Tarihçi Kitabevi

"Humour" kelimesi yabancı bir kelimedir. Anlamı "olayların gülünç yanlarını görme yeteneği, nüktedanlık, şakacılık"tır.

Humour türü yazıları seviyorum, 1982 yılında Güneş gazetesi yayınlanmaya başladığında, Ali Rıza Kardüz imzası ile bu tür yazılara başladım. Daha sonra Sabah ve Yeni Yüzyıl gazetelerinde 2000'li yıllara kadar yazılarım yayınlandı.

"Olaylarla alaylar" diye isimlendirilen yazılarımı ünlü sanatçılar Haslet Soyöz ve rahmetli Mıstık (Mustafa Eremektar) çizimleriyle ilgi çekici hale getiriyordu.

Bu tür yazı tekniğini, bu tür yazıları çok seviyorum.

Türkiye büyüyor, yani insan sayısı artıyor. Sorunlar da Türkiye’yle birlikte büyüyor. Sorunları karşılamak için para lazım. Ama para kaynakları tükeniyor. Borç almakla, mal satmakla olmuyor. Ben, şöyle sağlam, verimli kaynaklar bulmalı, diyorum. Bu konudaki çalışmalarıma da “Marjinal Vergilendirme Teorisi” adını verdim.

Bu teoride “Anasır-ı Erbaa” yani dört ana ögeden esinlendim. Kömürden, petrolden, elektrikten, yani Ateş’den vergi alıyoruz. Su’dan vergi alıyoruz. Toprak’tan da vergi alıyoruz.

Niçin Hava’dan vergi almayalım?

Ülkemizde her gün, her saniye seksen milyon kişi soluklanıyor. Ev kadını soluklanıyor, sporcular soluklanıyor. İşveren, işçi soluklanıyor. Öğretmen, öğrenci, memur, emekli, balıkçı, kaportacı, hatta dilenci… herkes soluklanıyor. En çok soluklanıp havayı en çok tüketenler, şarkıcılar ve politikacılar…

Şimdi efendim, soluk başına küçük, çok küçük, mesela 0.001 lira vergi alsak... Kimsenin ruhu duymaz. Tabii şarkıcıdan, televizyon spikerinden, her Allah’ın günü gecesi boyuna nutuk atan politikacıdan daha çok... Buna “Hava Tüketme Vergisi” (HTV) adını verdim. Mükellefin günlük ortalama soluk sayısına göre de yıllık HTV’yi kabaca hesapladım. HTV geliriyle kaynak ve bütçe sorunu ortadan kalkar, büyüklerimiz de istedikleri yere istedikleri köprüyü yapabilirler...

Birkaç cümleyle benim tanıdığım Arnavutluk'a da değineyim. O yıllardaki Arnavutluk, bugünkü Arnavutluk'tan çok farklıydı. Ülkeyi kırk yıl demir yumrukla hükmetmiş olan Enver Hoca, benim Tirana'ya varışımdan altı ay kadar önce ölmüştü. Ama onun bütün kadrosu iktidarda ve kurduğu rejim de ayakta idi. Baştan başa iki sıra tel örgülerle çevrilmiş, midye gibi içine kapanmış, kuş uçurmaz, kervan geçirmez bir ülkeydi o zamanki Arnavutluk.

Arnavut polisi herkese kuşkuyla bakardı, kendi halkına da bizlere de göz açtırmaz, nefes aldırmazdı. Ülkede çıt çıkmaz, yaprak kımıldamazdı. Rejim, zavallı Arnavut halkına âdeta kan kustururdu, ama "kızılcık şerbeti içirdim" derdi. Yeryüzünde bu tür ülkelerin son numunesiydi Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti. Kuzey Kore bir, Arnavutluk iki... Dünyada bu kadar kapalı ve bu kadar sıkı bir üçüncü ülke yoktu sanırım.

