Aras Yayıncılık

Takuhi Tovmasyan’ın büyük ilgi gören yemek kitabı Sofranız Şen Olsun ilk yayımlanışından yıllar sonra bu kez Ermenicede. Düğün-bayram sofralarının vazgeçilmezlerinden günlük yemeklere, tatlılardan tuzlulara, salatalara onlarca yemeğin akıcı, sohbet eder gibi bir üslupla yazıldığı Mer Şen Seğanen, geleneksel yemek kitabı kalıplarının ötesine geçerek, bugün artık “geçmiş” mertebesine erişmiş günlere götürüyor bizleri usul usul.

Takuhi Tovmasyan'ın satırları arasında gezinirken, bir yandan onunla, yapmayı ve yemeyi çok sevdiği yemeklerin tarifleri, püf noktaları, alternatif sunumları hakkında hasbıhal ediyor, bir yandan da kulaklarınızda 1920'lerden 1950'lere İstanbul'un, Trakya'nın sesini duyuyorsunuz.

Birinci Dünya Savaşı günlerinde Çorlu'dan Der Zor'a, Çatalca'ya, daha sonraki yıllarda ise İstanbul Yedikule'ye göçen Tovmasyan ailesinin hüzünlerine ve sevinçlerine ortak, dahası, sofralarına misafir oluyor, Çorlu'da bir çiftliğin temiz havasını, Yedikule veya Samatya sahillerinde denizin kokusunu çekiyorsunuz içinize. Mer Şen Seğanen, benzersiz bir okuma deneyimi vaat ediyor okuyucusuna.

Zabel Yesayan’ın 1916’da kaleme alınan ancak 1924’e kadar saklı kalmış novellası Son Kadeh (Verçin Pajagı) pek çok eleştirmene göre yazarın en güçlü eseri ve kendi dönemi açısından da bir hayli cüretkar. Novella, metnin kahramanı Adrine’nin “yasak aşk”ı Arşag’a yazdığı notlardan (belki de uzun bir mektuptan) oluşuyor. Bu notlarda “yasak aşk”ına kendisini tüm çıplaklığıyla anlatmayı deneyen ve bunun için en utandığı şeylerle dahi yüzleşmeyi göze alan Adrine bir yandan geçmişine bakıp kendisi ve evliliğiyle hesaplaşırken, bir yandan da “aşk”ın ne olduğunu kavramaya çalışıyor. Yesayan, çatışan hisler, içgüdüler ve fikirlerden meydana gelme bir karmaşanın içine hapsolmuş ve bu karmaşadan çıkmayı arzulayan, kendisine yeniden yaşama imkânı verecek bir çıkış yolu arayan genç bir kadının aracılığıyla bizi “kadın ruh”unun katmanlı zenginliğini keşfetmeye davet ediyor. Üstüne bu keşfe arka planda İstanbul (ve özellikle Üsküdar) eşlik ediyor. Yesayan okurlarının artık aşina oldukları sarhoş edici tabiatı, bu tabiatın yoğun kokuları, sesleri ve tatları ile..

Bir yayıncı ve aşçı olan Ohan Aşçıyan’ın 1907’de İstanbul’da Ermenice harflerle Türkçe olarak kaleme aldığı Yeni Yemek Kitabı alanında dönemin en popüler kitaplarından biriydi. “Alaturka ve Alafranga” alt başlığıyla yayımlanan çalışmada çorbalardan pilavlara, kızartmalardan buğulamalara, tatlılardan peltelere onlarca yemek, son derece pratik tariflerle aktarılıyor. Aşçıyan’ın kullandığı malzemeler, yemek pişirme yöntemleri, verdiği püf noktalar yüz yıl öncesinin özgün ve yaratıcı sofra kültürünü kanıtlarken, Yeni Yemek Kitabı yemek tarihimizi belgeleyen önemli bir köşe taşına dönüşüyor. Takuhi Tovmasyan’ın Aşçıyan’ın metnine düştüğü notlarsa kitabı hem zenginleştiriyor hem de günümüze bağlıyor. Tovmasyan, bugünün okurunun kitapla kuracağı ilişkiyi kolaylaştırarak kâh tariflerdeki zorlukları basitleştirecek tüyolar veriyor, kâh bugün artık bulunamayan bir malzemenin yerine ne kullanılabileceğini açıklıyor, kâh Ohan Usta’nın tariflerinin aklına düşürdüğü bir hatıradan söz ederek kitabı evlerimizin salonuna çeviriyor. Hulusi Nusih Tütüncü’nün ferah ve canlı tasarımıyla renklenen Yeni Yemek Kitabı, herkesin kitaplığında, mutfağında olması gereken bir çalışma. 

