Dipnot Yayınları

Bu sayı, toplumsal gerçekliğin çözümlenmesi ve dönüştürülmesi için verilen mücadeleleri, güncelliğini güçlü bir biçimde korumaya devam eden tarihsel materyalizmin sunduğu yöntemsel ve kuramsal olanaklar dahilinde ele almaya çalışmaktadır. Yöntem sorunsalının, kendinde bir şey olarak bilme istenci/eylemine indirgenemeyeceği argümanından hareketle; yöntemi, praksisin kurucu uğrağı ve toplumsal-siyasal mücadelenin ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirir.

Nitekim insan kurtuluşunun yegâne reçetesi olarak değil ama, insan toplumsallığının eleştirel bilgisinin yöntemine dair güçlü bir gelenek geliştirmiş olarak tarihsel materyalizmin yönelttiği soruların bütünlüklü bir biçimde ele alınması, günümüzde derinleşen sömürü ve tahakküm ilişkilerinin radikal eleştirisi ve dönüştürülmesi için önemli olanaklar açmaya devam etmektedir.

Sınıf Tartışmalarının Yirminci Yüzyıl Kökenleri: Lukács, Poulantzas ve E.P. Thompson / Cihan Özpınar

Sınıfın Bilinçdışı: Sınıf Nesnelliğinin Taşıyıcısı, Sınıf Öznelliğinin İtici Gücü, Sınıf Bilincinin Harcı / Baran Gürsel

Toplumsal Analizde Öznenin Sorunsallaştırılması/ Vedat Ulvi Aslan

“Ursprüngliche Akkumulation”nun Sürekliliği, Dolaylı Tahakküm ve Devlet / Siyaveş Azeri

Marksizm ve Uluslararası İlişkiler: Praksis Merkezli bir Diyalektik/Cem Cemgil

Biçim Sorunsalı: Diyalektik ve Uluslararası Hukuk Üzerine Yöntemsel Notlar/ Umut Özsu

Marksizmin Sosyal Bilimlere Sunduğu Yöntembilimsel Olanakları Tartışmak: Türkiye’de Konut Sektörünün
Oluşumu ve Devlet / Ezgi Doğru

Sanat-Kapitalizm İlişkisi Üzerine Eleştirel Okumalar/Fuat Ercan

“İyi” ve “Kötü”nün Ötesinde: Distopya İçinde Yaşayan İnsanlara Bir Bakış Denemesi/ Sinan Kadir Çelik

Kurtuluş Hareketi'nin 1975/ 85 yılları arasındaki dönemini ele alan sözlü tarih çalışmasının kurtuluş kendini anlatıyor başlığı altında hazırlanan kitap dizisinin altıncısındaki söyleşilerde yedi kişi yer alıyor: Arif Kurtdişoğlu, Erdoğan İren, Hüseyin Soylu, İsmail Ağan, Kadir Akın, Kamil Körünoğlu Ve Şevket Karakuş.

O yıllarda Kurtuluş Hareketi'nin "siyasi kadroları" olarak nitelendirilebilecek ve il komitelerinde veya daha alt örgütlerde bulunan bu militanlar siyasi örgütlenmeye, devrimci mücadeleye ve ilişkilere "daha aşağıdan" ama daha sahici, daha somut bir yaklaşım ortaya koyuyor. Her birinin kendi hayat hikayesi...

Bu anlatımlarda, dönemin devrimci mücadelesinin nitelik ve niceliği ile birlikte devrimci militanın kimliği, nasıl yaşadığı, mücadele ettiği ve öldüğü veya tesadüfen ölmediğine tanıklık edeceksiniz. O günlerin tarihi, yaşayanların ve eyleyenlerin ağzından aktarılan gerçek yaşam hikayelerinde somutlaşıyor.

