Birkaç cümleyle benim tanıdığım Arnavutluk'a da değineyim. O yıllardaki Arnavutluk, bugünkü Arnavutluk'tan çok farklıydı. Ülkeyi kırk yıl demir yumrukla hükmetmiş olan Enver Hoca, benim Tirana'ya varışımdan altı ay kadar önce ölmüştü. Ama onun bütün kadrosu iktidarda ve kurduğu rejim de ayakta idi. Baştan başa iki sıra tel örgülerle çevrilmiş, midye gibi içine kapanmış, kuş uçurmaz, kervan geçirmez bir ülkeydi o zamanki Arnavutluk.
Arnavut polisi herkese kuşkuyla bakardı, kendi halkına da bizlere de göz açtırmaz, nefes aldırmazdı. Ülkede çıt çıkmaz, yaprak kımıldamazdı. Rejim, zavallı Arnavut halkına âdeta kan kustururdu, ama "kızılcık şerbeti içirdim" derdi. Yeryüzünde bu tür ülkelerin son numunesiydi Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti. Kuzey Kore bir, Arnavutluk iki... Dünyada bu kadar kapalı ve bu kadar sıkı bir üçüncü ülke yoktu sanırım.
"Tokmağın davula vurmasıyla yerinden oynayıp sağa sola uçuşan toz taneciklerinden farksızım şimdi. Uçtuğum bir gerçek. Peki, düşeceğim yer?"
2016. Temmuz. Kanlı bir işgal girişimi ve sonrasında yaşananlar... Ergenekon ve Balyoz kumpasları sürecinde yaşanan dramların travmasını henüz atlatamayan bir gazeteci, tesadüf o ki, 15 Temmuz'daki işgal girişimi sonrasında da mağdur olur. Bir gece vakti aldığı kötü haberin ardından yaşama tutunmak için çabalar. Yediği yumruk yüzünü kızartırken, iyileşmek için tarih, edebiyat, felsefe ve müziğin sonsuz dünyasında dolaşır. Yaşadıklarını anbean, durmaksızın yazar.
"Temmuz", Türkiye'nin yakın tarihinin en önemli olayının yarattığı iklimi, bir gazetecinin sürece tanıklığı üzerinden irdeliyor. Çokça zaman acı hikayeleri yazan gazeteci, bu defa kendi hikayesini kaleme alıyor.
"Kafka'nın Dava'sı çünkü Türkiye... Hepimiz bir gün Josef K.'ya dönüşebiliriz. Bir Josef K. gibi acılı romanlara ilham kaynağı olabiliriz. Başımıza gelen onlarca şeyin sebebini soranlara, yalnızca şunu deriz: Bilmiyorum."
"... Çevremdeki yoksul insanlara daha çok hizmet vermek istiyordum. Yoksulluğun nedenlerini kavramıştım. (...) Halkın büyük bir bölümü aşırı yoksul ve acılı bir yaşamı sürüklüyordu. Çocukluğumun fotoğraflarının tüm karelerini şimdi daha net görüyordum. Ve benim çocukluğumun fotoğrafları netleştikçe, çevremdeki yeni fotoğrafların kareleri de netleşiyordu. Tedirgindim. Bir yandan da ne yapabiliri, nasıl yapabiliri düşünüyordum. Bu sırada karşıma bir fırsat çıktı. İktidarın icraatını hiç tasvip etmiyordum.
Yakın çevrem tarafından bu da biliniyordu. İsmet Paşa'dan direkt bir teklif geldi... 'Sayın doktor yaşamının bundan sonrasında halkına politikacı olarak hizmet etmek ister mi? Eğer böyle bir tercihi olursa gönlümüz ve partimiz kendisine açıktır.' "
Aydemir Balkan’ı iki ay önce, 2017 Şubat’ında yitirdik. Ne yazık ki bu kitabını göremeden aramızdan ayrıldı.
Aydemir kolay yazan, kolay okunan, üretken bir yazardı, iyi bir gazeteciydi. Galatasaray Lisesi’ni ve İstanbul Teknik Üniversitesi’ni birincilikle bitirdikten sonra 1950’li ve 60’lı yıllarda Cumhuriyet’in ve Akis’in Paris muhabirliğini yaptı, politikacılara Avrupa’dan ışık tuttu. Milli Birlik Hükümeti döneminde Paris Büyükelçiliği’nde Basın Ataşeliği görevini üstlendi.
Gerçek mesleği mimarlıktı, gazeteciliğe veda ettikten sonra Paris’te Unesco Genel Merkezi’nde 25 yıl bilimsel dallarda görev aldı. Emeklilik döneminde de anılarını yazdı.
