kilisesi, çeşitli faaliyetleri ile bu dinin gelişiminde belirleyici olmaya devam etmektedir. İslam’ın zaman, mekan ve insan ilişkilerine dair görüşleri, özellikle doğu dinlerinden Budistlerle münasebetleri ve mimarideki sembolizmi bu araştırmanın konuları arasındadır. Eser, özellikle semavi dinlerden Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’ın bu konulardaki görüşlerini incelemektedir.

İsnâdın hadis tarihinin karanlık noktalarını aydınlatmada ne gibi fonksiyonlar icra edebileceğini göstermeyi hedefleyen İsnâdın Satır Araları, isnâd içerisine muhtemelen semâ ya da müzakere halkasında veya metnin istinsâhı aşamasında eklenen bilgileri inceleme konusu yapmaktadır. "İsnâd içi bilgi" olarak tanımlanabilecek bu bilgi türleri genellikle râvinin tam adı, bölgesi, mesleği, etnik kökeni, künyesi, karakteri, fizyonomisi, hoca-talebe ve akrabalık ilişkileri, cerh-ta'dîl bakımından durumu, rivayetin aktarıldığı bölge, şehir veya mekan ve rivayet hâdisesinin gerçekleştiği sene ile ilgilidir.

Şu ana kadar tasnif edilmeyen ve hadis tarihi açısından yorumlanmayan bu bilgiler, elinizdeki kitapta Ahmed b. Hanbel'in el-Müsned'inden seçilen bir isnâd kümesi üzerinden tespit edilmiş ve her bir bilgi türünün hadis tarihine dair neler söyleyebileceği gerek metin içerisinde gerekse değerlendirme kısımlarında tartışılmıştır. Çoğu zaman tek başına bir anlam ifade etmeyen ve tarih, tabakât ve ricâl türü eserlerle birlikte ele alınması gereken bu bilgiler hem râvi biyografilerindeki bazı boşlukların giderilmesine hem de hadis sahasında rivayet dışı unsurların yazılı tarihinin netleştirilmesine yardımcı olacaktır.