Queer teori nedir? Genellikle LGBT hareketine dair bir kimlik politikası olarak yorumlanan ve toplumsal cinsiyet rollerini alt üst eden bu düşüncenin temelleri nelerdir? Feminizm ve postyapısalcılık gibi kuramlarla birleşme ve ayrışma noktaları hangileridir? Akademisyen-aktivist Meg-John Barker ile çizer Julia Scheele bu grafik kitapta bir süredir dünyada çığır açan queer düşüncenin ve LGBTQ+ hareketinin tarihçesine tüm yönleriyle ışık tutuyorlar.

Pop kültüründen sinemaya, militan hareketlerden akademiye, James Bond ve Judith Butler’dan Oz Büyücüsü’ne önemli isimler ve karakterler aracılığıyla queer kuramı biçimlendiren insanları, düşünce ve olayları irdeliyorlar.

Queer: Resimli Bir Tarih, kimlik politikası ve toplumsal cinsiyet rollerinden imtiyaz ve dışlamaya, “normal” kavramını oluşturan statükonun boyunduruğundan kurtulma yollarından cinsiyet ve cinselliğe ilişkin yaklaşımların kültürle ilişkisine ve değişim ihtimallerine dair ufuk açıcı bir gezinti.

Verili olan ve dayatılanla yetinmeyip her zaman farklılaşma cüretini gösterebilenlere...

“ Çingenelerin, torbacıların, işgal evi sakinlerinin, otomobil kaçakçılarının, hesapçı politikacıların mekânı Paris’in kenar mahallelerinden birindeki Panteuil Karakolu’ndayız. İşe yeni başlayan genç polislerin gerçek suçlularla mücadele etmek için değil, İçişleri Bakanı tarafından hazırlanan yeni güvenlik politikasını uygulamak üzere orada olduklarını anlamaları uzun sürmez. Üstelik Panteuil’ün gözü kara Komiseri Le Muir, bakana bu politikanın meyvelerini alacakları sözünü çoktan vermiştir.

Teşkilat içinde suça batmış polisler için kurtuluş umudu var mı? Genç polisler gelecekteki değişimi mi temsil ediyorlar? İşgal evi yangınlarının altında kimin parmağı var? Bütün bunları öğrenmek için bu güzel kara roman sizi bekliyor.

“Şiddetli, keskin, sınırsız… Dominique Manotti’nin romanı belanın ancak aşırı çürümeyle tazmin edildiği Paris’in bu kenar mahallesindeki kokuşmuş gerçekliği olduğu gibi aktarıyor.” Le Figaro
“Manotti'nin romanının gerçeğe bu kadar yakın olması bir tesadüf değil.” Liberation.

Gülnur Acar Savran, elinizdeki kitapta feminizm üzerine kimi yazılarını kuramdan politikaya doğru bir seyir içinde bir araya getiriyor. Bu yazılarda, AKP iktidarının aileci ve fıtrat anlayışına dayalı farklılıkçı ideolojisi, hem neoliberal politikalar ve onların soyut eşitlik ve soyut evrenselciliği hem de öte yandan muhafazakarlığın yükseldiği bir dönemde farklılıkçılığa vurgu yapan feminist anlayışların barındırdığı riskler tahlil ediliyor. Ayrıca yükselen muhafazakarlık bağlamında savunmacı bir cinsel politikanın çıkmazlarına işaret ediliyor.

Kadın emeğinin çeşitli biçimleri ve ücretli emek/ücretsiz emek ikiliği, kolektif bir feminist öznenin nesnel imkânları, patriyarka-kapitalizm ve yeniden üretim-üretim ilişkisi ile heteroseksizm-patriyarka ilişkisi bu seyir boyunca derinlikli bir şekilde ele alınıyor.

Okurunu feminist kuram ve politikanın güncel ve süregelen sorun/tartışma başlıkları arasında dolaştıran temel bir kaynak...

