İbrişim Kitap

Gökte minnacık kalana dek yükseldi bir kuş. Yükseldi, yükseldi semada bir boncuk kadar gözüktü, gözden yitti gitti. Dağları, ovaları, dereleri, ırmakları aştı, bulutları yardı. Şehirleri, kasabaları rüzgâr hızıyla geçti. Uçtu, uçtu tâ ki Urartu semalarına dek uçtu. Dağların koynunda sere serpe yatan türkuaz mavisi bir suyun üzerinden süzüldü. Sonra Artos Dağı’nın zirvesinde bir şahin gibi gözüktü. Erek Dağı sağında heybetiyle, Süphan Dağı solunda haşmetiyle yer aldı. Engil Çayı, elinde testi ile kıvrıla kıvrıla çeşmeye varan bir nazlı gelin gibi göle (Aman dikkat! Buranın yerlileri “göl” demez, “deniz” derler) akıyordu. Çiçekli beldesi yeşille mavinin cümbüşünde Büyük Şef’in doğa mûsikîsinde; gölün kıyıları ise bir resim tablosu gibi kusursuzdu. Kadembas’tan, Edremit üzerinden doğanın o eşsiz manzarasını seyrettiğimde, sanki tarih sahnesinden bir yaprak koptu da gelip aklıma düştü. Kuşkusuz Kral Menua’nın kızı Semiramis, Artemit Kalesi’nde yerini almış, gölü ve gün batımını seyretmekteydi. Pulat kanatlı kuş, gölden bûse alırcasına, alçaldı da alçaldı, gelip yere kondu. İlkin kanatlarını indirdi, nefesini dindirdi, karnından bir kapı açıldı, içinden iki yüz insan çıktı. Şaşırdınız mı? Burası...

Gönlüm ki, bu aralar her gidene küs. Kaleme ve kâğıda sırt dönüp dilime sığınan inceden sızan yanım, kırk yılın toplanmış bulutlarını bu akşam gönlüme yağdırmaya yeminli. Oysa bağrımda büyüyen her söz bana annemden yadigârdı.

Dağların eteklerine inerken akşamın kızıllığı, ıssızlık üstümü ıslatmasın, diye ahların vaktine sığındım. Geçmişten geleceğe zaman uzarken, daha da kıvrılırdı yollar. Senden kalan hüzünler, kıyıya vuran mülteciler gibi, seher yelinden evvel gelip divana hesapsız otururdu.

Zoraki yüklediğim hayat yükünü çekmemeyeydi telaşım. Beni getirip bu hengâmenin ortasına bırakıp gidenlere sormam lazımdı aslında; tıpkı Leyla’yı götürüp Londra’nın ortasına bıraktığı gibi, şairin. Çokça utangaçtım, kırgın ve dökülmüştüm. Seni sevmeye yemin ederken en çok annemin gözlerini hatırlayışım bundandı.

Ah! Bir bilsen, sen olmadan heybemde ne çok yolculuk biriktirmişim.

Haydi, gelip geçtin diyelim, yola serpilen onca yakarışımı kim toplayacak?

“Ata bindim, tüfeği omzuma aldım. Dörtnala atımı koşturarak karşı köye on beş dakikada vardım. İki el ateş ettim. Köy meydanında oturanlara, Osman Amca’nın kızını isteyen varmış! Varsa öyle biri, çıksın karşıma. Ben, Emiko’yu istemek için haber vermeye geldim, dedim. Kahvehanede oturanlardan, duyanlardan bir “çıt” dahi çıkmadı. Emiko’ların evine doğru atımı mahmuzlayarak sürdüm. Yiğit adamdım ben de ha! Sevdiğini başkasına vermeyecek kadar yiğit!

