Falih Rıfkı Atay, Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarına ve Cumhuriyet döneminin pek çok önemli gelişmesine tanıklık etmiştir. Özellikle 1923'ten sonra Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümüne kadar en yakınındaki isimlerden biri ve bir Cumhuriyet seçkini olan Atay, "Ulus Devlet" inşa sürecinde sistemin yeniden üretimi bağlamında önemli bir isim olarak karşımıza çıkar. Atay, etkili bir ideolojik aygıt olarak basını, özellikle de gazeteyi, inşa sürecine aktif bir şekilde kattı. Cumhuriyet'in ilanından sonra gazeteci milletvekili olarak CHP'nin resmi yayın organı Hakimiyet-i Milliye'de yazmaya başladığı günden itibaren kalemini inandığı değerleri savunmak için kullandı.
Türk milletinin karakter ve seciyesi, beslendiği kaynaklar itibariyle (coğrafya, inanç, tarih) diğer millet ve toplumlardan farklıdır. Bu farklılık, “Haç-Hilâl” çekişmesinde Hilâl’in bayraktarı olmasına, medeniyet yarışında Asya kültürünü temsil etmesine yol açmıştır. Bu durum O’nu özel kılar. Bu sebeple Batı’dan Doğu’ya yönelen her tehdit ve tehlike, Türk milletine karşı yapılmıştır.
Birinci Dünya Savaşı sonrasında Batı ülkelerinin Türkler için yıllarca yaptığı projeler meyvelerini vermeye başlamış gibiydi. Millî Mücadele gerçekleştirilmeseydi veya başarılı olmasaydı, gerçekten Batı projeleri hayata geçirilmiş olacaktı. Millî Mücadele’nin başarılı olması bu projelerin sonuçsuz kalmasına sebep oldu. Millî Mücadele’nin başarılı olacağını gören İtilaf devletleri yeni yöntemlere başvurarak, yıllarca birlikte yaşamış insanları birbirine hasım göstermeye çalıştılar.
Bu eser, söz konusu planın yalnızca küçük bir kesitini oluşturmaktadır'. 1919 yılı, bir sonun ve bir başlangıcın yol ayrımıdır. Bir milletin varlığının devamı veya yok oluşudur. Bu dönemde önce senaryonun parçalama perdesi sahnelenmiştir. Oyunun finalinde, tarih bizi yanıltmıyor ise yok olma vardır. Eserde, senaryonun birinci perdesindeki olaylar ele alınmıştır.
Kayınpederi Muhiddin Paşa’nın Osmanlıca kaleme alınmış Yemen Raporu’nu günümüz Türkçesine çeviren Sayın Cahit Kayra raporu şöyle değerlendiriyor:
"İçinde bulunduğumuz dönem Ortadoğu coğrafyasının büyük çalkantılar içinde kaldığı bir dönem. Bu bölge geçmişte, Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliği sırasında, çoğunlukla dışarıdan kışkırtmalarla sürekli iç kaynamalara sahne olmuştur. Bu iç kaynamalardan biri 1904 yılında Yemen’de patlamış, asi kuvvetlerin başındaki İmam Yahya, Osmanlı kuvvetlerini yenerek San’a merkezini ele geçirerek binlerce askeri tutsak etmiştir. Bu facianın sorumlusu olan kumandanlar daha sonra Divan-ı Harbe verilerek cezalandırılmışlardır.
1904 İsyanı sırasında henüz küçük rütbeli bir subay olarak San’a’da bulunan Hasan Muhiddin Bey verilen emir üzerine vaziyeti anlatan bir rapor tanzim etmiştir. Elinizdeki kitapta yayınladığımız bu raporun, o tarihte yapılan yanlışlıkları açıkça, hiçbir şey saklamadangözler önüne sermek ve çözümlemek bakımından özel bir değer taşıdığına inanıyoruz."
Yirminci yüzyıl, insanlık tarihinin en kanlı yüzyılıdır. İki büyük dünya savaşı geçirmiş, yüz milyonlarca insanın ölümüne tanıklık etmiştir. Yirminci yüzyıl, tarihin çağ değiştirdiği bir yüzyıldır. Osmanlı İmparatorluğu da Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda dağılmış yok olmuş, buna karşı Anadolu’nun yanmış yıkılmış dünyasında genç bir Türkiye Cumhuriyeti doğmuştur.