Gültan Kışanak

Kurtuluş Hareketi’nin 1975–1985 dönemini ele alan sözlü tarih çalışmasının ürünü olarak şimdiye kadar dört kitap çıktı; bu kitaplarda merkezi düzeyde sorumluluk üstlenen yöneticilerle yapılan görüşmelere yer verildi. Ancak Kurtuluş Hareketi’nin Kürt ulusal sorununa yaklaşımı ve kavrayışı gereği bir “merkezi örgütlenmesi” daha vardı: Seksiyon. Yani Kürdistan’daki siyasi ilişkilerin, yerel örgütlenmelerin bölge çapında merkezi ve “ayrı bir parti gibi” örgütlenmesini öngören bu yapı ayrıca ve özel bir kitapta ele alınmayı gerektirmektedir.

İşçi sınıfı hareketiyle ulusal hareketin ortak örgütlenme ve mücadelesinin savunulması Kürdistanlı sosyalistlerin Seksiyon olarak örgütlenmesine ve bölgeye özgü, özel politikalar uygulamasına, anadilinde yayınlar çıkarmasına engel değildi.

Seksiyon’da yönetici olan veya bölgede faaliyet yürüten Adnan Güllüoğlu, Ali Demir, Ali Tunç, Bülent Sürmen, Halim Yıldırım (BOZO), Hasan Sekizkardeş, İbrahim Turgut, Kamer Konca, Kazım Bergen, Kenan Aygüler, Mehmet Ali Orgun, Mustafa Kurukafa, Şehmus Tekin Ve Zülfküf Balta’nın anlatımları teori ile pratik arasındaki uyumsuzlukları, çelişkileri veya yetersizlikleri sergilerken Bölge’nin siyasi ve örgütsel tarihini anlamaya da hiç kuşkusuz yardımcı olacaktır.

Yazar, elinizdeki kitapta okurunu Türk sineması üzerinden tarihten güncele bir yolculuğa çağırıyor. İrdelediği film içeriklerini tarihsel ve toplumsal boyutlarıyla ele alan yazar, sinemanın serüveni üzerinden modern Türkiye tarihinin bir panoramasını sunuyor. Türk sinemasının yüz yıllık tarihini; Atatürkçülük, ulusal sinema, milliyetçilik, sanatta muhafazakârlık, Kürt sorunu, 12 Eylül, sansür ve aydın sorunu temaları altında mercek altına alırken, Türk sinemasının şekillenmesinde tarihsel ve toplumsal koşullarla güncel siyasetin ne kadar belirleyici olduğunu vurguluyor.

27 Mayıs 1960’tan sonra Türk sinemasında ortaya çıkan kuramsal tartışmalar ve özellikle ulusal sinema yaklaşımı, 12 Eylül askeri darbesi ile yaratılmak istenen toplum düzeninin sinema üzerindeki etkileri, toplumun muhafazakarlaşması bağlamında sanatın muhafazakârlaşmasının ne anlama geldiği yazarın odağına aldığı sorunlar arasında.
Sinemayı çok yönlü tarihsel, toplumsal, siyasal, kültürel, teknolojik ve endüstriyel bir olgu olarak ele alan bu eser, filmlerin teknik ve estetik özelliklerinden ziyade hangi filmler aracılığıyla topluma ne anlatıldığı sorusuna odaklanmasıyla kendisini benzer çalışmalardan ayırıyor.

Türk sinemasının tarihsel ve toplumsal bağlamı üzerine temel bir kaynak…

Bu kitap, sadece yerel ve genel siyasette görev almış, cezaevinde olan kadınların deneyimlerine odaklandı. Kadınlar olarak nereden gelip hangi mesafeleri kat ettiğimizi, önümüze ne gibi engeller çıktığını, erkek egemen sisteme kafa tutma gücünü nasıl edindiğimizi dillendirmek; emeğimizi, çabamızı, anılarımızı, zor ve güzel yaşanmışlıkları bir araya getirerek kadın özgürlük mücadelesine deneyimlerimizi aktarmak, tarihe bir not düşmek istedik.