“Ağzını hayra aç Emiko! Gönül telime vurdun yine. Bağlamanın bütün notalarını döktün yerlere. Bu ne hâldir böyle sende ki? Damla damla söyledin diyeceklerini de söylediğin sözlerle yudum yudum zehroldu içime. Kırıp dökme beni! Sensiz kalırsam göçükler olur yuvamda. Sevdiceğim gel saklan kanatlarımın altına. Bu yüreğimin en değerli misafirisin. Her güzelin harcı değil öyle gönül kapısının eşiğinden girmek. Bunca yıl tebessümüne alışkın, tutkun olmak. Limon çiçeğim, sokul kıyıma benim. Daha da deme böyle nahoş sözler. Hadi, bademler büyümüş. Onları toplayıp çocuklara götürelim.”

Her adım, bir başlangıç bir de bitiş taşır omzunda.

Okudukça daha iyi anladı; kalp kalbe çarpınca insan olduğumuzu hatırlayacağımızı, birlikte ağlamanın kodlarını da çözeceğimizi.

Nehir aynı akıyor, kurbağa aynı ürkeklikle bakıyor bana. Sonra atlıyorum nehrin yüzüne. Çırılçıplağım. Etraftakiler merakla bakıyorlar bana. Umurumda değil, hem ben körüm hiç kimseyi görmüyorum. Neden koca deniz bir nehir oluverdi.

İçinde bir ses vardı hep. Kimi zaman bir kapı kadar yakın bir komşu, sırtını dayadığı bir duvar, kimi zaman adını, yurdunu bilmediği ama ismi kadar hep yanında taşıdığı bir dağın ardı kadar da uzak bir diyar…

İnat etti. İnat. Direndi. Her inadın bir murat olduğunu bilerek, isteyerek… Bunu bildiği için, bir muradı olsun diye inat etti, inat. Birbirlerine sıkı sıkı sarıldılar, kutsal kitaba yemin ederek. V, her iki elini yukarı kaldırıp dua etmeye başladı. Sırdaşına dönüp “Yemin içerim.” diye de söz verdi. E, elindeki bir tas suyu dudaklarına götürerek “Ben de yemin içerim, yanında da su içerim.” Dediğinde her ikisinin dudakları bir yay gibi açıldı. Bu unutulmuş bir gülüşün, buluşmasıydı. Saklı, yitirilmiş, ötelenmiş bir gülüş…

Bu yüzden başını bile çeviremedi arka pencereye. Ama orada bir gizem hep çağırdı onu pervazına. Tarifsiz tınıların eşliğinde sabahları cılız bir gün ışığı sızardı odasına. Cesaret edip bakamazdı. Boşluk korkusu yere mıhlıyordu onu. Bir salıncak atsam bu boşluğa, kim ne karışır diyerek isyan ettiği de oluyordu. Bu bazı geceler arka pencereden gelen rayihalar için de geçerliydi. Rüyaları hep arka pencere önünde geçiyordu.

Yaşadığı ev tabanından su almaya başladığında o arka pencereden filikasına atlayıp denize açılıyordu kimseler görmeden. Hiçbir haritada geçmeyen gizemli bir denizdi bu. Dibi inci mercan döşeli... Yüksek kayalardan kıyıları olan mavi bir derya! Kayaların ardı elma bahçeleri… Deniz kabuklarından dağlar yapmıştı odasına. “Adam olmayacak bu!” diyordu etrafındakiler. Her şey hızla dönüyordu belleğinde. Hızla parçalanıyor ve yok oluyordu.

Güneş yavrusunu emziren anneydi
Hayat verirdi her bir memesinden sündüs’e
Sündüs dağların orta yerinde çiçekler ülkesiydi
Balla kesilirdi insanların sözü
Arı hür gezer
Kuşlar özgürlük türküleri söylerdi
Hikâyeleri mertlik kokar
Kızlarının her birine destanlar dizilirdi
Cirit atardı yiğitlik sündüs’ün çimlerinde

Sürmeli gözlerine gayrı
Sevinç düşmeyeydi
Şafaklarını ve akşam alacalarını
Yaban dumanları bürümeyeydi
Kundakları bebesiz
Döşekleri sündüs’süz olmayaydı
Göğüs kafeslerini çatlatan
Eli böğründe anaların feryatları
Ne asumana dek yükseleydi
Ne de sündüs’te
Çakallar kurtlar çığırtkanlar uluyaydı

Bahar geçti, yaz geçti, yangın geçmedi, hezeyan geçmedi, geçmiş devirlerden kalan yalan geçmedi. Sanırım üç kuşak boyu içime hapsolan hüzün kuşları bir türlü uçmayı beceremiyor, beni hazandan hazana vurup duruyor. Ve her vurduğunda bir tarafımı kanatıyor sonbahar günlerinde. Bir yoksulluk, bir yoksunluk yapışıyor yakama. Beni sarsan yağmurlardan bilirim.