Aydemir’in bu son kitabı, onun tanıma olanağı bulduğu dört büyük kişiyle, Atatürk’le, Nazım Hikmet’le, Yaşar Kemal’le ve Alparslan Türkeş’le anılarını içeriyor, onların bilmediğimiz yanlarını yansıtıyor. Kitabı merak ve ilgiyle bir çırpıda okuyorsunuz. Bu anıların geniş yankı uyandıracağına inanıyorum.
O, meslek hayatı boyunca farklı mecralarda, fakirlerin, ezilenlerin, işçilerin öykülerini anlatmıştı. İşte bu yüzden hepimizle, başka filmlerde, dizilerde, oyunlarda rastlayamadığımız türden organik bir bağ kurmayı, farkına vardırmadan, benliğimize işleyen imgeler yaratmayı becerebilmişti. Çünkü o aynı zamanda bir sosyologtu ve hareketli görüntü sanatlarının aslında bir tür toplum mühendisliği olduğunu herkesten iyi biliyordu. Umur Bugay’ın kaleminden çıkan hiçbir işi izledikten sonra istismar edildiğim, avutulduğum hissine kapılmadım. Onun her yapıtı, izleyicisiyle doğrudan iletişime geçtiği, oturma odalarına misafir olup bir çay içtiği, sıcak bir sohbeti başlattığı dostluklara dönüştü.
Bugün televizyonlarda yayınlanan, milyonlarca kişi tarafından izlenen dizilere baktığımızda böyle bir duygunun yanından yöresinden bile geçemediğini üzüntüyle gözlemliyoruz. Hiç kimse bir önceki sezonun rating rekorları kıran dizilerini hatırlayamazken Umur Bugay’ın imzasını taşıyan birçok televizyon projesi halen hafızalardaki tazeliğini koruyor. Televizyon sektöründeki ürünlerin kalitesinin sıklıkla sorgulandığı şu günlerde, Umur Bugay gibi ustalara her zamankinden daha fazla ihtiyacımız olduğu çok açık.
Bu yönde edindiğimiz ve daha ileri, daha yeni çağdaş kazanımlarla siyasal, toplumsal ve kültürel hayatımızın zenginleşmesini beklerken, son 13 yıl boyunca Cumhuriyet döneminde edindiğimiz çağdaş değer ve kazanımların adım adım yıkımla karşılaşması, bir yandan derin düş kırıklığı yaratırken, öte yandan özlemlerimi yeniledi.
Şimdi yeniden ileriye, aydınlığa, çağdaş uygarlığa koşan Türkiye’yi özlüyorum.
Özgür ve bağımsız insanı özlüyorum.
Bu koşuyu kazanmak için gelişimi, aydınlanmayı, yaratıcılığı özümsemiş; akla ve bilime olan inancının önündeki siyasal, sosyal, ekonomik ve maddi engelleri kaldırmış; devlet dışındaki güç odaklarından bağımsızlığını kazanmış, özgür yurttaşların Türkiye’sini özlüyorum.
Gelecek kuşaklar dünü öğrenmek isterlerse, onlara kaynak bırakıyorum. Anılarımı kendimi önemsediğim için değil, bilginin, doğru sentezin sosyolojik olaylarda ayrıntılarda gizli olduğuna inandığım için bu kitap çıktı. Umarım benim vehmimden yararlananlar da çıkar.
Beni bu kadar suçlayanların benim Hitler'in yükselmesine yardım ederek onu iktidara taşıyan adam olduğumu nasıl söyleyebildiklerini anlamış değilim.
İlk eser Hitler'i iktidara getirmekle suçlanan ve 2. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye'de Almanya Büyükelçisi olarak görev yapmış Franz Von Papen'in anılarını içermektedir. Bu çalışma Nazi Almanya'sının tarihine ışık tutmaktadır. Ayrıca 2. Dünya Savaşı sırasında İsmet İnönü'nün çabalarıyla savaşa fiili olarak dahil olmayan Türkiye hakkında da önemli bilgiler vermektedir.
Sevgili Nuyan Yiğit’in anılan beni 65 yıl geriye götürdü.
Tatlı bir burukluk ve hüzünlü bir özlemle okudum o anıları. Gazeteciliğe başladığım yıllardaki dostlarımı buldum orada. Ne yazık ki onların hiçbiri aramızda değil. Basın tarihinin karanlık yapraklan arasında yok olup gittiler. Birçoğunun adı bile kalmadı. Genç kuşaklar onlann hiçbirini tanımıyor. Oysa onlar bir tarih yazdılar. Gazeteciliğin 50’li, 60’lı, 70’li yıllardaki tarihini.
Nuyan Yiğit’in yazılarını o tatlı günlerden bir anı olarak okudum. Genç kuşakların bu anılardan öğreneceği çok şeyler var. İletişim fakültelerinde okuyan gençlere Nuyan’ın kitabını içtenlikle öneririm. Anılar onlara masal gibi gelecek.