Bereketli bir edebiyat yaşantısına son derece başarılı eserler sığdıran ve Ermenice edebiyatın yaşayan en önemli isimlerinden biri olarak kabul edilen Rober Haddeciyan, başyapıtı olarak kabul edilen Tavan’da yatalak kalmış bir adamın dünyasına davet ediyor okuru. Hastanede tavanı izlerken girişilen hayat muhasebesinin zaman ve mekân algısını nasıl yeni baştan şekillendirdiğine şahit oluyoruz. Bu yeni kurgunun yegâne pusulasıysa iç âlem oluyor. Serbest çağrışım ve bilinç akışı tekniğine başvuran Tavan, bu özelliğiyle evrensel konusunun yanı sıra türünün çağdaş, eskimeyen bir klasiği olarak da dikkat çekiyor. Bir projektör misali kahramanın düşünce buhranlarına ışık tutan bu zemin herkesi kendi benliğiyle yüzleşmeye çağırıyor. Haddeciyan, bu romanında, sınırlı gibi görünen bir dünyanın ardında yatan uçsuz bucaksız bir âlemin kapılarını açarken, bireyin inşasını da keskin bir analize tabi tutuyor.

Halepsizler, yirminci yüzyılın başında felaketlerden sağ kurtulup Halep’te adeta küllerinden doğan bir halkın hikâyesini, tam yüz yıl sonra küle dönen ve yeniden doğmaya çalışan kadim bir şehrin hikayesiyle bir araya getiriyor. Kitap, Serdar Korucu’nun Suriye İç Savaşı’ndan kaçarak başta Ermenistan ve Türkiye olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerine göç eden yirmi iki Halepli Ermeni’yle yaptığı söyleşilerden oluşuyor. Bu söyleşiler, Halep’in savaştan önceki gündelik hayatına ayna tutmanın yanı sıra, Ermenilerin gözünden ülkeyi iç savaşa götüren toplumsal çatışmaları ve savaşın dehşetini görmemizi sağlıyor.

Suriye çatışmalarla birlikte bildikleri memleket olmaktan çıksa ve bambaşka bir hale bürünse de memleketlerini terk etmeye uzun süre direnen Halepliler, bu kararı alana dek savaşın içinde nasıl hayatta kaldıklarını anlatıyor ve savaşla yaşamanın ne demek olduğunu hissettiriyorlar okura. Korucu’nun görüştüğü Halepsiz kalmış Haleplilerin her biri, ister ailesini geride bırakarak tek başına yaptığı, ister geniş ailesiyle sürdürdüğü kaçış yolculuğunu anlattıktan sonra, ulaştıkları yerlerde onları bekleyen hayatın içyüzünü, beklentilerini ve hayal kırıklıklarını ortaya koyuyor bir yandan da. Halepsizler, yerlerinden yurtlarından edilen insanların savaşın şiddetiyle dağılan hayatlarını mercek altına alıyor.

Osmanlı İmparatorluğu’nun sonu ve Cumhuriyet’in kuruluşu yepyeni bir dönemi simgeliyordu, ancak bu geçiş süreci pek çok açıdan kopuşu değil, aksine sürekliliği beraberinde getirdi. İmparatorluğun miras bıraktığı “azınlık politikası”, Türkiye topraklarında hayatta kalan Ermenilerin devletle ve toplumla ilişkilerinde belirleyici unsur haline geldi. Büyük sarsıntıların ardından bir yandan yetimlerin bakımı ve Anadolu’daki Ermenilerin yaşam koşulları gibi meselelerle boğuşan Ermeni toplumu, öte yandan anaakım basının körüklediği Ermeni karşıtlığıyla mücadele etmeye çalışıyordu.

