Demavend Yayınları

Deyimler, daha çok sözlükteki gerçek anlamları dı­şında kullanılan, kendilerine özgü farklı anlamlar taşıyan kalıplaşmış ifadelerdir. Kinayeler ise düşünüleni dolaylı olarak anlatan üstü kapalı ve sitemli sözlerdir. Türkçede olduğu gibi Farsçada da deyimler ve kinayeler, günlük hayatta, özellikle roman ve öykülerde sık kullanılır.

Farsça öğrenenler ve Farsçadan Türkçeye çeviri ya­panlar, en çok deyim ve kinayelere uygun karşılık bulma­da sorun yaşamaktadırlar. Farsçadan çeviri yapanlar, bir deyim ya da kinaye ile karşılaştıklarında, çoğu zaman bunların deyim ya da kinaye olduğunu bilmeden kelime anlamları ile çevirmekte ya da o deyim ve kinayelerin içinde yer alan kelimelerden hareket ederek karşılık bul­maya çalışmaktadırlar. Bu da çoğu zaman çevirinin yanlış olmasına ya da ifadelerin yanlış anlaşılmasına yol açmak­tadır.

Bu sözlük hazırlanırken, Farsçada deyim, kinaye ve kalıp ifadelerin yer aldığı çok sayıda sözlüğe başvurulmuş, ayrıca İran ede­biyatının en önemli roman ve öyküleri taranmıştır.
Bu sözlükte, 4000 civarında Farsça deyim, kinaye ve kalıp ifade ile bunların Türkçe karşılıkları yer almaktadır.

Dünyanın anlamının dünyadan başka yerde olmadığını, savaşın her şeyin babası ve kralı olduğunu, kimilerini tanrı, kimilerini insan yaptığını savunan Herakleitos haklı mıydı? Yoksa, insa­nın dünyadan başka yurdu olmadığını, kendisine sunulan yaşa­mı en mutlu biçimde değerlendirebilmesi için, onun insanlarla dayanışma ve yardımlaşma içinde yaşamaktan başka yolu olma­dığını anlatmaya çalışarak “sevgi çağrısı” yapan Spinoza mı haklı? Ya da, peygamberin söylediği gibi “bu dünyada garip bir yolcu” olmak mıdır yazgımız?

…

Savaş acısını ve barış özlemini yıllarca en yoğun biçimde yaşa­yan bir kuşağın şairleri olarak, günümüz İran şiirinin temsilci­lerinin belleklerinde ve yüreklerinde neler yitip gitmiş, neler olup bitmiş? Yaşama sevincinden mi, yaşamın acısından mı, belli olmayan gözyaşlarıyla neler söylenmiş? Sayfalar ilerle­dikçe, her zaman yaşamın yanında yer almış İran halklarının sözcüsü olan şairlerimizin dizeleri ile, biz de arada bir gülüm­seyip, arada bir hüzünlenip, dünyayı “kardeş olarak” yaşama umudumuzu hep canlı tutacak mıyız?
Ey hayat! Bir zakkum tohumunun, bir incir çekirdeğinin, kup­kuru bir taş çatlağından “can havliyle” fışkırdığı yaşam!

Ey garip kişi! Sen, hem buna tanıksın hem yıldızlara, göklere, tüm evrene…

Senin can-dostun olan insanın her acısı, her sıkıntısı, her sevin­ci, senin de acın, sıkıntın, sevincin, değil midir?

Mutluluğu hayatta hep ötelemek, dahası hayatın da ötesine itelemek akıl işi mi, gönül işi mi? Yoksa, göksel kilisenin baş papazı Platon’un söylediği gibi; “Bu hayat bir mecaz, ötesi mi hakikattir?” Güneş altında terleyen alnımızı idealler mi serin­letir? Yoksa dağ meltemleri mi? Sevgilinin yüzünden mi yansır sevincimiz, yoksa gökyüzünden mi?