Atatürk’ün Cumhuriyet rejimini dayandırdığı Halkçılık anlayışının halk okulları ve ulusal kültür merkezleri olarak kurmuş olduğu Halkevleri hakkında ilk yapılan bilimsel araştırma, bu kitap ile Türk okuruna ulaşmaktadır. Daha sonralan bazı Anadolu üniversitelerinde bu konu ile ilgili yüksek lisans çalışmaları yapılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti devlet modeli oluşturulurken katı bir milliyetçilik baskısı uygulanmamış ve halkçılık anlayışına dayanan bir ulus devlet, Halkevleri sayesinde kurulabilmiştir. Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nı kazandıktan ve devleti kurduktan sonra ortaya koyduğu devlet modelini geleceğe dönük çizgide kurumlaştırırken, Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu ile birlikte Halkevleri’ni de aynı dönemde kurmuştur. Halkçılık anlayışına dayalı bir ulus devlet kurulurken Türk tarihi ve Türk dili esas alınmış ve bu siyasal birikim, Halkevleri gibi bir yaygın eğitim kuruluşu ile halk kitlelerinin tabanına ulaştırılmıştır. Çok uluslu imparatorluktan geri kalan eski Osmanlı ahalisi ulus devlet çatısı altında bütünleştirilirken, birbirinden farklı toplumsal gruplar halkçılık uygulamalan üzerinden Halkevleri aracılığı ile kaynaştınlmaya çalışılmıştır. Az zamanda il ve ilçelerde 500’e yakın Halkevi şubesi, köylerde ise 5000 civarında Halk Odası devreye girerek ulus devletin halkçılık temeline oturtulması doğrultusunda, halka doğru yönelen ve halkın ayağına giden çalışmalar yapılmıştır.

Halkevleri, Köy Enstitüleri ve Millet Mektepleri ile birlikte Kemalist rejimin toplumsal kurumlan olarak tarih sahnesine çıkmışlardır. Din sorunu yüzünden Köy Enstitüleri üzerinde epeyce çalışmalar yapılmıştır. Sovyetler Birliği nedeniyle ise Halkevleri ile ilgili gereken çalışmalar soğuk savaş yıllannda yapılamamıştır. Cumhuriyet rejimi kurulurken, laik devlet modeli ile birlikte halkçı çizgide toplumsal örgütlenme yapılanmasına öncelik verilmiştir. Emperyalizm ikinci dünya savaşı sonrasında merkezi alana gelirken, hem Köy Enstitüleri hem de Halkevleri dış baskı ile kapattırılmıştır. Böylece laik ve çağdaş ulus devlet tasfiye edilerek, alt kimliklerin hortlatıldığı bir model ile yeniden hem şeriat toplumuna, hem de alt kimlikçi eyaletler ile emperyalizmin güdümlediği uzaktan kumandalı federasyon sistemine doğru Türkiye zorlanmıştır. Küreselleşme döneminde Türkiye Cumhuriyeti bütün bölge ülkeleri ile birlikte yeniden ortaçağ düzenine doğru yönlendirilirken, Türkiye Cumhuriyetinin çağdaş bir devlet olmasına sağlayan kuramlardan birisi olarak, Halkevleri modelinin bugünün koşullarında yeniden ele alınarak tartışılması gerekmektedir. İşte o zaman, Atatürk’ün neden etnik alt kimlikçiliğe karşı çıktığı ve bunun yerine halkçı bir ulusçuluğu dayanışmacı ve bütünleştirici çizgide benimsediği daha iyi anlaşılacaktır. Misakı Milli sınırları içinde üniter devletin kurulmasında, Halkevleri üzerinden geliştirilen halkçılık anlayışının önemli bir bütünleştirici rolü bulunmaktadır. Bu kitap, yazılışından otuz yıl sonra bu gerçekleri genç kuşaklara anlatmak için üçüncü kez yeniden yayınlanmaktadır.

"... Bizim çocukluğumuzda, çocuklara sıkça sorulan, günün moda sorusu şuydu: "Büyüyünce ne olacaksın bakiim yavrucum?.." Gerçi aynı soru hâlâ soruluyor ya neyse... Sanırım henüz 9-10 yaşlarında filandım... Evimize eşiyle misafirliğe gelen bir amca bana gene bu soruyu sormuştu. Ben de o dönemde çocukluğun keyfine öylesine kaptırmıştım ki kendimi, o amcaya şu yanıtı vermiştim: "Valla amca, ben çocukluğu çok sevdim, o yüzden büyüyünce de çocuk olucam!.." Bu muzip yanıtı o günden beri aklımdan hiç çıkarmadım. Mizahçı olacağım aslında o yanıtta gizliymiş ya neyse... Çocukluğumda acılar, sıkıntılar, üzüntüler yaşamadım mı, tabii ki yaşadım, belki fazlasıyla ama çocukluk öylesine büyülü ve tertemiz bir dünyaydı ki, tüm bu üzüntülü anların önüne geçen hep neşe, keyif, haz ve mutluluk olmuştu benim için..."