Zaten kırılgan olan toplumsal yapı, hem devlet uygulamalarının hem de dünya siyasetindeki güç mücadelesinin etkilerini iliklerine kadar hissedecekti. Devlete bağlılığını sürekli olarak ispat etmek zorunda bırakılan Ermenilerin güvensizlik hissi, Varlık Vergisi ve Yirmi Kura Askerlik gibi uygulamalarla pekişecek, “Vatandaş Türkçe Konuş!” kampanyaları bir sessizleştirme projesi işlevi görecekti.

Bu kitap, Ermeni Soykırımı ve 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler kitaplarının yazarı ünlü tarihçi Raymond Kevorkian’ın ifadesiyle “boş bırakılmış bir sayfa”yı dolduruyor. Cumhuriyet’in ilk onyıllarını merceğine alan ve inşa edilen toplumsal habitusu bileşenlerine ayıran Suciyan, Ermenice kaynaklar üzerinden “bir Türkiye tarihi” sunuyor. Varlığı inkâr edilenin tanıklığına kulak vermek isteyenler için.

Aras Yayıncılık, Mıgırdiç Margosyan'ın 80. yaşı vesilesiyle yaptığı yayınlara bir yenisini ekliyor. Yazarın Türkçedeki ilk kitabı ve en çok bilinen eseri olan Gavur Mahallesi’nin Kürtçe çevirisi okurların beğenisine sunuluyor. Ermenice yazan yazarlara verilen Eliz Kavukçuyan-Ayvazyan Edebiyat Ödülü'nü (Paris-Fransa) 1988 yılında kazanan Mer Ayt Goğmerı (Bizim Oralar) adlı kitabın çevirisi olan bu kitap bugün artık tarih olmuş bir Diyarbakır’ın bugüne dek edebiyatta yapılmış en canlı tasvirlerinden birini sunuyor. Öykülerinde Diyarbakır ve çevresindeki insanların yaşamlarından kesitler sunan Margosyan, yalnızca Ermenileri değil, folklorik değerleri, gelenekleri, kederleri ve sevinçleriyle bütün bir yöreyi tanıtıyor okurlarına. Öykülerin büyüsü yaşanmışlıklarında gizli:

"Yazılarımda, bizim oraları anlattım, gördüğüm ve yaşadığım gibi. Tipleri ve adlarını hemen hemen aynen verdim, değiştirmeden, oldukları gibi. Onlardan, o bacolardan, o dayılardan, o amcalardan çoğu öte tarafa göçmüşlerdir. Adları, hatıraları, biraz da bu satırlarda, bu kitaplarda yaşasın..."

Bu yıl 80. yaşını kutlayacak olan Mıgırdiç Margosyan’ın tüm eserlerini bir araya getiren Fıllaname tek sefere mahsus özel baskısıyla yayımlanıyor. Özellikle Diyarbakır’ı anlattığı öykü ve anlatı metinleriyle bilinen Margosyan’ın eserleri, ilk kez Türkçe olarak basıldığı 1992’den bu yana büyük beğeni kazanmış, geniş bir okur kitlesine ulaşmıştı. Fıllaname, usta yazarın o günden bugüne kaleme aldığı beş kitabı bir araya getirirken, sanatçı Emre Zeytinoğlu’nun Margosyan’ın öykülerinden esinlenen çizimleri ve sunuş metniyle zenginleşiyor. Kalın kapaklı ve renkli olarak basılan kitap, sadık Margosyan okurları ve usta yazarın edebiyatıyla tanışmak isteyenler için büyük bir fırsat sunuyor.