Güneyli bir ailenin hayatının anlatıldığı bu romanın hikâyesi, eski İran’ın güney limanlarından birinde geçiyor. Hikâyenin ana kahramanları, bu ailede yaşayan genç kız ve erkek kardeş olan Liyana ve İdris. Bir inci avcısı olan İdris, şimdiye kadar üç inci bulmuş ve annesi incileri onun düğünü için evin bodrumundaki eski bir sandığın içinde saklamıştır. İdris yeniden inci bulmak için denize gidince bu sefer çok garip ve korkunç bir sahneyle karşılaşır. Suyun altında sedef toplarken, kucağında İdris’e benzeyen bir bebek taşıyan bir denizkızı, onun omzuna dokunur.

Gülper’in sesi de değildi artık duyulan, bu acıdan inleyen bir kadının sesiydi, elleri ve ayakları testereyle kesilmiş bir kadının.

Duyduklarımız hep bir kadının çığlıklarıydı, ejderhalar onu öldürmeye çalışıyorlardı belli ki. Gülper’in sesi kaybolmuştu şimdi, muhtemelen uzak bir yere gitmişti, çok uzağa, belki de çıkıp yıldızların üzerine oturmuş ve ağlamaya başlamıştı orada. Neredeyse bir hafta oldu, Gülper’in sesi hiç duyulmuyor artık. Gülper’in hiçbir çocuğu çağırmadığı ilk gecenin sabahında çocuklar balıkçı teknelerinin iskelesinde toplanmışlardı. Yüzlerinde somurtan, derin ve düşünceli bir ifade vardı hepsinin…

-Eğer birisinin en büyük hayali Amerika’ya gitmek ise, ne dersin bu duruma?

-Bir kişi, ancak, ihtiyaç duyduğu şeyin yalnız orada bulunduğuna kanaat getiriyorsa Amerika’ya gitmelidir.

-Peki toprağın altından oraya gitmeyi planlıyorsa?

-Ne yani, şimdi tutup da farelerden mi konuşalım istiyorsun?

Güldüm ve yeniden sordum: “Yok dedeciğim! İnsanlar hakkında konuşalım istiyorum tabii.”

-Amerika’ya yerin altından gitmenin bir yolu var mıdır sanıyorsun?

-Yok dede! Ama bir insan illa ki toprağın altından gitmeyi kafasına koymuşsa, bir yolunu da bulur elbette.

-Peki o halde. Eğer böyle bir insan varsa ve yaptığı işte heyecan arıyorsa, biz de dua edelim ki istediğine ulaşsın ve başarılı olsun.

Elimi gökyüzüne doğru kaldırdım ve kendi kendime dua ettim: “Allah’ım! Toprağın altından yol açıp gitmek isteyenlere sen yardım et ve bu işlerinde onlara kolaylık ver!”

Taçsız ve Tahtsız Prens de duama ortak oldu: “Amin! Ben de o halde oraya gitmesine izin veriyorum ve ona Taçsız ve Tahtsız Prens unvanını veriyorum!”

İran’da daha çok şiirleri ile tanınan Furûğ Ferruhzad, (1935-1967) 32 yıllık ömrüne ressamlık, editörlük, tasarımcılık, kameramanlık, yönetmenlik, oyunculuk gibi uğraşların yanı sıra altı kısa öykü sığdırmıştır.

Ferruhzad öykülerinin daha iyi anlaşılabilmesi, derin yapıya yerleştirilen mesajlara ulaşılabilmesi adına altı kısa öyküsü olan Kabus, Son, Kırgın, Küçük Arkadaşım, Umursamaz ve Yarının Hüznü metindilbilimsel çözümleme yöntemine göre okunmuştur. Metindilbilim, kuramsal temeli olan, uygulamalı bir metin çözümleme yöntemidir. Bu yönteme göre, metinlerin görünen yapısındaki sözcüksel ve dilbilgisel bağlaşıklık ögelerinden hareketle görünmeyen yapılarındaki anlam ögelerine ulaşılmıştır. Öykü çözümlemeleri, metindilbilimsel çözümleme yöntemi esas alınarak farklı okuma modelleri çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Daha önce bir bütün olarak Türkçeleştirilmediği düşünülen öyküler Farsça orijinalleri ile birlikte verilmiştir. Yazarın hayat hikayesi göz önüne alındığında öykülerinde hayatından kesitler, izler bulmak mümkündür.