Aylardır gecenin sesini duymuyordum, özlemiştim. Gecenin kalp atışlarını kulağıma fısıldayan ay ve yıldızlar. Suskun akasya ağacı. Onu kollarıyla sarıp sarmalayan koca sarmaşık. Kapının hemen önünde üç aydır açan sarı kasımpatıları bile duyumsamamışım sanki. Sonra baktım yağmur yağıyor, çok yağıyor, acele acele yağıyor. Belki sancılarımı özlemişim, ıslanmayı, tir tir titremeyi. Canım ciğerim demeyi özlemişim.

Dil burcundayım ustam aynasız ölmeyi reddederim zaman çözemez bensiz gözlerinde girift bakışları arâftan öte yüzünü okumadan s’siz bir alfabeyi yakabilirim dil burcundayım ustam yarı terli yarı serin dil burcundayım ustam avucundaki tere yanarım uğursuz rüzgâra tutunup âlemi usançsız gezerim ustanın mehtabını giyinir diye ölümü de öldürebilirim yani en savaşçınızım ustam.

Bilgenin Günlüğü, şuuraltından fışkırmış, monolog yanı ağır basan; kültür, sanat, edebiyat, felsefe, sosyoloji kültü içerisinde vals yapan söz rakkasesi. Biline gelen bir tarzdan öte, öykümsü bir anlatım meddahı. Şiir ve şair, aşk ve âşık ile akrabalık bağları güçlü olan aşk ehli, kelam erbabı. Arada bir sahnede yerini alan Bilge; hikemî tarzıyla öğütler veren güne ve konuya dair son noktayı koyan, çağdaş bir derviş. Bilge, edasıyla ve bilgisiyle bazen bin/ler yaşında bir kâmil, bazen de delikanlı bir âmil…

Bilgenin Günlüğü, Leyla ile Mecnûn’un, Tahir ile Zöhre’nin, Emrah ile Selvihan’ın, Şehrezat’ın, İnanna’nın, Juliet’in, Nimpa’nın, Zîn’in, Diotima’nın, Banu Cihan’ın, Senem’in, Xecê’nın aşk izlerini takip eder. Aşk uğruna verdikleri savaşları, sabrı, direnci, çektikleri acıları, vardıkları güzellikleri gıptayla izler, kutlar. Birçok isimle, kavramla, mekânla, erdem ve bilgelik ya da deliliklerle birlikte olacaksınız bu günlükte. Yazar, bilginlerle, ilim irfan sahipleriyle ilmi ve felsefi yolculuğa çıkar. Ebuzer’e öykünür. Ali Şeriatî ile dertleşir. Sokrates ile Zerdüşt sık sık muhabbet ettiklerindendir.

Zagros Çığlığı, Zerdüş kültürünün ana prensipleri etrafında örgülenmiş lirik anlatımlı bir romandır. Karanlıkla ışığın savaşında her yeri aydınlatan ışığın, ateşle aşkla konuşması romanın kurgusunu oluşturur. Krallar, tanrılar, kâhinler ve bilge insanlar, kimi zamanda varlığın bizzat kendisi ateşi kutsar. O olmadan varlığın kendisi de anlamsızdır. Ateş kutsaldır. Ve kutsal olan ateş taliplileri için bir cennettir. Cehennem, ateşin kıvılcımlarından akan bir şelaledir. Arınmanın, sevinç ve üzüntünün arkadaşı olan büyük ve kutsal dağ Zagros, ateşin ve “ah”ların bir yılan gibi kıvrılan Dicle’ye aktığına şahit olmuştur. Zagros’un belleği büyük acılarla dolmuştu. “İçinde kin saklayan insanların kan ve irinden beslendiklerini o da biliyor!”