Gavur Mahallesi ve çevresindeki günlük yaşantıyı 1915’lerden 1940’lara, oradan bugünlere taşıdığı rengarenk öyküleriyle yörenin yitip gitmekte olan toplumsal hafızasına adeta bir cansuyu veren, bölge insanına, gelenek ve göreneklerine dair birbirinden değerli tanıklıklarıyla adeta ayaklı bir Diyarbakır ansiklopedisi olan Mıgıdiç Margosyan’ın edebi verimi Diyarbakır için daima çok değerliydi. Ancak, özellikle son yıllarda yürütülen operasyonlarla adeta yeryüzünden silinen, içinde Gâvur Mahallesi’ni de barındıran Sur’un yürek yakan son halinden sonra Margosyan’ın öyküleri ve anlattıkları, bir başka anlam, bir başka değer daha kazanıyor. Yazarın tüm eserlerini bir araya getiren Fıllaname de, bu koşullar altında salt bir kitap olmaktan çıkıyor, adeta geçmişin kayıp seslerini yarınlara taşıyan ve halen çağıldamakta olan bir kaynak halini alıyor. Ancak edebiyatın saf ve temiz suyunun yüklenebileceği türden bir sorumluluk bu. Mıgırdiç Margosyan’ın eserleri, Diyarbakır’a, Gavur Mahallesi’ne, hepimize, hal ve ahvalimize dair çok şey anlatmaya devam ediyor.

Halk arasında 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda Çarlık Rusyası, bugünkü Kars, Ardahan ve Artvin illeri ile Erzurum’un bir kısmını topraklarına katmış, bu bölgeleri Kars ve Batum oblastları olarak yönetmeye başlamıştı. İki imparatorluğun sınırında süren savaşlar, nüfus hareketleri, göçler ve devrimlerle çizilen bölgenin tarihinde Rus yönetiminin hüküm sürdüğü 1878-1918 arasındaki bu kırk yıl, Türkçe kaynaklarda yeterince incelenmiş değil, yapılan çalışmalar ise bilimsel tarafsızlıktan hayli uzak. Candan Badem’in Rusya, Gürcistan ve Ermenistan’daki arşivler ile Osmanlı arşivlerine dayanan bu çalışması, bölgede yaşanan ekonomik, idari, siyasal ve kültürel değişimleri ilk kez bu kadar derinlemesine ele alıyor. Badem, bölge tarihiyle ilgili olarak bugüne kadar milliyetçi tarihyazımları tarafından üretilen bilgileri tersyüz ederken, yörenin iç dinamiklerini, Çarlık Rusya’nın genel politikalarını ve buna dair tepkileri, etnik, dinsel ve sınıfsal ilişke ve çatışmaları tüm canlılığıyla betimlerken ortaya heyecanla okunan bir tarih metni çıkarıyor.

Elveda Antuna, 1915 Felaketi’nin gölgesinde büyüyen bir neslin yaşadıklarını gözler önüne seriyor. Beş yaşındayken çıkarıldığı ölüm yolculuğunda ve sonrasında Cemal Paşa’nın Antura’daki yetimhanesinde yaşadıklarını tüm çıplaklığıyla anlatan Karnig Panyan, her şeye rağmen hayatta kalmayı başaran kendi gibi yüzlerce, binlerce çocuğun hikâyesine kulak vermeye çağırıyor okuru.

Karnig Panyan, 1915-1918 yılları arasında, İttihat ve Terakki yönetiminin kilit isimlerinden Cemal Paşa’nın Ermeni, Türk ve Kürt çocukları topladığı, Halide Edip’in de bir süreliğine sorumluluğunu üstlendiği Lübnan’daki Antura Yetimhanesi’ndeydi. Sahipsiz kalan Ermeni yetimleri yabancı yardım kuruluşlarına kaptırmak istemeyen ve kendi metotlarıyla eğitme niyetinde olan Cemal Paşa’nın inisiyatifiyle burada ilk günden itibaren uygulanan baskıcı program çocukların mücadelesinin çıkış noktası olacaktı. Aynı zamanda bölgede hüküm süren kıtlık çocukların yaşamak için her türlü badireyi göze alması demekti.

Elveda Antura 1. Dünya Savaşı’nın yol açtığı yıkımdan nasibini alan bir coğrafyada oradan oraya savrulan yetimlerin kıtlığa ve kimliklerini inkara karşı direnişlerini anlatıyor. Erken yaşta olgunlaşan ve çocukluklarını doya doya yaşayamayan bir nesle kulak vermek isteyenler için.