Ferruhzad’ın öyküleri, şiirlerinde olduğu gibi ataerkil bir toplumdaki kadının sessiz çığlıkları olarak değerlendirilebilir. Furûğ Ferruhzad hakkında çok şey söylenmiştir. Söylenenlerin ötesinde onu en güzel anlatan sözcükler hayatının yansıması olarak değerlendirilebilecek eserlerindedir. Çalışma yalnızca Farsça öğrenenler için değil İran öykücülüğüne ve Furûğ Ferruhzâd’a ilgi duyan okurlar için de kaynak kitap durumundadır.

"...birlikte Mesud’un hurmalarını toplamaya gittik. (…) Çok fazla insan vardı. Hepsini de tanıyordum. O ise sanki onu ilgilendirmeyen bir şeymiş gibi kalabalıktan uzak duruyordu, halbuki toplanılan hurmalar onun hurmalarıydı. Bazen de bakışlarını, hafif sesler çıkararak düşen hurmalara çeviriyordu. Bir defasında hurma ağacının tepesindeki bir çocuğa yanlış kestiği için kızıp bağırmıştı: “Dikkat et! Hurma ağacının kalbini kesme!...” 

“...Nebil ellerini dizlerine koymuş kumda oturuyordu. Vidad ise deniz kenarında yürüyerek sinirlerini yatıştıran ritüellerini gerçekleştiriyor, ayaklarını suya teslim ediyordu. Hayat enerjisinin çoğu geri gelmişti. Nebil ise duygu ve düşüncelerini bir deftere yazıyordu. Vidad'ı düşündü, o dalsız  bir gül gibiydi. Sonra kendi kendine yazdı: “Ormanın gecesi, sahilin gecesinden daha yeğdir. Ben baykuşun, yarasanın, çekirgenin, kurbağanın, tilkinin sesini seviyorum. Ama burada her şey bu kumun altında gömülü...” 

Dunya heme hiç o ehl-i dunya heme hiç,
Ey hiç! beray-i hiç ber hiç mepiç,
Dani ki ez ademi çe maned pes-i merg,
Aşk est o muhabbet est o baki heme hiç.

-Mevlana

Dünya bir hiç, dünyada ne varsa hepsi hiç,
Ey hiç: Bir hiç uğruna hiçe sarılma hiç,
Öldükten sonra ne kalır insandan, bilir misin?
Sevgi ile muhabbet, geriye kalanın hepsi hiç.

(Türkçe çevirisi: A.N.T.)

Bu kitap, Farsça kolay metinlerden oluşan bir serinin ilk kitabıdır. Farsça öğrenmeye başlayan kişilerin basit metinler okuma ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, Farsça öğrenmeye yeni başlayanlar veya Farsçalarını geliştirmek isteyenler için faydalıdır.

Kitabın sonunda, metinlerde kullanılan kelime ve ifadeler için alfabetik sözlük hazırlanmıştır. Kullanılan bütün kelmelerin sözlükte yer almasına özen gösterilmiştir.

Asıl metin ve tercümesini karşılıklı okumayı kolaylaştırmak amacıyla kitabın bir sayfasında Farsça metin diğer sayfasında Türkçe tercümesi verilmiştir. Bu şekilde okuyanlar tercüme edilen cümle ile Türkçe anlamını kolayca bulabilirler.

Kitapta, İlber Ortaylı’nın İran’la ilgili yazı, konuşma, gezi notları ve anılarına yer verilmiştir.

