Koyu Siyah Kitap

“Emeğiyle yararlı işler yapmamış, güzellikler yaratmamış, yüce başarılar düşlememiş, yürekten dostluk nedir bilmeyen yeteneksiz insanlar için dağlarda, “Saçları ağarana dek yaşadı, ama dünyaya gelmedi.” derler.

Bu bir kitap değil, Dağıstan’ın kendisi!

Yazar, okuyucusuna en kıymetli üç şeyinden birer avuç emanet veriyor; bir avuç vatan toprağı, bir avuç dağların karı ve bir avuç Hazar’ın tuzlu suyu…

Toprağın kokusunu, karın büyüleyici beyazını, denizin huzurlu mavisini serpiyor yaprakların arasına, özlediğin ne varsa orada bul diye. Masal olmalı bu; Dağıstan’ın başka hiçbir masala benzemeyen, uzun ve karanlık gecelerde yıldızlı gökyüzünü çağrıştıran masalı.“Benim Dağıstanım” bir solukta okunacak bir kitap değil; koklayarak, gülümseyerek, ağlayarak, hüzünlenerek, evlat gibi bağra basarak okunacak, bitmesin diye başucuna koyulacak bir yapıt.

“Benim Dağıstanım” biraz benim, biraz senin ama çoklukla toprağın hikâyesi… Toprağın masalı…

Şimdi bırakın elinizde ne varsa, Hazar’a Dağıstan’ın gözüyle bakın; ne güzel görünecektir. Dağıstan’a Rasul Hamzatov’un gözüyle bakın; burnunuzda o toprak kokusu baki kalacak, hiç gitmeyecektir.

“Parçalanmış uzun siyah elbisenin üzerinde haki yeşili yonca desenleri vardı. Yüzünün ve kısa kıvırcık saçlarının büyük bir kısmı kanla kaplanmıştı. Karanlığın içinde parlayan bir çift kanlı göz ona doğru bakıyordu. Ensesine bir ağrı saplandı. Oysa bugüne kadar kaç ceset gördüğünü sayamamıştı bile. Ölümle çoktan yüzleşmiş biri olarak ölüler onu yaşayanlardan çok daha az rahatsız ediyordu. ”

Kasım 2015’te Bangkok’ta Mia isimli genç kadın, nişanlısı tarafından öldürülünce Londra cinayet masası dedektifi Jeff’in 2000 yılından beri yürüttüğü gayri resmi soruşturmanın bir parçası haline gelir. Jeff, yıllardır aynı birimde dirsek çürütüp alkol sorunuyla baş etmeye çalışırken, Interpol’de çalışan eski sevgilisi Sophie’den yardım almaktadır. Jeff’in ekibine yeni katılan isim Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nde geçirdiği 6 yılın ardından Sudan’dan pişmanlıkları ve arınma çabasıyla dönen yarı Türk yarı İngiliz Hector’dur. Soruşturmayı devralan Hector, Jeff’in dosyasını didik didik edip Londra, Rotterdam ve Bangkok’ta işlenen cinayetleri araştırırken Bangkok cinayetinin baş şüphelisi Leo’dan yardım istemek zorunda kalır. Hector, hem av hem de avcı olacağı bu soruşturmada sıra dışı bir seri katilin peşinde olduğunu fark edecektir.

Rusya’da komünizmin çöküşü göreceli olarak barışçıl olmakla birlikte, o dönemden bu yana etnik ilişkiler gittikçe kötüleşmektedir. Bu kötüleşme Rus devletinin işleyişine karşı bir tehdit oluşturmakta ve gelecekteki gelişiminin önünde temel bir engel teşkil etmektedir. Kuzey Kafkasya’daki etnik ilişkilerin incelendiği bu kitapta, Sovyet sonrası dönüşümün temel özellikleri olan nüfus değişimleri, ekonomik çalkantı, jeopolitik istikrarsızlık ve siyasi yeniden yapılanma gibi çok sayıda sürecin vatandaşların günlük yaşamlarını nasıl etkilediği gösterilmektedir. Sovyet sonrası alanda etnisite, kimlik, milliyetçilik, egemenlik ve bölgesellik hakkında önemli sorular gündeme getirilmektedir.

Andrew Foxall, İngiltere’de bulunan Henry Jackson Topluluğu’nda Rusya Çalışmaları Merkezi direktörü olarak görev yapmaktadır. Foxall daha önce İngiltere’de Oxford Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Konseyi’nde (ESRC) doktora sonrası araştırmacı ve Belfast Queen's Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapmıştır.