Sanatçı ve yazar Pete Najarian’ın 1986’da yayımlanan üçüncü romanı Daughters of Memory’nin Türkçe çevirisi, Belleğin Kızları başlığıyla Aras Yayıncılık’tan çıktı. Yunan mitolojisindeki Bellek Tanrıçası Mnemosyne’nin Zeus’tan olan kızları Musalara yani ilham perilerine atıfla romanına bu başlığı veren Najarian, başkarakteri Zeke ve Yunan tragedyasındaki koro misali bir işlev gören yaşlı kadınlar korosu aracılığıyla geçmişin izini sürüyor ve dünü bugüne, Anadolu’da başlayan ailesinin hikayesini Amerika’ya bağlıyor. Çocuk yaşından itibaren gözlerinin önünden gitmeyen ve farklı zamanlar ve farklı mekanlarda farklı görünümlerle karşısına çıkan bir kadın figürü, ressam Zeke’nin zihninde, çölde ölen anneannesiyle, annesinin bile yüzünü hatırlamadığı o kadınla üst üste biniyor. Sanat tarihinin kadın figürleri, rüyalarındaki kadınlar, aşık olduğu kadınlar, annesi, anneannesi, hepsi, Zeke’nin arayışına eşlik ediyor. Najarian, Belleğin Kızlarını çarpıcı bir kurguyla kaleme almış. Neredeyse her satırına cinsel enerjinin sindiği bu anlatı, okuru hafızanın ve unutuşun, geçmişin ve şimdinin, rüyanın ve gerçeğin, cinselliğin, şiddetin ve sanatın dehlizlerine çekiyor.

Ara Güler’in erken döneminde kaleme aldığı öykülerle daha sonra çektiği fotoğrafları bir araya getiren bu kitap, Türkiye'de yaratıcı fotoğrafçılığın uluslararası alanda ün kazanmış en önemli temsilcisi olarak kabul edilen ve fotoğrafçı kimliğiyle öne çıkan sanatçının pek bilinmeyen bir yönünü, öykücülüğünü ve yazarlığının türlü yönlerini etraflı bir şekilde ortaya çıkarıyor. Türkçe, Ermenice ve İngilizce üç cilt halinde eşzamanlı olarak yapılan bu yeni basım Güler’in metinleriyle görsel dünyası arasında muhtemel eşleşmelerin izini sürerek bir “foto-öykü albümü” halini alıyor. Fotoğraflarında anlamlı anları yakalayıp onlardan bir kompozisyon oluşturabilmesinde bu erken dönem öykülerinin önemli bir rolü olduğunu düşünen Güler, kitapta yer alan 13 öyküsünü birer fotoğraf olarak nitelendiriyor. Babil’den Sonra Yaşayacağız, Güler’in yalnızca fotoğraflarıyla değil, öyküleriyle de “görsel dünyanın adamı” olduğunun adeta kanıtı.

This book brings together the short stories Ara Güler penned during his early period, and his photographs. Güler is known internationally as a photographer and considered the most important representative of creative photography in Turkey, however, he is a relative unknown as a short story writer, and the various aspects of Güler the writer appear in breathtaking range in We Will Live After Babylon. This new edition of three simultaneously published volumes in Turkish, Armenian and English, brings together Güler’s visual production with his texts, who appear to also take photographs through the medium of the short story, to form a “photograph-short story album”. Güler thinks that his early period short stories have an important role in his ability to “capture meaningful moments and combine them in a narrative”, and describes these 13 short stories as “a kind of photography”. There is no doubt that Güler is a “man of the visual world” and We Will Live After Babylon is a solid proof of that.