Bayezid demiş ki sevgi camını
Durup dinlenmeden gönül nûş etti
Üst üste kadehler boşaldı doldu
Lakin ne ben doydum ne şarap bitti

Beni de böylece aşkın şarâbı
Ezeli ebedî kıldı harâbı
Cismimle kabrimin yanık türâbı
Sevda cür‘asıyla yoğruldu gitti

İlk camın neş’esi gönülde bakí
Artıyor gittikçe şevk-ı mezâkı
İçtiğim meclise Allâh’tı sâkí
Orada elesti rûhum işitti

Kaybetti o bezmi vakıa bu göz
Lakin kulağımda çınlıyor o söz
Her yerde her şeyde görünen o yüz
Yanmamı artırdı beni eritti

linizdeki kitap, Farsça YDS'ye hazırlananlar başta olmak üzere, Farsçaya ilgi duyanların bu alandaki gereksinimlerine bir ölçüye kadar da olsa cevap verebilmek üzere hazırlanmıştır. Bu kitapta Farsça YDS’ye uygun 80’er test sorusu içeren 6 deneme sınavı bulunmaktadır. 80 soruluk test için tavsiye edilen cevaplama süresi 180 dakikadır. Testlerin cevapları kitabın sonunda verilmiştir. İlk testi denedikten sonra, diğer testlere başlamadan önce cevaplarınızı kontrol etmeniz ve varsa gramer, kelime vb. eksikliklerinizi tamamlamaya çalışmanız faydalı olacaktır.

Dr. Zerrinkûb, Mevlana Celaleddîn-i Rumi’nin hayatını, düşüncesini ve yolunu bütün ayrıntılarıyla ortaya koyduğu bu kitabını kaleme alırken, okurun ilgisini çekmek ve akıcılığı sağlamak amacıyla öykü roman türünü tercih etmiş; dipnot kullanmak yerine faydalandığı eserleri kitabın sonunda vermeyi uygun görmüştür. Olayları anlatırken, günümüz gençlerinin kullandığı dil ile eski dilin bir karışımı olan kendine özgü dil ve ifadeler kullanmıştır.

Eserde kullandığı ifadelerin tarihi gerçeklerle çatışmamasına son derece gayret göstermiştir. Kitapta okuduğumuz bazı olaylar, Mevlânâ ile ilgili birinci derece kaynaklarda aynı şekilde zikredilmemiş olabilir. Ancak bu olayların tümünün özü, eski kaynaklardan alınmış ve Dr. Zerrînkûb tarafından hayal gücüne dayalı olarak ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir.

Dr. Zerrînkûb, Mevlana ile ilgili birinci derece kaynaklarda çok değerli bilgiler bulunmakla birlikte, zaman zaman Mevlânâ’yı hata yapmayan insanüstü bir varlık olarak tanıtan gerçek dışı bilgilere de rastlandığını ifade etmekte ve bu eserini kaleme alırken bu tür bilgilerden mümkün olduğu kadar kaçındığını ve Mevlânâ’yı olduğu gibi “bir insan” olarak ele aldığını belirtmektedir.

Yazar, tarihî olayları anlatmadaki maharetiyle, okuyucuyu cezbetmekte ve onu tarihin derinliklerine götürerek olayların nasıl cereyan ettiğini bütün ayrıntılarıyla göstermektedir. Dr. Zerrînkûb’un bu eseri; yazılış şekli bakımından bir roman; muteber tarihî kaynaklara dayalı bir eser olması bakımından ise bilimsel bir kitap niteliğindedir. Eser, yazarın üslubu bozulmadan akıcı bir dille Türkçeye çevrilmiştir.

Bu kitaptaki mektuplar, bir yandan İran’ın önde gelen yazarlarından biri olan ve bazı eserlerinde Govher Murâd takma adını kullanan Gulâmhuseyn Sâidî’nin hayatının çok özel bir yönünü ortaya koymakta, öte yandan ise çağdaş İran edebiyatının bir bölümünü yansıtmaktadır.
Tahire ile Gulâmhuseyn birbirlerine hiç kavuşamadılar. Bu fani dünyada yaşadıkları süre boyunca aşk acısı ve ayrılık üzüntüsü onların yoldaşı olmuştur.
 