Romanda çığlık çığlık aşağı yuvarlanan feryatlar arasından, insan olmanın ateşten macerası anlatılmıştır. “Nefret silahını kuşananlara erdem ve namus elbisesi nasıl giydirilir?”, “Dua eden, hem gün hem gecenin sesini duyan bilgedir.” Lirik bir anlatım ve yer yer insanı sarsan aforizmik ifadelerle “Zagros Çığlığı”; insanı tefekküre, sorgulamaya ve Zerdüş’tün büyük ateşi üzerinde düşünmeye sevk etmektedir.

Daha ilk günlerden top gülleleri ve taramalı tüfeklerle hiç acımdan çevreyi tarıyor, her tarafı kasıp kavuruyorlardı. Çocuklar çığlık çığlığa uykudan uyanıyordu gizlendikleri mağaralarda. Disiplinle örgütlenmiş, çağ teknolojisinin son ürünü silahlarına sahip, donanımlı bir ordu tarafından kuşatılmıştı Garzan Vadisi. Kuşatılmışlık içindeki her köy, dağın her kıvrımı yangın yeriydi. İnsanlığı utandıran bir ölüm çağıydı. Elleri, tarihin dipnotlarındaki ayetleri yok etmek için ateşi ve alevi olağanüstü bir şekilde yönetiyordu. Askerin silahından nisan yağmurları gibi kovanlar etrafa saçılıyor, vadideki sis, namluların ucundan çıkan dumanla birleşerek Beleki mıntıkası üzerinde kapkara bulutlar oluşturuyordu. Çeperleri kurt sürülerinin hücumuna açık, ağıllara kapatılmış koyun sürüleri gibi akıbetlerini bekliyorlardı.

Bakmaya doyamadığı Teter’in gözlerine kilitlendi, o iri, kendinden sürmeli ela gözleri. Belki de kaybolduğu gözlerine son defa böylesine bakacaktı. Sadece Teter’in duyacağı Meryemî bir takvayla;

“Ben hüznümü ve kederimi ancak Allah’a arz ederim.”

Teter, ergenlikten yeni çıkan bir delikanlı gibi utanıp gözlerini yere indirirken, aynı ses tonuyla;
Ben de sana olan sevgimi Allah’a arz ediyorum.” dedi.

Reyşan bütün vakarlığıyla:

“Tasalanma Teter! İnsanın yolu iki şeye, aşka ve ölüme muhakkak düşer…”

Dem Meclisi, şair-yazar Abdurrahman Adıyan’ın ‘Âşıklık Geleneği’ne dair türkü kayıtlarından oluşuyor. Dem Meclisi, bu geleneğin Van’da son temsilcileri olan Âşık Celâlî ve Âşık Çağlarî’nin Halk şiiri dağarcığından icra ettikleri ve gerçekleştikleri saz ve söz ziyafetinden tarihe kayıt düşen bir şiir toplamını teşkil ediyor.

Dem Meclisi, inceleme-derleme özelliği ile unutulmaya yüz tutmuş bir geleneğin gelecek nesillere aktarımı düşüncesiyle, edebiyat tarihi bağlamında kalıcılık niteliği olan tutkulu bir çalışma aynı zamanda. Dem Meclisi’yle Halk şiirine tutkuyla bağlanan Adıyan’ın, saz ustalarının doğaçlama ifade ettiği ‘şiir sözleri’ni zamana direnerek kayıt altına aldığına tanıklık edeceksiniz.

Bir adanmışlığın kitabı Dem Meclisi, kadîm dostluklardan, aşktan, sevdadan, merhametten bahseden bu kitabıyla Adıyan, kültürümüzün önemli bir durağı ve mihenk taşı olan Halk şiiri birikimine yeni taş eklemekle birlikte, ortaya değeri erbabınca bilinen nadirattan bir eser de koyuyor.