Bu mucizeyi Anadolu insanı, Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarının rehberliğinde, kan ve ateş içinde yoğrularak meydana getirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’ndan kalan miras çok ağır, çok karanlıktır. Türkiye Cumhuriyeti’ne fakir bir halk, büyük kısmı yanmış yıkılmış topraklar ve muazzam bir borç bırakarak tarihe karışmıştır. Türkiye Cumhuriyetini kuranlar, bu boşluk içinde yoktan var ederek sağlam bir ekonominin temellerini attılar. İnsan yetiştirdiler, fabrikalar kurdular. Bugünkü Türkiye’yi böyle yarattılar.
Zamanlar geçti, sömürgecilik savından vazgeçmeyen Batı ile gafil yerel yöneticiler bu başarıyı tahrip etmek için ellerinden geleni yaptılar. Yeni kuşakların bu mucizeyi yaşatmak görevi ve sorumluluğu var. Bu kitapta, bu görkemli serüvenin öyküsünü okuyacaksınız.
1921 yılı raporunda İngilizler, Türkiye ve azınlıklar meselesinde dünya kamuoyunun günümüze dek uzanan ezberini bozuyor! İngilizler 1921 yılında Müslüman nüfusu Anadolu’dan temizlemeye yönelik sistematik bir planın uygulandığını resmen itiraf ediyor: "(İtilaf Devletleri Araştırma) Komisyonu, Türk köylerini yok etmeye ve Yunan Ordusu’nun işgal ettiği Yalova ve Gemlik kazalarındaki Müslüman nüfusu temizlemeye yönelik sistematik bir planın uygulandığı sonucuna varmıştır. Bu plan çoğu kez Yunanlıların kontrolünde hareket eden Rum ve Ermeni çeteler aracılığı ile uygulanmakta, hatta bazen ordudaki askerler de bunlara yardımcı olmaktaydı."
Milli Mücadele dönemi iç isyanlarından biri olan Pontus İsyanı, 1920 yılında başlayıp 1923 yılının Şubat ayına kadar devam etmiştir. İsyan, bu dönemde yaşanmış olan hem en uzun süreli, hem de askeri kuvvet ve teşkilatlanma açısından en güçlü isyan olmuştur. Pontus İsyanı Doğu Karadeniz Bölgesi’nde İnebolu, Kastamonu, Çorum, Amasya, Tokat, Sivas, Gümüşhane, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize ve Artvin illerini kapsayan bir Pontus-Rum Hükümeti kurma amacıyla ortaya çıkarılmıştır.
Pontus İsyanı’nın köklerini 1920 yılının çok öncesinde aramalıdır. Gerçekten de uzun bir ortaya çıkış ve gelişim sürecinin ardından büyük bir isyanla neticelenmiş olan bu hareket, uzun soluklu ve planlı bir programın parçası olmasından dolayı Pontus Meselesi olarak değerlendirilmiştir.
Bu çalışmada, belgelere dayanılarak Pontus Meselesi’nin kökeni, Pontusçu Rumların iddiaları ve çetecilik faaliyetleri ortaya konulmuş ve Pontusçuluğu diriltmek gayesiyle günümüzde yürütülen çalışmalara değinilmiştir. Ayrıca ilk kez tarafımızdan yayınlanan iki belgeye Osmanlıca orijinal metinleriyle birlikte yer verilmiştir.
"Altı yüz yıllık Osmanlı İmparatorluğu Sevr’de sona ermişti. Bu Antlaşma etrafında yaşanan olaylarda iki güç savaşmıştır: Yabancıların ve onlarla işbirliği yapan yerli, bilinçsiz aymazların ve din yobazlarının temsil ettiği bencillik ve açgözlülük ile Mustafa Kemal’in ve arkadaşlarının temsil ettiği özveri ve erdem... Bu kitapta bu iki gücün geçmişteki boğuşmasını anlatmaya çalıştım. Sevr Antlaşması olayından çıkarılacak ciddi dersler vardır. Çünkü şimdi Sevr’i yaşama döndürmek isteyenlerle buna karşı çıkan, Türkiye Cumhuriyeti’ne kanat gerenlerin savaşımını bir kez daha yaşıyoruz. Bu çalışmanın amacı, Türk okuruna Sevr olayını anımsatmaktır. Yeni kuşaklar Sevr Antlaşması’nı ve o çirkin anlayışla savaşma gereğini unutmamalıdır". -Cahit Kayra Yayınevimiz, Cahit Kayra’nın günümüz olaylarına da ışık tutacak analizleriyle yakın tarihimizin en önemli antlaşmalarından biri olan Sevr Antlaşması’nı konu ettiği bu değerli eserini yeni harita ekleriyle birlikte okurlarına sunuyor.