Bu kitap iki bölümden oluşuyor. Birinci Bölüm 12-14 yaşlarındaki Mediha adlı kız çocuğunun Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşadığı göç olayının anıları... Savaşın ilk yılları... Trabzon’da korkulu bekleyişler... Rus ordusu Erzurum’da... Balkanlarda yaşanan faciaların anısı unutulmamış. Aile Trabzon’dan ayrılıp İstanbul’a göç ediyor. Trabzon’dan deniz yolu ile ayrılıyorlar. Küçük yelkenli bir taka. Denizde Rus gemileri tehlikesi... Fırtınalar... Samsun’a, oradan araba ile Merzifon’a ve Ankara’ya geliyor, Ankara’dan trenle İstanbul’a iniyorlar. Küçük Mediha anılarında bu uzun ve zahmetli macerayı, gördüklerini ve İstanbul’da karşılaştığı yeni ve değişik yaşamı anlatıyor.
Kitabın ikinci bölümü Mediha’nın İstanbul’daki yaşamını içeriyor. Makriköy (Bakırköy) İttihadı Osmanî adlı öğretmen okuluna gidiyor. Beş yaşında Kur’an ezberletilen ve hafize olarak yetiştirilen küçük Mediha, burada derhal çağdaş yaşama uyabiliyor ve sınıfının birincisi oluyor. Öğretmen olarak hayata atılıyor. Çok genç yaşta, büyük bir okulun ilk kısmının müdiresi olarak işe başlıyor. Bundan sonra bütün yaşamını öğretmenlikle dolduruyor. Uzun yıllar yaşıyor ve 2003 yılında 101 yaşında gözlerini dünyaya kapıyor.
Bu kitap hem bir küçük kızın başarılarına hem de yakın tarihimizin gerçeklerine, Türk insanının çağdaşlaşması olayına ve insani yönüne tutulan bir ayna... Mediha’yı kitaba eklenmiş olan kendi eliyle yazılmış özgün anılarından tanıyabilirsiniz.
Eğer yolunuz Moda’ya düşerse Moda Caddesi’nden başlayarak Moda Vapur İskelesi’ne doğru yürüyünüz.
Mevsim sonbahar ise, çınar yapraklarının sergüzeştliğine gönül vererek, nice anıların hayalkeş öyküleriyle dolu o caddeyi yaşayarak geliniz. Nicelerdir Moda Kız Lisesi dedikleri Mahmud Muhtar Paşa Köşkü duvarının hizasında bir lâhza duraklayınız ve kulak veriniz; düşler dünyasında o devasa güzellikteki bahçede James Whittall ile Mahmud Muhtar Paşa dostlarıyla sahile bakan terasta çaylarını yudumluyor diyebilirsiniz.
İngiliz Vitol ailesi çok saygın insanlardı. Son kuşağı hep Moda’lı kalmak için yaşama karşı direniyorlardı. Moda Caddesi’ndeki “Vitol Çıkmazı” onların anılarıyla süslenmiştir.
Eski dostlar artık göklere uçup gittiler. Nice ruhlar, Moda Burnu yamaçlarında tutunmuş sakız ağaçlarının etrafında hayaletler gibi dolansalar da, onları ne duyan vardır, ne de hatırlayan…
Ama, yine de Moda bir hasrettir, sonsuza kadar sürecek bir âşktır, sevdadır, asalettir ve bir de kolay çıkılmaz kocaman sokaktır..
Ben onun sanki "ağlama duvarıyım." Ne garip! O da benim ağlama duvarım sanki. Ben de hiç kimseyle konuşamadıklarımı onunla konuşuyorum. Ne büyük özgürlük, ne büyük rahatlık bu...
Bütün duvarları yıkıp atmıştık aramızdaki. Kendi kendimize söyleyebildiğimiz her şeyi birbirimize söyleyebiliyorduk. İşte bunu özlüyorum şimdi.
Bu yazılarda, sohbetler, anılar, benim sonradan yaptığım bazı değerlendirmeler içiçe geçmiştir. Attila İlhan’ın ve benim hayatımızda yer etmiş tanıdık yazar, düşünür, sanatçı, politikacı pek çok ünlüye bu yazılarda rastlayabilirsiniz.
İlhan Selçuk, Sevgi Erenerol, Uğur Mumcu, Aziz Abi (Aziz Nesin), Yıldız Sertel, Sina Akşin, Sadi Somuncuoğlu, Sina Aygün, Kemal Özden’den, Ankara günlerinden Sevgi Soysal, Çetin Altan, Hıncal Uluç’a; aile yakınlarından Çolpan İlhan, Sadri Alışık’dan Doğan Koloğlu, Hıfzı Topuz, Ataol Behramoğlu, Doğan Hızlan, Metin Erksan’a ve diğerlerine uzanan geniş yelpaze...
