Yeni Kitaplar

Komşu olmak, hayatı paylaşmak...

Kom ile Şu az gidip uz gidip bir masalın içinde komşu olmuşlar.

“Huuu, Şu” demiş Kom. Sende ne var?”

“Huuu, Kom, bende bol çayır, çimen var. Sende?”

“Bende koyun, keçi, oğlak çok. Çayırını verir misin?” demiş Kom.

“Güneş, yağmur bolken ot çoktu ama şimdi yok.

Hepsini tırtıl, çekirge yemiş” diye yanıtlamış Şu. Komşu, Can Göknil’den dayanışma üzerine bir kitap…

Osmanlı’da Son Fasıl, 20. yüzyılı Osmanlı’nın gözünden şaşırtıcı bir yaklaşımla yeniden anlatırken, Birinci Dünya Savaşı’nı ve günümüz Ortadoğu’sunu daha iyi kavramamızı sağlayacak yeni görüşler sunuyor.

Osmanlı İmparatorluğu ve ardılı devletler 1911-1923 yılları arasında başta Birinci Dünya Savaşı olmak üzere bir dizi savaş deneyimi yaşadı. Sean McMeekin iyi bildiğimizi sandığımız bu deneyim hakkında aslında ne kadar az şey bildiğimizi gösteriyor. Yazarın yeni açılan Osmanlı ve Rus arşivlerinde yıllarca yürüttüğü araştırmalara dayanan Osmanlı’da Son Fasıl, savaş sonrası Ortadoğu’da istikrarsız bir yeni düzene yol açan büyük stratejik anlatıya ışık tutuyor.

İngiliz, Alman, Fransız, Amerikan ve Avusturya-Macaristan kaynaklarından da yararlanan McMeekin, modern Türkiye’nin doğuşunu ve kalan Osmanlı topraklarının durumunu eşine ender rastlanır bir yetkinlikle anlatıyor. İmparatorluğun çözülüşüne eşlik eden etnik-dinsel buhran ve zorunlu göç, Balfour Bildirisi, halifeliğin yıkılışı, Irak ile Suriye’nin paylaşılması gibi meselelerde yeni bir perspektif ortaya koyarak, bu meselelerin günümüze dek yansıyan sonuçlarını berrak bir odağa oturtuyor.
Bir tarih kitabının güncel öneme sahip tarihsel bir konuya ilişkin yerleşik anlayışımıza tamamen yeni bir şekil vermesinin örneğine az rastlanır. Osmanlı’da Son Fasıl işte bunu başarıyor.

“McMeekin altı yüzyıllık bir imparatorluğa son veren, Ortadoğu haritasını yeniden çizerken kültürünü de yeniden şekillendiren, Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasında ve ona (geçici olarak) son veren barışta önemli bir rol oynayan12 yıllık Osmanlı Veraset Savaşı’nın (1911-1923) bu dengeli ve kapsamlı analizinde Avrupa’nın dört bir yanındaki arşivlerden çok sayıda yeni malzemeyi bir araya getiriyor.”

- Dennis Showalter, Colorado College Tarih Profesörü

Ne adla anılırlarsa anılsınlar, bir edebiyat ve müzik geleneğinin sürdürücüleri olan âşıklar için kahvehaneler yalnızca çalıp söyleme mekânları değildir. Âşık edebiyatının, âşık müziğinin yüzyıllar boyunca yaşatıldığı ortamlardan biri olan kahvehaneler aynı zamanda gurbete çıkmış bu halk sanatçıları için bir sığınak, bir korunak, para ve ün kazanma mekânları oldu. İstanbul’da, Bursa’da, Erzurum’da ve özellikle Kars’ta âşıkların çalıp söylediği, atışmalar yaptığı, âşıkların ve meddahların hikâyeler anlattığı bu kahvehanelerin izlerine Âşık Garip, Kerem ile Aslı gibi hikâyelerde de rastlanır.

Yıldıray Erdener’in 1982’de bir yıl kalarak derlemeler, incelemeler ve görüşmeler yaptığı, fotoğraflar çektiği ve sesler kaydettiği Kars Çobanoğlu Âşıklar Kahvehanesi’nde yaşananlar ışığında kaleme aldığı doktora tezi 1995’te İngilizce olarak yayımlandığı zaman ilgiyle karşılanmıştı: The Song Contests of Turkish Minstrels. Yazar çalışmalarına devam etti ve yeni tezler geliştirerek eklerle bu kitabı Türkçe olarak yeniden yazdı: Kars’ta Çobanoğlu Kahvehanesi’nde Âşık Karşılaşmaları - Aşıklık Geleneğinin Şamanizm ve Sufizmle Olan Tarihsel Bağları.

