Tarihçi Kitabevi

İtalya ve Balkan Savaşları, bilimsel tarih yazımına hizmet eden askeri arşivlerin kullanımının parlak bir örneği niteliğindedir. Bu eser 19. yüzyılın sonuna doğru İtalya Krallığı'nın her geçen gün daha önemsediği Balkan coğrafyasında çalışan subayların bilgilendirmelerini değerlendirmektedir. İtalya devletinin dış politikasında Balkan coğrafyasının ehemmiyeti artarken, Balkan milletlerinin siyasi elitleri için İtalya, ulus devlet kurma yolunda bir örnek oluyordu. Berlin kongresi ile Birinci Dünya Savaşı arasındaki dönemde İtalyan askeri ateşeler, sınırların belirlenmesi ile kurulan komisyonların üyeleri, bilirkişiler, delegeler, yabancı orduların nezdindeki gözlemciler vs. söz konusu bölgede çok aktif oldular. Bunların bazıları Balkan Savaşı'nın her iki aşamasında olup bitenlere yakından ve akıllıca tanıklık ettiler. Öyle ki, ilk iki bölümde savaş öncesi Balkanların durumunu ve İtalya'nın Balkan politikasını çözümleyen bu eser, geri kalan üç bölümde heyecanlandırıcı bir radyo röportajı çağrıştıran bir anlatım tarzına sahip olmaktadır.

İngiliz Yıllık Raporları'nda Türkiye (1920-1926) kitap dizisinden sonra şimdi Irak ile ilgili bir raporu yayınlıyoruz. İngiltere Devlet Arşivi'nde çalışmamız sırasında bulduğumuz bu rapor, Dışişleri Bakanlığı belgeleri arasında FO 371/4148 XC1236 referans numarası ile yer alıyor. Orijinal başlığı; "Review of the Civil Administration of the Occupied Territories of Al Iraq 1914-1918". Kasım 1918'de Bağdat 'taki İngiliz sivil komiserlik ofisinde hazırlanmış ve Bağdat'ta hükümet matbaasında 80 sayfa olarak basılıp hizmete sunulmuştur. 1914-1918 savaş döneminde İngiltere'nin Irak'ı işgali ve bu bölge ve burada kurulmaya çalışılan İşgal İdaresi hakkında kapsamlı bilgiler vermektedir. 

Okuyucuların dikkatlerini bir kez daha çekmek isteriz ki elinizdeki rapor, siyasi bir rapordur. Savaşın hemen akabinde, hatta bazen çatışmalar devam ederken kaleme alınmıştır. Dolayısıyla "Türk", "Osmanlı", "Müslüman" ve "Doğu" hakkında tarafsız bir yaklaşım beklemek doğru değildir. "Batılı", "Emperyalist" ve "Düşman" bir ülkenin tüm önyargısıyla, düşmanca tutum ve davranışlar içinde hazırlanmış olduğunu akılda tutmak gerekiyor. Bu bağlamda raporun pek çok yerinde Irak'taki Türk idaresi hakkında olumsuz tespitler yapılmaktadır. Fakat ilginç bir şekilde, raporun birçok yerinde de Osmanlı düzeni eleştirildikten sonra İngilizlerin de o uygulamayı devam ettirdikleri, çünkü Osmanlı uygulamasının iyi bir çözüm olduğu ifade edilmektedir. 

Fabio L. Grassi (Roma 1963) Türk tarihi alanında büyük uzmanlardandır. Kendisini Türkiye’yi anlamaya ve anlatmaya adayan İtalyan bir tarihçidir. Roma Sapienza Üniversitesi’nde Avrasya Tarihi, Türk dili ve (İngilizce olarak) Çağdaş Tarih derslerini vermektedir. Aynı zamanda, Roma Sapienza Üniversitesinin çatısı altındaki Bahçeşehir Üniversitesi Avrasya Araştırmalar Merkezi’nin müdürüdür. Yayımladığı kitapların ikisinin Türkçe versiyonu vardır. İtalya ve Türk sorunu 1919-1923, YKY, ve Atatürk, Turkuvaz Kitap.

Fabio L. Grassi’nin yakın çağdaki Türk-İtalyan ilişkilerinin çeşitli yönlerini irdeleyen makaleleri ilk kez Türk okuruna sunulmaktadır. Büyük çoğunluğu önemli ve yeni arşiv araştırmalarına dayalı olan bu makaleler, Türkiye ile İtalya arasında gidip gelen kahramanlar, maceracılar, sanatçılar, akıllı veya akılsız politikacıların hatırasını canlandırıp bizimle paylaşmaktadır. Genellikle pek az bilinen, aynı zamanda mühim olaylar ve gelişmelere ışık tutan bu eser, ustaca ve güvenilir bir çeviri sayesinde de ilgi ve huzurla okunacaktır.