Tiyatro telaşını geride bırakalı iki üç gün oldu. “Verezil” sah­nelendi, ilk günlerde pek çok teknik arızalar yaşandı fakat di­ğer günler nispeten daha iyiydi. En azından başarısız olma­dı. Her ne kadar eser, tam içeriği ile icra edilemese de ilerleyen zamanlarda “Verezil” oyununun diğer oyunlarla karşılaştırıl­dığında daha çok başarı elde edeceğini düşünü­yorum.

Çünkü toplumun çoğunluğu böyle oyunlardan hoşla­nırlar. Hem halk, hem de üst düzey. Dekorun kurulma koşuşturmalarından dolayı sabaha kadar telefonun yanına gelme fırsatım olmadı. Birkaç gece seni rüyamda gördüm, bana güceniyordun ve özrümü kabul etmiyordun. Her neyse birkaç gün sonra biraz daha rahatlayacağım, gece işleri bitecek ve senin yanına geleceğim.

Fars Körfezi’nin ortalarında yer alan birçok küçük ada ve kayalıklar bu son zamanlara kadar denizcilerin yollarında birer engel, avcılar için birer sığınak ve kaçakçılar için birer saklanma yerleri olarak dikkat çekmiştir.

Lenge Limanı’na 50 km uzaklıktaki Tonb-i Bozorg: Büyük Tonb Adası yağmur mevsimlerinde bol yağmur aldığı, otlakları son derece verimli hayvancılık için alabildiğine elverişli olduğundan son derece öneme sahipti.

Ancak Tonb-i Kuçek: Küçük Tonb Adası’nın bu açıdan bile önemi yoktu. Lenge Limanı’na 67 km uzaklıktaki Ebû Musa Adası, daha büyük ve yaşam alanları açısından daha geniş ve rahat yaşanabilir bir ada olarak daha çok kırmızı toprağıyla değerli bilinir. Benim söz konusu ettiğim 20. yüzyılın ikinci yarısında yeni birtakım değerlendirmeler ortaya çıktı ve bu adalar artık yeni birtakım ekonomik ve stratejik önem kazanmaya başladılar.

Otuz küsur yıl öncesinde Birleşik Arap Emirlikleri adında bir devlet yoktu. Fars Körfezi’nin güney çevresinde kümelenmiş şeyh emirlikleri, İngiltere bayrağı altında yaşıyorlardı ve şeyhler adına Re’sü’l-Hayme, Şarice, Tonb ve Ebû Musa adalarını elinde tutan işte bu İngiltere idi. Bu durumda bu adaları kendi topraklarının birer parçası olarak gören İran tartışmasız olarak Londra’da İngiltere Dışişleri Bakanlığı nezdinde yetkililerle bu konuları müzakere etmek zorundaydı.

Hükümdarın evlat edindiği bir yetim olan Human, döneminin en büyük heykeltıraşı olur. Ancak hükümdarın heykelini yapmaktan kaçındığı için zindana gönderilir. Hükümdarın güçlü vezirinin kızı Human’a âşıktır. Human ise kimsesiz bir kız olan Mana’ya gönlünü kaptırmıştır. Human’ı hem hükümdarın heykelini yapmaya hem de vezirin kızıyla evlenmeye zorlarlar.

Bunun üzerine Mana’nın gönlü kırılır ve ortadan kaybolur. Human da zindandan kaçar ve hem Mana’yı aramak hem de sanatını özgürce icra edebilmek için öğrencileriyle birlikte dağda gizli bir hayat sürmeye başlar. Yaptığı heykeller, büyük peygamberlerin figürü olup her birisi Human’ın hayal gücünde can bulmakta ve öykünün ilerlemesine katkı sağlamaktadır…