Bu kitap, Çobanoğlu Âşıklar Kahvehanesi yanında, başta Murat Çobanoğlu ve Şeref Taşlıova olmak üzere, birçok aşığın gençlik ve olgunluk çağlarından izler taşıyarak onları daha yakından tanımamıza yardımcı oluyor, belki bir daha yaşanamayacak edebiyat ve müzik gösterimlerinden örnekler sunuyor.

Guillaume Apollinaire, 1917 baharında, her çarşamba akşam saat altıda, evinin bitişiğindeki Café de Flore’da arkadaşlarıyla buluşurdu. Blaise Cendrars düzenli gelenler arasındaydı. Max Jacob’u, Raoul Dufy’yi, Carco’yu, André Breton’u ve adlarını anmak istemediğim birkaç silik kişiliği hatırlıyorum. Café de Flore o dönemde bugünkü kadar popüler bir yer değildi. Orada rahat nefes alabiliyor, bağırmak zorunda kalmadan birbirimizle konuşabiliyorduk. Bir taşra kahvesi gibiydi. Remy de Gourmont da gazete okumaya gelirdi.

Gerçeküstücülüğün öncülerinden şair Philippe Soupault Görünmeyen Yönleriyle’de bir araya getirdiği anı-denemelerini ilk kez 1963 yılında yayımladığında 66 yaşındaydı. Geçmişe ve hafızanın derinliklerine yeniden dönme isteği ve yazınsal yaşamının kısa da olsa bir çetelesini tutma arzusuyla kaleme almıştı bu metinleri. Soupault, Marcel Proust ile nasıl tanıştığını, Georges Bernanos ile Rio ve Paris’te yaptıkları sohbetleri, James Joyce’un Finnegan Uyanması’nın çevirisi için nasıl özenlice çalıştığına dair tanıklığını, Apollinaire ve Cendrars gibi isimlerle olan dostluklarına ilişkin anılarını aktarırken fonda Paris sokaklarını, Dadaizm macerasını ve 20. yüzyılın en önemli sanatçılarının geçiş törenini büyük bir keyifle izliyoruz.

Selçuk Demirel’den yeni bir kitap: PSİ - Bilinçaltından Gerçeküstüne

“Mutluluk denen şey, yetişkinlik döneminde gerçekleşen bir çocukluk düşüdür.”

- Sigmund Freud

Selçuk Demirel PSİ’de psikanalizin temel kavram ve durumlarından hareketle dünyaya salınmış bireyin ruh halinden kesitler sunuyor. Kitapta yer alan çalışmalara zaman zaman Freud, Jung, Nietszche, Poe, Pessoa, Lacan gibi isimler eşlik ediyor.
Kendine özgü çizgisinin yazı’n ile sürekli kesiştiği sanatçıların başında gelen Selçuk Demirel, Freud’un açtığı kapının eşiğinde, desen ve resimleriyle, bilinçaltı ile yalın gerçeklik arasında insanlık durumuna göndermelerde bulunuyor. Çizgi yoluyla kendisinin ve insanların varoluş sorunlarını anlamaya çalışıyor.

PSİ - Bilinçaltından Gerçeküstüne, bu bağlamda zorlu bir konunun üstünden hakkıyla geldiğini söyleyebiliriz.

Geçen zamana kalemiyle meydan okuyan usta denemeci Uğur Kökden’den 1900’lerin ilk çeyreğinden 2000’lerin ilk çeyreğine uzanan yıllara dair bir “zaman tanıklığı”: Yüzyıl başına tarihlenen puslu Anadolu fotoğraflarından 1930’ların İstanbulu’na, parasız yatılı avlularından Paris kahvelerine, adliye koridorlarından tren kompartımanlarına, cezaevlerinden dergi bürolarına, Bağdat’tan Mekke’ye, Lozan’dan Afrika’ya taşınan bu incelikli “özgeçmiş” dün ve bügün arasında sağlam köprüler kurarken, farklı coğrafyalarda hayat bulan çoksesli bir dünyanın da izini sürüyor.