Her bir şeyin sahtesinin çıktığı bir zaman diliminde Dem Meclisi, Âşıklar Kahvesi’nden mülhem derdinize dert ortağı olacak, sevda ile yaralı yüreğinize bir yeğinlik katacaktır.

en çok put kırığı hangimizin
baltasında bilemezdik süveyla
her gün gözlerimize sürmek için
kanayan gömlekler arardık

bir gün gidersen buralardan
içime kuşların çığlığı batar süveyla
rüzgârdan nefeslik soluğumla
kendimi ölü sayarım bu diyarda
ey! zinêler, züleyhalar, leylâlar
söyleyin, hanginiz layıksınız
süveyla olmaya

süveyla,
kadîm iklimlerin solgun lâlesi
deli yanıyla isyana çağıran çocuk.

Sevgi, yakınlığa, uzaklığa bakmaz, onun kökleri aydınlıktan filizlendiği için her dem boy verir. Aşkta yakınlık, bağımlılığı ve tutkuyu; uzaklık ise unutmayı yedeğinde tutar. Çünkü aşk bir esinti, bir dalga misali gelip geçicidir. Sevgi, en yalın hâlini bile daracık mekânda yaşarken edep çizgisini aşmaz. Aşk, alanını genişlettikçe, arzuya kayar.

Sevgi; hisseder, algılar, anlar onun için sevginin gücüne inanır... Sevgi, emek verir, vefasının tezahürü olarak sadakat gösterir. Sevgi, mütevazıdır, gayretlidir, dayanışmayı, paylaşmayı bilir... Dahası; sevgi kucaklar, fedakârlıktır şiarı, güven vericidir.

Sevgi, köklerine bağlıdır, özünden gürleşir; âdeta özgürlük çınarıdır. Aşk ise tek kişiliktir, bireyseldir. Yalnızlığı sever, felsefesinin ilk basamağı kıskançlıktır. Sevgi elle tutulur, gözle görülür derecede somuttur; aşk ise görünmezdir, fludur, soyuttur.

Sevgi ruha biçilen bir atlas libas, aşk ise azap gömleğidir. Sevgiyle gelir dünyaya insan, aşkla değil.

Sevgi, üretim; aşk, tüketimdir.

“O gecenin tanıklığı düştü payıma
yıkın beni kırın beni parçalayın atın
demiri göğe fırlatın
kum ve kilimi katın toprağa
sürün bu diyarlardan tanıklık eziyor beni
dilsiz ağızsızım dertlerine dermansızım
ben, on beş no’lu sınır taşıyım bu hudutta

bilsem de bir şeyler kayıt dışı bu hususta
lâkin vicdanda tutulsun bunun muhasebesi
ben, on beş no’lu sınır taşıyım bu hudutta.”

‘Roboskê şairi…’, ‘İmge gerillası…’ Abdurrahman Adıyan’ı tanımam, bilmem. Ama mademki şairdir, mademki Roboskê’nin şiirini yazmıştır, mademki bambaşka bir ‘sınırı ihlal’ etmiştir, o hâlde ellerine sağlıktır. O şiirlerin yazımının teşebbüs aşamasında bile başına gelenler, asıl sorunun cevabı olarak kayıtlara geçecektir.

- Demiray Oral

Roboskê Katliamı parçalanmış bir vatana inanmak istemeyen kardeş çocuklarına, ciddiye alınması gerekene ciddiyetle yaklaşmaları için verilmiş ölümcül bir ikazdır. Allah’tan, şehidlere rahmet, mağdurlara sabır, coğrafyamıza barış, yöneticilere merhamet, feraset ve adalet, şairlere yürek rikkati… Teşekkürler Adıyan. 

- Ahmet Faruk Ünsal

Bu kitap, zulme ve katliama dönük bütün bombalara karşı şiirle yapılmış bir duruştur.