Hepimiz aynı yollardan geçtik, aynı zorluklarla karşılaştık, erkek egemen bir alanda kadınlar olarak var olma mücadelesi verdik. Kürt kadınlarının siyasal alandaki mücadele deneyimleri, erkek egemen sistemin bu karmaşık ittifakını görünür kıldığı gibi, kadınların azmini ve kararlılığını da gözler önüne sermektedir. İğneyle kuyu kazarcasına, bin bir emekle, büyük bir mücadeleyle geçen Kürt kadınlarının demokratik siyaset alanındaki mücadele deneyimlerini anlatsak da, yazılanlar hepimizin hikâyesi…

Gültan Kışanak

“Kuzey İrlanda. 1980’lerin başı. İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) ile İngiliz Devleti arasındaki çatışmanın gene yoğun olduğu bir dönem. Katolik-Protestan ayrışması, sokaklarda isyan, açlık grevleri, kapanan fabrika-lar/dükkanlar, bombalamalar...

Toplumsal çürümenin ur gibi yayıldığı bu boğucu atmosferde bir seri katilin marifetiymiş gibi gözüken iki cinayet: Biri yol kenarındaki hurda bir arabanın içine bırakılmış. Diğeri bir müzik öğretmeni; evinde alnından vurulmuş.

Arada ormanın içinde bir ağaca asılı halde bulunan genç bir kadın: İntihar vakası olması kuvvetle muhtemel. Bu olaylar arasında hiçbir bağ yok gibidir. Ama Dedektif Sean Duffy bunların birbirleriyle bağlantısını çözmeye çalışırken işin ucunun “çok önemli” insanlara ve yapılanmalara uzandığını keşfedecektir. Yaşamını tehlikeye atma pahasına…

Okuru daha ilk sayfalarından itibaren tekinsiz bir dünyanın karanlık labirentlerine çeken dört dörtlük bir gerilim…

“İrlandalı yeni kuşak polisiye yazarların en iyisi”

- Herald

Bundan 100 yıl önce St Petersburg’da ayaklanan işçiler Çar’ın sarayına girdi ve kurtuluş arayışındaki insanlığa bir kapı araladı, başka bir dünyanın mümkün olduğunu gösterdi. Tarihsel dönemlerin en buhranlı anlarından birinde gerçekleşen bu altüst oluşla birlikte, fikirden gerçeğe dönüşen bir toplumsal proje tarih sahnesinde yerini aldı. Elinizdeki kitap, insanlık tarihinin en büyük toplumsal değişim hareketlerinden biri olan 1917 Ekim Devrimi’nin 100. yıldönümünü vesilesiyle, okuru o anın ruhuyla hemhal kılmayı amaçlayan bir bölük öyküden oluşuyor.

Bu öykülerde devrimin ayak seslerini duyan egemenlerin telaşına, ezilenlerin coşkusuna, kimileyin yaşanan hayal kırıklıklarına tanık olacak, yeni bir dünya arayışına ilişkin bu büyük deneyimi edebiyatın gücüyle duyumsayacaksınız. Devrimin ateşli yılları, büyük olayları ve renkli karakterleri olanca canlılığıyla bu seçkide okurla buluşuyor…

Kitaplara küçük yaşlarından beri düşkün olan ve babasının kendisine anlattığı masalları dinleyerek büyüyen Hans Christian Andersen, yirmili yaşlarının sonunda bu defa kendisi masallar yazmaya başladı ve bu sevdasını kırk yıla yakın bir süre boyunca sürdürdü̈.

Bu kitapta okurlar, buz gibi bir havada yaktığı kibritlerin aleviyle bir an için olsa bile ısınıp güzel hayallere sığınan Kibritçi Kız’la, başına ne gelirse gelsin cesaretini yitirmeyen Kurşun Asker’le, ufacık boyuyla maceradan maceraya atılan Parmak Kız’la, görüntüsü̈ yüzünden hiç kimseye yaranamayan ama sonrasında herkesi şaşırtan Çirkin Ördek Yavrusu’yla ve daha niceleriyle tanışacak. Her yaştan masal meraklıları ise bu klasik masalların keyfine birkere daha varacak.