“Küçük taşra istasyonlarının biricik canlılığı su, ayran ya da simit satıcısı gençlerdi o tarihlerde. Bununla birlikte, büyük istasyonlarda sucuk-ekmek satanlara, dahası Sivas’ta başımıza geldiği gibi kelle-paça satanlara bile rastlanırdı. Avrupa’da olduğu gibi, el arabalı kitap-gazete satıcılarıysa henüz ülkemizde yoktu. Buna karşılık, trenin pencerelerinden okunmuş gazete, dergi ve kitap atılıyordu istasyonlarda! Bunların üstüne üşüşüyorlardı! Orta Anadolu’dan Doğu’ya gidildikçe artıyordu bu ilgi. Denebilir ki, trendekilerden çok dışarıdakiler bir okuma telaşı içindeydi.”

“Bir sancağım olmalı!”

İktidar, akılla yönetilen delilik... Ceza memuru Emin oğlu Yakup, sıradan görevinden alınarak atandığı elçilik makamında “iktidar olmak”la ilgili mesai harcayacak, bu yolculukta, kendi içinde yepyeni ve acımasız kuvvetler bulacaktır: Bütün bir dünyanın yeniden ve iktidarı için düzenlenmesi adına bulanık zihni, dolaşık dili ve kudreti kendinden menkul sancağıyla işe koyulan Elçi Yakup, sınırları durmadan genişleyen ve hayatların bütününe etki eden bu kuvvetlerle baştan çıkmış bir halde, adım adım kusursuzlukla dolu bir sona doğru yürüyecektir.

Karanlığın koyulduğu yerden anlatıyor Hüseyin Kıran; dil ustalıkla eğilip bükülürken beliren kararsız gölgeler, o meçhul zamanları ve coğrafyaları aşina olduğumuz resimlere dönüştürüyor.

Yürüdüğüm yolları indime aldım. Uzaktaki dağları indime aldım. Ovayı, o bitek sulak kötü efendilerin elinde kalmış arazileri ve halkıyla bütün orayı indime aldım. Kayıt ettim. Bilinen her yer Elçi Yakup’un tapulu malı. Kayıt edilsin; edildi. Kral Yakup üstüne geçirildi.

Eksik olan elbette tamamlanacaktır. Eksik olanı tamamlayacak olan, kendisi tamam olandır. Eksiksiz tespit, ancak tamam’ı bilmekle mümkün. Yürüdüm.

Dünyaca ünlü Danimarkalı eşsiz masal ustası Andersen’den bir masal:

Kardan Adam...

Çocukların büyük bir sevinçle yaptığı Kardan Adam gökyüzünde ilk kez gördüğü güneşi de ayı da aynı şey sanıyordu. Ama güneş ona dost sayılır mıydı?

Tahsin Yücel’in çevirdiği, Eren Caner Polat’ın resimlediği Kardan Adam’ı Filiz Özdem yayına hazırladı.

Tadımlık

Güneş battıktan az sonra ay doğmuştu; tam ay ışığı günleri de olduğu için, ayın ışıklı yuvarlağı karanlık gökte parıl parıl parlıyordu.

Kardan Adam, “Hah, işte bizim arkadaş gene göründü!” dedi. El çırpacaktı. Ama donmuş kolları yerinden kalkmadı. “Şu yandan batmıştı, şimdi ters yandan ortaya çıktı. Ama ne olmuştu ki ona, eskisi gibi ateşli bakmıyor artık. Yüzü solmuş zavallının. Neyse, zararı yok, orada dursun, çevremi aydınlatsın, daha fazlasını istemiyorum. En çok gücüme giden şey böyle kötürümler gibi yerimden kımıldayamayışım. Ah, bir yürüyebilseydim, şu az önceki yaramazlar gibi. Ama ne gezer, yerimden kımıldayamıyorum.”

Saflığı bozulmamış sesleri dinleyerek
zengin bir dil öğrenmeye geldim buraya.
Ördeklerle başlayabilirim öyleyse.
Yanımda ekmek de getirdiğime göre.

Benny Andersen, 7 Kasım 1929’da doğdu... Orta öğrenimini bitirince reklam ajansında çalışmaya başladı. Kendi kendine piyano çalmayı öğrenip kulüplerde çalıp söyledi... Besteler yaptı... Senaryolar yazdı... Filmlerde oynadı... İki kere evlendi, beş çocuk babasıydı, 16 Ağustos 2018’de öldü.