1955-1983 döneminde Türkiye ve Kıbrıs’ta yaşayan, Kıbrıs’ta meydana gelen olaylara bizzat tanık ve müdahil olanlar tarafından aktarılan bu sözlü tarih çalışmasından bazı anektodlar: "Kıbrıs Türkleri nüfusunun yüzde 1.5’unu şehit verdi" -Vural Türkmen- "AB bize verdiği sözleri tutmamıştır" -M. Ali Talat- "BM Barış Gücü Türklerin silahlarını topladı. Rumlar gelip katliam yaptı." -Hüseyin Baybora- "Rumlar insanlığa karşı suç işlediler!" -Hüseyin Aslantürk- "Koalisyonumuz bozulmasa Kıbrıs Barışı imzalanırdı" -Prof. Dr. Necmettin Erbakan- "1965’te ve "75"te Kıbrıs sorunu üstüme kaldı." -Süleyman Demirel- "27 Mayıs’tan sonra bize silah gelmedi" -Rauf Denktaş- "II. Harekat olmadan hedeflere ulaşılabilirdi" -İ. Neşet İkiz- "Maraş verilmek için alınmadı" -İsmet Kotak-
19. yüzyıla gelirken ve 19. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı topraklarında bankaların, özellikle Merkez Bankası'nın yokluğu "finans" kesiminde gelişmemişliğin etkilerini şiddetle hissettiriyordu. Nitekim Tanzimat ile başlayan çağdaşlaşma sürecinde yapılan ilk işlerden biri Merkez Bankası'nı ve onu izleyerek de ticaret bankaları ile borsayı, İngiliz ve Fransız sermayesi eliyle Osmanlı topraklarına taşımak olmuştu. Osmanlı'nın çağdaşlaşma hareketinde finansın rolünü yansıtan "Galata Bankerleri", ilk baskısında Tanzimat ile başlayıp Düyun-u Umumiye İdaresi'nin kuruluşu ile bitiyordu. Oysa Prof. Haydar Kazgan daha sonra dergilerde yayımladığı makaleleri ile araştırmanın kapsamını Cumhuriyet dönemine dek taşımıştı. Kitabın Tarihçi Kitabevi'ndeki yeni baskısını hazırlayan (ikisi kendisinin geçmişte yetiştirdiği, bir diğeri kendisini okuyarak tanıyan) üç kişilik ekip ise bu makaleleri ikinci cilt olarak toplamayı ve böylece Galata Bankerleri için bütün tarihsel süreci kapsamayı tercih etti. Kitabın bu amaçla hazırlanan yeni baskısı, böylece tarihsel sürecin bütününü kapsayacak iki cilt olarak tamamlandı. Bu nedenle kitabın bu üçüncü baskısı Galata Bankerleri için tam bütünleşmiş bir tarihçeyi nakletmektedir.
Romantik bir söylemle, Osmanlı Devleti’nin küllerinden doğan yeni Türk Devleti’nin uluslaşma öyküsünü tarihyazımı bağlamında içinde barındıran bu kitap, Osmanlı’dan Cumhuriyete doğru gelişen süreçte, tarih-ulus ekseninde ortaya çıkan "milli tezli" makalelerin bir derlemesinden oluşmuştur. Elinizdeki eserde Mehmet Fuat Köprülü, Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Mükrimin Halil Yinanç, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Hüseyin Nihal Atsız, Hilmi Ziya Ülken, İbrahim Kafesoğlu ve Osman Turan’ın 20. yüzyıl Türk Uluslaşmasını konu alan kıymetli makalelerine yer verilmiştir. Bu çalışmayla Türk milli tarihyazımı ve anlayışının ortaya çıkışı ve evriminin kavranmasına küçük de olsa bir katkı sağlayabilmiş olmayı ümit ederiz...