Elinizdeki kitap Ortadoğu’ya ilişkin tematik ve sosyal-antropolojik bir çalışmadır. Eser, değişik kültürlerin ve uygarlıkların kavşak noktası olagelmiş Ortadoğu’ya ait tarihsel, etnografik ve sosyo-ekonomik verileri bir sosyal bilim çerçevesi içerisinde sentezlemekte ve bölgenin ayrıksı “yaşam biçimini” belli bir bağlama oturtmaktadır. Bu çalışmada sosyal bilim jargonuna başvurmaksızın ayrıntılı ve anlaşılır bir biçimde ele alınan konular şunlar: Din, kimlik, İslam kültürü; topluluk kimlikleri ve etnik gruplar; çobanlık ve göçebe toplum; tarım ve değişen köy; kentler ve kent yaşamı; kadınlar ve toplumsal düzen; iktidarın yereldeki örgütlenme biçimleri olarak liderlik, hamilik ve kabilecilik; Ortadoğu’nun bugün karşı karşıya kaldığı güçlükler…

Tarih boyunca sürekli olarak tartışmaların ve çatışmaların odağında olmuş Ortadoğu’ya değgin sorunları, sosyal kalıpları ve kültürel süreçleri kapsamlı bir biçimde öğrenmek isteyen okurlar için…

“İçinde biriktirirsin bazen. Sonra katmer katmer üstüne yığılır biriktirdiklerin. Taşıyamaz hale gelirsin. Hele bir hücrede tek başınaysan, esirsen… Ya seni yer bitirir içindekiler ya da dökersin onları, eyleyerek, söyleyerek. Elinizdeki romanda da böylesi bir iç dökmenin sesi tınlıyor.

Bu kitabın en önemli özelliği yazılmış olmasıdır. Kendini toplumsal ve bireysel dertlerin dermanına adayan bir yiğit insanın, sıkıştırılmaya çalışıldığı iki metrekarelik bir zindan hücresine sığmamış olmasıdır. O hücreden taşanların, bütün engellere rağmen halkıyla buluşmuş olmasıdır. E, daha ne olsun? Kitabın ilk sayfasını açın, İdris kolunuza girecek ve sizi Diyarbekir'in surlarında, küçelerinde, sevdalarında ve kavgalarında eşsiz bir yolculuğa çıkaracaktır.

Gül ve Ciwan’ın aşkları ile Cengo’nun iç alemindeki çatışma gerçek bir savaşın acılı coğrafyasında iç içe geçerken, özlü bir sorgulamayı da ihmal etmeyen bu hikayeden hepimize mesaj var.

Eline, yüreğine sağlık kardeşim, arkadaşım, yoldaşım.”

Selahattin Demirtaş

“Galipler ile mağluplardan bahseden resmi tarih; dipte, derinde filizlenen direnme ve dayanışma gücünü ıskalar. İdris Baluken, bu romanında, üç yoldaşın öyküleri aracılığıyla işte bu direnme ve dayanışmanın bir yaşam tarzı olarak çiçeklendiğini duyuruyor bize. Aşksa olmazsa olmazıdır bu yaşamın. Keje Ana’yı ise hiç unutamayacağım galiba.” 


Ahmet Telli

“Sesler… Bu sesler Abdullah’ı deli edecekti. Bomba atıldığında bir şey görmüyorlardı ama o sesler, onlar yok mu…

“Sesler… Tarifi zor ve imkânsız seslerdi. Filmlerde tank, top sesi olur ya… öyle değil, çok farklı, çok korkunç sesler. O sesin içinde her şey vardı, yıkım vardı, ölüm vardı.”