Danimarka’nın hem yenilikçi hem en popüler şairiydi. Bir yandan yeni kelimeler türetmiş, bir yandan söyleyeceğini süslemeden doğrudan vermiştir. Alaycılığı, halkın içinden gelişinin verdiği doğruculuğuyla eleştirmenlerin de okurların da sevgilisiydi...

Şimdi Türkçede!

Doğan Tekeli’den keyifli bir otobiyografi Çebiş Evi’nden Hisartepe’ye

Cumhuriyet dönemi Türk mimarisinin önde gelen isimlerinden Doğan Tekeli’nin otobiyografisi Çebiş Evi’nden Hisartepe’ye Yapı Kredi Yayınları’ndan çıktı.

Daha önce mesleki yaşamına ilişkin anılarını topladığı Mimarlık: Zor Sanat adlı kitabıyla ilgi çeken çağdaş mimarlığın önde gelen isimlerinden Doğan Tekeli bu kitabında yaşamöyküsünü kaleme aldı. Doğan Tekeli, Isparta’da bir memur ailesinin ilk çocuğu olarak dünyaya geldi. İzmir ve İstanbul’da geçen yetişme döneminden sonra 1952 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nden mezun oldu. Sami Sisa’yla kurduğu Tekeli-Sisa mimarlık bürosunda altmış yıl çalıştı. Mesleki yaşamına ilişkin ayrıntıları daha önce Mimarlık: Zor Sanat adlı kitapta anlatan Tekeli bu kez kendi öyküsüne yöneldi. Çebiş Evi’nden Hisartepe’ye otobiyografik bir kitap. Doğan Tekeli bir yandan birbirinden ilginç anılarını lezzetli bir dille anlatıyor, öte yandan Türkiye’nin toplumsal dönüşümlerine, siyaset-ekonomi, kamu-özel sektör ilişkilerine mimarlık mesleği açısından ayna tutuyor.

“Yaşamım ile ilgili olarak sadece mesleki anılarını yazmış olmak bana yeterli gelmiyordu. Gerçekte yazı yazmak, bir mimari proje üzerinde çalışır gibi düşünerek ve yazdıklarımı tekrar tekrar gözden geçirerek yazdığım için bana zor geliyordu. Buna karşın, kendimi Cumhuriyet döneminin ilk kuşaklarından saydığım için yetiştiğim çevreleri ve zamanın koşullarını paylaşmak istiyor, ama bir yandan da ‘Benim yaşam öyküm kimi, neden ilgilendirsin?’ diyordum. Bir ikilem içindeydim. Çocukluğumu, Isparta’da doğduğum iki yüz yıllık Çebiş Evi’ni ve eski Isparta’yı hatırlamak, hoşuma gitmeye başladı. Birçok ayrıntı, adeta gözümün önündeydi. Bir ucundan yazmaya başladım.”

Mine Söğüt Gergedan’la unutulmaz Deli Kadın Hikâyeleri’nin izinden gidiyor. Yüksek gerilimli bir dille zihni kamçılayan öyküler kuruyor. Güncel olaylara yaşadığımız günlere getirdiği bakış açılarıyla okurunu derinden sarsıyor. Bir ateş yakıyor. Karanlık dağılıyor.

Arada bir kedi eziyorsun. Sonra bir sincap. Sonra bir kirpi. Sonra köpek. Sonra ne olduğu anlaşılamayan şey. Sonra bir gelincik. Geç. Bir tilki. Geç. Bir kaplumbağa. Geç. Bir tavuk. Geç. Bir kertenkele. Geç geç. Bir yılan. Geçiniz. Bir kunduz. Geçiniz. Bir ceylan. Bir gelincik. Onu da geçiniz. Bir inek. Geç. Bir koyun. Geç. Bir devekuşu. Geç geç geç. Bir ejderha. Geç geç.

Bir Zümrüdüanka eziyorsun.

Geçiyorsun.

Bir gergedan eziyorsun.

Geçiyorsun.

Yeryüzünün gerçek tanrıları tekerlerinin altında, bağırsakları dışarıda. Herkesle beraber irili ufaklı kan lekeleri bıraka bıraka ardında işe gidip geliyorsun.

