Vefatının 50. Yıl Dönümünde Hilmi Ziya Ülken

Türkiye’nin farklı üniversitelerinden akademisyenlerin yazılarından oluşan elinizdeki kitap, yakın dönem düşünce tarihimize damgasını vuran en önemli düşünürlerimizden birisi olan vefatının 50. yılında Hilmi Ziya Ülken’i (1901-1974) bütün yönleriyle ele almayı amaçlamıştır. Türkiye’de bu topraklara ve kültüre özgü bir felsefe yapma endişesi taşıyan Ülken’in çabası, ülkemizde gelenekle modernlik arasında yaşanan, zaman zaman sert geçişlere dayalı süreçlerde ideolojik tarafgirliğin ötesinde, şimdi- burada olan sorunları yeni terkiplere bağlı kültürel hamlelerle aşma çabasıdır. Bu bağlamda Ülken, düşünsel tutum olarak karamsarlıktan ziyade umudu ve arayışı seslendirir. Ülken, her ne kadar daha sonra fazlasıyla eleştirilmiş olsa da mevcut koşullar altında hemen her alanda eserler vererek Türkiye’nin sorunları adına materyalizmden idealizme kadar felsefelerin içinde dolaşarak yeni ideal için arayışın temsilcisi olmuş ve bir düşünce geleneği kurmaya çabalamıştır. Ülken’in fikirlerinde süreklilikler yanında bariz bir biçimde söz konusu değişime bağlı olarak dönemlerin getirdiği farklılıklar ve kırılmalar da vardır. Fakat söz konusu farklılaşmalar herhangi ideolojik ya da siyasi bir yönlendirmenin değil onun içtenlikli arayışlarının sonuçlarıdır. Söz konusu gerçekliği Erol Güngör en yalın biçimde şöyle ifadelendirir: Ülken’in vefatıyla Türkiye’de bir devir kapanmıştır: Hasbi tefekkür devri.

Politik endişelerin hâkim olduğu Türk fikir hayatında Ülken, bütün eksikliklerine rağmen fikirlerini siyasal zemin yerine daha çok sosyo-kültürel zeminde ele almayı başarmıştır. Evrensel olana açıklığıyla birlikte Türkiye’nin meselelerine duyarlılığı ve meseleleri disiplinler arası ele alması onun düşüncelerinin en ayrıcalıklı vasfı olarak görülebilir. Felsefesinde, varlığı bütün manzaralarıyla kavrayıp çoğulcu bir yaklaşımla sorunların çözümüne odaklanan Ülken’in felsefesinin ufkunun Türk düşünce hayatı açısından dün olduğu gibi bugün de son derece önemli olduğu ortadadır.