O Sesler bombardıman altındaki bir şehri, Diyarbakır’ı anlatıyor. Hikâye, yüz gün boyunca Sur’un bombalanmasının ve Sur’da yaşanan çatışmaların şehri nasıl etkilediğine, bombardıman altındaki şehirde gündelik yaşamın nasıl aktığına, farklı kesimlerin bu dehşeti nasıl deneyimlediğine odaklanıyor. Yoksul mahallelerde, okullarda, hastanelerde, pazarda, sokak aralarında, korunaklı sitelerde, camilerin içinde...

Yazar, bomba seslerinin altında şehri dolaşırken hem ülkenin batısında hem de bölgede ön plana çıkan değerlendirmelerle de bir hesaplaşma içine giriyor. Şehrin farklı kesimlerinden gelen insanların çatışmalar sırasındaki yaşam pratiklerine yönelerek şablonları, klişeleri, yargıları, aşağılamaları ve yüceltmeleri… aşmaya girişiyor.

Alevilikte kadın ile erkeğin eşit olduğu yaygın olarak benimsenen bir görüştür. Alevi inancında yer bulan eşitlik söylemi ve pratiği sanki toplumsal ya da gündelik hayatın içinde aynen varmış gibi düşünülür, kabul edilir. Doğruluk payı taşısa da bunun inanç ve toplumsal hayat ayrımını ortadan kaldıran bir yanılsama olduğu söylenmelidir çünkü inanç referanslarının söyledikleri ile toplumsal yaşamın ürettiği pratikler arasında büyük bir fark vardır. Bu farkı göz ardı ederek eşitlilik sloganını yinelemek ne yazık ki Alevi toplumunda kadın ile erkeğin eşit olmadığı gerçeğinin üstünü örtmeye yarar ancak.

Nitekim inanç ve toplumsal pratik arasındaki farkın silikleştirilmesi, Alevi kadının Alevi toplumu içinde bir mücadele içine girmesini hala zorlaştırmaktadır. Elinizdeki kitap, tarihselden güncele bir yolculuğa çıkarak inançla toplumsal pratik arasındaki ayrım çizgisini izleyip inanç ve söylemdeki eşitlik iddiasını tekzip ediyor. “Bizde kadın erkek yok, can var” mitini sorgusuz bir inanmışlıkla üreten söylem ve pratiği, bunun toplumsal hayattaki karşılığını eleştirel bir bakışla çözümlüyor.

Emperyalist fenomenler, her dönemin ekonomik sınıf çıkarlarına indirgenmeye çalışılabilir. Neo-Marksist kuramın yaptığı budur. Emperyalizmde, kısacası, yalnızca kapitalist üst katmanın kapitalist gelişmenin belli bir aşamasındaki çıkarlarının yansımasını görür. Şüphesiz ki bu, meselemizin çözümüne dair elimizde olan açık ara en ciddi katkı. Ancak bu düşüncenin, tarihin ekonomik yorumunun mantıksal olarak zorunlu bir sonucu olmadığını vurgulayalım. Bu düşünce, tarihin ekonomik yorumuyla çelişmeden, hatta onun sunduğu çerçevede kalarak da reddedilebilir.

Emperyalizm geçmiş devirlerin kalıntıları diyebileceğimiz büyük gruba girer. Bunlar tüm somut toplumsal durumlarda, her toplumsal durumun o günkü yaşamsal koşullarıyla değil de o günün geçmişinin yaşamsal koşullarıyla, yani iktisat tarihi bakış açısından o anın değil de geçmiş zamanın üretim ilişkileriyle açıklanabilecek unsurları üzerinde büyük bir rol oynarlar.

Emperyalizmi ortaya çıkaran yaşamsal zorunluluklar kaybolup gittiğinden onun da zamanla ortadan kalkması gerekiyor. Yapısal unsur olarak ortadan kalkması gerekiyor zira, taşıyıcısı olan yapı çöküyor ve toplumsal gelişme sürecinde ona alan bırakmayan ve onu destekleyen iktidar unsurlarını elemine eden başka yapılarca çözülüyor.

 - Joseph Schumpeter