Ara Güler’in erken döneminde kaleme aldığı öykülerle daha sonra çektiği fotoğrafları bir araya getiren bu kitap, Türkiye'de yaratıcı fotoğrafçılığın uluslararası alanda ün kazanmış en önemli temsilcisi olarak kabul edilen ve fotoğrafçı kimliğiyle öne çıkan sanatçının pek bilinmeyen bir yönünü, öykücülüğünü ve yazarlığının türlü yönlerini etraflı bir şekilde ortaya çıkarıyor. Türkçe, Ermenice ve İngilizce üç cilt halinde eşzamanlı olarak yapılan bu yeni basım Güler’in metinleriyle görsel dünyası arasında muhtemel eşleşmelerin izini sürerek bir “foto-öykü albümü” halini alıyor. Fotoğraflarında anlamlı anları yakalayıp onlardan bir kompozisyon oluşturabilmesinde bu erken dönem öykülerinin önemli bir rolü olduğunu düşünen Güler, kitapta yer alan 13 öyküsünü birer fotoğraf olarak nitelendiriyor. Babil’den Sonra Yaşayacağız, Güler’in yalnızca fotoğraflarıyla değil, öyküleriyle de “görsel dünyanın adamı” olduğunun adeta kanıtı.

Renkler Ülkesine Yolculuk adıyla derlediğimiz bu eser, 20. yüzyılın en büyük Rus yazar ve şairlerinden biri olan Osip Mandelştam’ın 1930’da eşi Nadejda Mandeştam’la birlikte Ermenistan’a yaptığı geziden sonra kaleme aldığı Ermenistan Yolculuğu nesrini, Ermenistan şiirlerini, eşinin bu geziye dair anılarını ve Mandelştam edebiyatını inceleyen iki makaleyi içeriyor.

1929’da, redaksiyonunu yaptığı çeviri bir eserin künyesinde “yanlışlıkla” kendi adı çevirmen olarak geçince intihal suçlamalarına ve özellikle basın tarafından yürütülen, sınırları edebiyat çevrelerini aşan şiddetli bir saldırı kampanyasına maruz kalan ve bunun üzerine Moskova’dan uzaklaşmak isteyen Mandelştam, Nikolay Buharin’in sağladığı himaye ile 1930’da Ermenistan’a gitti. Sovyet Ermenistanı ona adet kucak açmıştı, o burada kendini çevresindeki giderek daralan cendereden, nefes aldırmayan politikalardan azade hissetmişti.

Yazar, bu derlemede yer alan metin ve şiirlerinde uzun süre gitme arzusuyla yanıp tutuştuğu ve onu yıllar sonra yeniden şiir yazmaya sevk eden bu toprakları yalnızca görüp etkilendiği coğrafya ve insanlar yoluyla değil, ona düşündürttükleri üzerinden de aktarıyor. Ermenistan’ı bir de, bu ülkeyi hayal etmekten vazgeçmeyen, onun diline, müziğine ve mimarisine hayran kalan ve günün birinde oraya mutlaka döneceği düşüncesiyle yaşayan büyük bir şairden okuyun.

Armin T. Wegner bir yazar ve cesur bir insan hakları savunucusuydu, Ermeniler tarafından, halklarının yaşadığı dramı, soykırımı dünyaya duyuran insanlardan biri olduğu için “adil” olarak tanınmıştır. Armin, 1933’te Hitler’e yazdığı, antisemit yasaları suçlayan bir mektubundan ötürü 1967 yılında İsrail’de de “adil” olarak tanınmıştır. Gabriele Nissim bu kitabında onun olağanüstü hayatını ele alıyor: Wegner, Birinci Dünya Savaşı sırasında Alman ordusundaki hizmetinin ardından 1920’lerin ortalarında komünist olur, fakat Sovyetler Birliği’ne yaptığı bir seyahatten sonra ideolojik tutuculuk hoşuna gitmez. Politik faaliyetleri nedeniyle tutuklanır ve toplama kamplarında işkence görür. O günden sonra kendini, imkansız bir misyonu, Alman kültürünün en iyi parçasını temsil etme misyonunu yüklenmiş olarak hisseder.

Kimi kez çapraşık ve çelişkili düşünceleri olan, sözü dinlenmediğinde kendini çökmüş ve yararsız hissedecek kadar dünyanın merkezinde olduğunu sanarak sıklıkla kendine fazla değer biçmeye meyleden biriydi Wegner. Hitler’e yazdığı mektup, bu bağlamda diktatörlere karşı dünya tarihinin en büyük karşı çıkışlardan oldu.