Sözlükler her sözcüğe belirli bir anlam yakıştırır. “Hain” sözcüğünü kullanan taraf, karşıt görüşlü kişi ya da örgüt hakkında onaylamadığı davranışı belirtmeyi hedefler. Ancak tarih, Hainci'nin kendi yanlış ya da eksik bakışı sonucu aynı damgaya layık görüldüğüne de pek çok örnek verir. Buna dünyanın her toplumunda rastlanır. Ünlü aşk oyunlarında olduğu gibi, Sezar’dan Napolyon’a kadar sayısız siyasi örnek vardır.

Elinizde tuttuğunuz bu araştırma, son iki yüz yıldaki çağdaşlaşma çabamızın günümüze varış sürecinde çözüm önerenlerin iki anlam arasındaki gidiş gelişini yansıtmayı hedeflemektedir. Örneğin İstanbul’da oturup dört yıl boyunca Sevr’in yok ediciliğine göz yumanlar için Mustafa Kemal “hain”di. Hatta Yunan Kralı’nın başkentimize yerleşip Bizans İmparatorluğu’nu canlandırmayı hedeflediği günlerde de... 30 Ağustos’ta ise bizim damga terse döndürülür. Yunanlılar bu kez kahraman ilan ettikleri kendi komutanlarını asarlar. Bizim içimizde de damgasından vazgeçmeyenler hâlâ vardı. “150’likler” adı layık görülür, ama affedilirler. Böylece Cumhuriyet “hain” damgalamasından vazgeçer. Öyle ki, sonunda Yunanlı bile kendisininkilerden bu damgayı kaldırır. Ancak, bir zamanlar dünyanın doruğuna yerleşmiş toplumumuzun, kendi geri kalmışlığından kurtulma çabasında kafa karışıklığının yoğunlaşması doğaldı...

Ben de incelememi bu döneme yönelttim. Sakın ha damgalamalarını aktardığım üç yüze yakın düşünürümüzü suçluyorum zannedilmesin. Sözcüğün gidip gelişini, hatta gündemden -örneğin- “Haşhaşi” ile çıkışını anlatmaya çalışıyorum.

Bu eserde, Mütareke döneminde İstanbul’a iltica etmek zorunda kalan Bolşevik muhaliflerin ki kendilerine Beyaz Rus denilmekteydi; gerçek trajedileri anlatılmaktadır. Beyaz Rus tabiriyle bir ırk kastedilmemektedir. Bu dönemdeki Beyaz Rus ifadesi siyasî bir tabirdir ve her ırktan Bolşevik muhaliflerini kapsamaktadır.

1917 yılındaki Bolşevik İhtilali neticesinde 20. yüzyıldaki en büyük insanî dramlardan birisi yaşandı. Bolşevik Hükümetin Kızıl Ordusu ve Bolşevik muhaliflerinin oluşturduğu Beyaz Ordu arasında kanlı bir iç savaş meydana geldi. 1919 yılından itibaren Bolşevik muhalifler Rusya’dan ayrılmaya başladılar, İstanbul’a ve başka şehirlere sığındılar. 1920 yılı başında da İstanbul’a büyük bir iltica dalgası gerçekleşti. Son nokta ise 1920 Kasım ayında Beyaz Ordunun savaşı kaybetmesi oldu.

Beyaz Rus adı verilen yaklaşık 150.000 sivil ve asker Kırım limanlarından kalkan vapurlarla İstanbul’a iltica etti. İtilaf Devletlerinin işgali altındaki esir şehir İstanbul Beyaz Rusların sığınağı oldu. İstanbul’daki Beyaz Rusların bir kısmı hemen, bir kısmı da yıllar sonra başka ülkelere göç ettiler. Bu arada binlerce Beyaz Rus, İstanbul’da kendisine yeni bir hayat oluşturmaya çalıştı. İş kurdular, Türk vatandaşlığına geçtiler. Kaderlerini Türk toplumuyla, Türkiye ile birleştirdiler.

İstanbul’da, 1919’dan 1930’ların sonuna kadar varlıklarını her alanda hissettirdiler. Bu arada şehrin sosyal yapısını derinden etkileyerek, eğlence sektöründe ve güzel sanatlar alanında önemli izler bıraktılar. Kısacası, 1920’li ve 1930’lu yılların “Beyaz Yıllar” olarak anılmasını sağladılar. İstanbul’dan ayrılırken hayatta kalmalarını sağlayan şehre sevgi ve minnet duydular ve felaketli yıllarını unutmadılar. Binlerce Beyaz Rus ise İstanbul’da kaldı ve Türk vatandaşı olarak bilgi ve deneyimleriyle yaşadıkları topluma katkı sağladı. Sonuç itibarıyla bu insanlar, Türk-Rus tarihinde çok özel bir yere sahiptir. Beyaz Ruslar, felaketin, dostluğun ve hayata yeniden başlamanın simgesi olmuşlardır.