- Cevat Akkanat

Bir telefonla başladı bu kitabın hazin hikâyesi. Titrek sesiyle anlatıyordu hissettiği acıyı. Bu coğrafyaya en az bir asırdır edilen zulme karşı, isyandı niyeti… ‘İmge gerillası’ Adıyan, tüm zorluklara rağmen ‘On Beş No’lu Sınır Taşı’na dönüştürdü meramını. Roboskê’nin gönüldaşı oldu.

- Ferhat Encu

Otuz dört gencin hayatını kaybettiği Roboskê faciası hiçbir zaman unutulmayacak. Ailelerinde, köylerinde ve toplumda açılan yara hiçbir zaman tam olarak iyileşmeyecek.

- Fréderike Geerdink

Katır sırtında taşınan ölüler / unutursam kalbim kurusun... Kürt olmanın dayanılmaz ağırlığı bir gece Roboskê’de bomba olup üstünüze yağar, otuz dört canla ülkenizi bölmüş bir sınırda can verirsiniz. Kimseler duymaz. Herkes sağır, herkes kör, herkes dilsiz... Ama şairin sözü bulur sizi, kulak verin ona.

- İbrahim Halil Baran

İnsanî sorunlara Kürt veya Türk gözü yerine kalp gözüyle bakıldığı vakit, ancak o zaman dünya barış yurduna dönecektir. Abdurrahman Adıyan bence ‘On Beş No’lu Sınır Taşı’yla, insan elinin çektiği bütün sınırlara ‘hayır’ diyen erdemli bir çığır açmıştır.

- Metin Önal Mengüşoğlu

Yürü bir çığ gibi, yürü bir sel gibi, yürü Ernesto Che Guavara gibi, Şamil Basayev gibi, Hz. Hamza gibi. İnsanın unutmakta olduğu insanlığını anımsatmak için yürü.

- Osman Aktaş

Yıllar önce Ahmed Arif’e “33 Kurşun” şiirini yazdıran apaçık mezalim, yıllar sonra Roboskê’de arsızca çıktı karşımıza ve Abdurrahman Adıyan’a “15 No’lu Sınır Taşı” şiirini yazdırdı. Taşı vicdanla konuşturuyor şair: “sürün bu diyarlardan tanıklık eziyor beni”. Mezalimin yanında duranlara, susanlara, kaçanlara vicdanı hatırlatıyor.  Alnını “15 No’lu Sınır Taşı”na yaslayan şiir-şair yüzünü yıkıyor ve öyle çıkıyor hayata. “Roboskê’yi unutmadım, unutmayalım” diyor.”

- Osman Baydemir

Sanatçı, içinde yaşadığı topluma karşı ‘hakkın şahitliğini’ yapma sorumluluğundadır. Abdurrahman Adıyan, ‘On Beş No’lu Sınır Taşı’ kitabı ile bu şahitliği yerine getirmiş bulunmaktadır.

- Reha Ruhavioğlu

Gelecek kuşakların üstüne düşen, On Beş No’lu Sınır Taşı’nın yerine bir anıt dikmek olacaktır; üzerinde anaların feryatları ve Adıyan’ın dizeleri olan bir anıt.

- Ümit Aktaş

Şair ‘On Beş No’lu Sınır Taşı’ adıyla yayımladığı bu eşsiz eserinde vicdanımızın, imanımızın ve dahi insanlığımızın haykıran bir sesi olmayı başarıyor.

- Yunus Emre Altuntaş

şairler,
lâlezarda her çiçekten bal derleyip
imgeler dokuyadursunlar dağarcıklarına
yenilgilerimden kırmış olduğum rekorları
alın çizgilerime simge yaptım birer birer
zafer haneme kaydedildiler
sokaklarımda bir ileri bin geri aşk adımları

kapansın artık perde ve mizan
mehtabı yıldız yıldız işleyelim gök kanaviçesine
pencerelerimizden saçılsın o muhammedî nur
biz galaksiler arasında tenden uzak
ruhanî yürüyüşler yapalım yine
ay yaktusu gecelerde zaman
sanatsal fotoğraf karesi olsun sadece.

-vakit; dil sürgününden geri dönüş,
varlık için derlenip toparlanma vaktidir.