Soğuk bir kış sabahı Salyangoz Tomurcuk neşe içinde Uğurböceği Sevecen’in kapısını çaldı, “Hadi, birlikte kızakla kaymaya gidelim!” dedi. İki arkadaşın yolu, Arıcık Baltazar’ın kardan adamıyla kesişince olanlar oldu! Bu güzel günün sonunda, Baltazar kardan adamına kavuşabilecek miydi?

Bekçi Amos’un Hastalandığı Gün kitabının yazarı Philip C. Stead’den eğlenceli, komik, sevimli mi sevimli bir hikâye daha...

Bir fili postayla göndermek için kaç pul gerekir?

Lila, “neredeyse yapayalnız yaşayan ve gerçekten bir arkadaşa ihtiyacı olan” Filiz Teyzesine kocaman bir fil göndermeye kalktığında, epeyce pul gerektiğini öğrendi. Sonra da, bir uçak, bir timsah, bir tren, birkaç haydut maymun ve bir hayli kararlılık gerektiren macera dolu, bol kahkahalı başka bir yol denemeye karar verdi.

Dedemin Hayal Defteri minik okurların renk renk boyalarıyla katkıda bulunabilecekleri, yaratıcılıklarını pekiştirebilecekleri gerçek bir hayal defteri...

Bu kitabın içindeki boş sayfalara siz de sevdiğiniz, hayal ettiğiniz şeylerin resmini yapabilirsiniz. İsterseniz eskizlerin içini doldurabilir, rengârenk boyalarla renklendirebilirsiniz. Resimlerinize Feridun Oral’ın kaleminden çok hoş bir hikâye eşlik edecek.

Şimdi uyu yarın olur
Kansız çığlıksız cinayetsiz
Sana yine iyi sabahlar dilerim
Balkonlarda garlarda herkes Müjgândır

Günümüz şairlerinden ve Natama dergisi editörlerinden Enis Akın’ın yeni şiirlerinden oluşan Müjgân Yapı Kredi Yayınları’ndan çıktı.

Deniz Abla, Kar Başladı, Başka Birinin Altın Avcısı, İşte Geldik (XIV) / (Son Bir Siliniş), Kendine İyi Ne Yaparsan Yap, İpek Eczanesi, Bir Korku Treni Olarak, İşte Geldik (XV) / Bu Odaya Bir Enis Gerek (V.2), Seni O Gün Arayan Bendim başlıklı dokuz şiirden oluşan, yükte hafif pahada ağır bir kitap Müjgan.

Eleni’den önce
Daha ben çocuktum daha tütüne daha kahveye alışmamıştım
Sabahları, akşamları bilmiyordum daha
Bir gün bakıyorum akşam ellerimde gözlerimde
Bir gün sabah her yanım.

Eleni geliyor
Dünyaya bakıyorum
Dünya sanıldığı kadar küçük değil o gün anlıyorum
Sanıldığı kadar üzgün değiliz dünyada
O gün bütün şiirleri yakmalı yeniden yazmalı diyorum

(“Saint Antoine’ın Güvercinleri”)

Galile Denizi (1958) İlhan Berk şiirinde yeni bir dönemi açan karakteriyle ayırıcı öneme sahiptir. Bir anlamda önceki kitaplarını yadsıyan, sözün en aza indirgenmesi olarak gördüğü, ilk 1953’te Yenilik dergisinde yayımladığı, sonradan İkinci Yeni’nin habercisi olarak anılacak “Saint Antoine’ın Güvercinleri” şiiriyle başlayan dönemini “Saint Antoine’ın Güvercinleri’yle o zamanki bu korodan (yazılan şiir kalabalığından) ayırıyorum kendimi. Şiir arayışımda bir başkalık var. Çokboyutlu, çokanlamlı, çağrışımlı, bu yüzden de (değil mi sözü geri plana atıyorum) kapalı bir şiir peşindeyim artık” diye tanımlayan İlhan Berk, o tarihten başlayarak gerçeküstücülük etkisinde dil, imge ve anlam arayışlarına yönelerek şiirin başka alanlarına odaklandı. Tarih, erotizm, kent, İstanbul, nesneler ile beslenen şiirinin deltası zamanla genişledi.

Her daim taze, diri bir şiirin peşinden giden İlhan Berk’in Galile Denizi söze bir başkaldırı.