“Oradan kovulduk yavrum…” dedi. “Heuk’u elimizden aldılar.”

Çerkeslerin Türkiye’deki varlıkları hazin bir hikâyedir. On yıllarca devam eden savaş, savaşın getirdiği yıkım ve ölüm… Ardından sürgün ve Kafkasya’dan Osmanlı’nın dört bir yanına savrulan aileler… Hiç bilmedikleri topraklarda verdikleri yaşam mücadelesi…

Bu kitapta 1864 Çerkes Sürgünü’yle Osmanlı topraklarına gelerek Orta Anadolu’da bulunan Uzunyayla Platosu’nda iskân edilen Çerkeslerin hikâyelerini bulacaksınız.

150 yıldan uzun süren sürgün yaşamlarında nesiller boyunca unutmadıkları anavatanları, dilleri ve kültürleri ile Çerkeslerin kendilerine özgü dünyalarında nostaljik bir gezintiye çıkacak; günlük yaşamlarından ilginç kesitler okuyacaksınız.

Haçeş, Çerkes kültüründe oldukça önemli yeri olan bir kavramdır. Basit şekliyle “konuk evi” anlamına gelse de konuk ağırlamanın çok ötesinde işlevlere sahiptir. Çerkes kültürünün yeniden üretildiği, yeni nesillere aktarıldığı, kültürel belleğin canlı tutulduğu sosyal bir mekan özelliği taşır.

Sivas, Kahramanmaraş ve Kayseri il sınırlarının kesiştiği noktada bir plato olan Uzunyayla’da altmışa yakın Çerkes köyü bulunur. 19. yüzyılda anavatanları Kafkasya’dan sürülerek çok çetin iklim koşulları ile bilinen bu topraklarda iskân edilen Çerkesler, yüz elli yıldan uzun bir süre boyunca bu çorak topraklarda hayatta kalma mücadelesi verirken, bir taraftan da kültürlerini korumaya çalıştılar.

Evlerden yaz kış sobanın kalkmadığı bu köylerde Haçeşler on yıllar boyunca konuklarla hayat buldu, canlandı. Kimileri yüzyıllardır nesilden nesile aktarılan, Kafkasya’dan sürgünle gelen pek çok hikâye anlatıldı, anılar tazelendi. Kimi zaman da yepyeni hikâyelerle ısındı Haçeşler.

Bu kitapta işte bu hikâyelerin bir kısmını okuyacak, Anadolu’da can çekişmekte olan Çerkes kültürünün çok canlı bir anlatımını bulacaksınız.

Çerkesler, 19. yüzyıl ortalarına kadar Karadeniz’in kuzeydoğu kıyılarından Kafkasya içlerine doğru yayılan Çerkesya topraklarında yaşayan bir halktı. Rusya İmparatorluğu için İran ve Osmanlı ile ilişkilerinde stratejik değerde olan bu topraklar, 19. yüzyılda Rusya tarafından yapılan soykırımda bu halka mezar oldu. 18. yüzyıl sonlarından itibaren gittikçe artan yoğunlukla devam eden Rus saldırıları nedeniyle 1864’e gelindiğinde kendi topraklarında istenmeyen halk olan Çerkeslerin yaklaşık dörtte üçü yok edilmişti. Kalanların büyük bir çoğunluğu ise Osmanlı topraklarına sürgün edildiler.

Bu soykırımın üzerinden geçen yaklaşık 150 yıl boyunca belki de modern tarihin bu ilk soykırımı neredeyse tamamen unutuldu. 1990’larda yazılan bir kitap ve birkaç makale dışında Çerkes soykırımı hiçbir zaman ne akademik ne de politik alanda kendisine yer bulabildi, ta ki Uluslararası Olimpiyat Komitesi 2014 Kış Olimpiyatlarını Rusların Çerkeslere son yenilgilerini yaşatarak bir kutlama töreni yaptıkları Soçi’ye verene kadar.

Walter Richmond, şimdiye kadar hiç kullanılmamış arşiv belgelerinden faydalanarak bu unutulmuş soykırımın ayrıntılı bir tarihi değerlendirmesini yapıyor ve yaklaşık beş nesildir diasporada devam eden var olma mücadelelerine ışık tutuyor. 2014 Soçi Kış Olimpiyatlarının nasıl olup da Çerkes aktivizminin ve Rusya Federasyonu’nun bir mücadele alanına dönüştüğünü de bu kitapta okuyabilirsiniz.