Böyle diyor 2018'de yazar-çizerlik serüvenindeki 40. yılı geride bırakan, elinizde tuttuğunuz kitapla yayınlanan 50. kitabına ulaşan mizah ustası Cihan Demirci, kitabın girişindeki önsöz yazısında. Günümüz çocukları, artık çok hızlı akan, teknolojik ve hiperaktif bir hayatın baş döndüren koşturmacası içersinde çocukluklarını yaşamaya pek de zaman bulamıyorlar. Çocukluk süresi her geçen gün daha da kısalıyor...

Mizah, çocuk ve gençlik edebiyatımızın üretken ve usta kalemi Cihan Demirci, yazar-çizerlik serüvenindeki 40. yılının anısına kaleme aldığı “70’lerde Çocuk Olmak” adlı bu çok özel kitapta, sizleri 1970’li yılların İstanbul’unda, kendi çocukluğundan ve ilk gençlik döneminden kalma anılar denizinin içine davet ediyor...

Bir mizah ustasının sizi 70’li yılların Türkiye’sinde gezdirecek, kimisi komik, kimisi neşeli, kimisi hüzünlü, kimisi ilginç, siyah-beyaz yıllara ait olsa da birbirinden renkli çocukluk anıları, ilkokul, ortaokul ve lise yıllarını kapsıyor. 1969’un sonlarından 1979’un sonlarına dek 10 yıllık bir süreçte dolaşmaya hazır mısınız?.. Anılarla sınırlı kalmayan, bize bir dönemi de anlatan bu kitap, 70’li yılların yaşamına dair özel bilgilerle bir rehber tadı da taşıyor ve bizi 70’li yıllarda çocuk olmanın ruhuna doğru benzersiz bir yolculuğa çıkarıyor...

"Tokmağın davula vurmasıyla yerinden oynayıp sağa sola uçuşan toz taneciklerinden farksızım şimdi. Uçtuğum bir gerçek. Peki, düşeceğim yer?"

2016. Temmuz. Kanlı bir işgal girişimi ve sonrasında yaşananlar... Ergenekon ve Balyoz kumpasları sürecinde yaşanan dramların travmasını henüz atlatamayan bir gazeteci, tesadüf o ki, 15 Temmuz'daki işgal girişimi sonrasında da mağdur olur. Bir gece vakti aldığı kötü haberin ardından yaşama tutunmak için çabalar. Yediği yumruk yüzünü kızartırken, iyileşmek için tarih, edebiyat, felsefe ve müziğin sonsuz dünyasında dolaşır. Yaşadıklarını anbean, durmaksızın yazar.

"Temmuz", Türkiye'nin yakın tarihinin en önemli olayının yarattığı iklimi, bir gazetecinin sürece tanıklığı üzerinden irdeliyor. Çokça zaman acı hikayeleri yazan gazeteci, bu defa kendi hikayesini kaleme alıyor.

"Kafka'nın Dava'sı çünkü Türkiye... Hepimiz bir gün Josef K.'ya dönüşebiliriz. Bir Josef K. gibi acılı romanlara ilham kaynağı olabiliriz. Başımıza gelen onlarca şeyin sebebini soranlara, yalnızca şunu deriz: Bilmiyorum."

On altıncı ve on yedinci yüzyıllar, Türklerin Büyük Almanya için tehlike yarattığı bir dönemdi. 1529 ve 1683 Viyana Kuşatmaları bu sıkıntının zirvelerini temsil eder. On birinci yüzyılda Orta Asya’dan kopup gelen ve savaşçı bir bozkır halkı olan Turan Türkleri, Batı’nın Doğu’ya yaptığı Haçlı Seferleri’ne karşılık olarak düzenledikleri seferlerle önce Bizans devletinin kalbi durumundaki Rum Küçük Asyası’nı Türk ülkesi “Anadolu”ya çevirdiler. Sonra cesur bir lider olan Osman’ın emrinde birleştiler ve on dördüncü yüzyılın ortalarında Çanakkale Boğazı üzerinden Balkanlara ve böylece Avrupa’ya geldiler. Bütün kıta artık gerginlik ve kuşku içinde yaşıyordu. Batı ordularını iki kez kanlı bir şekilde yenilgiye uğrattıktan sonra Türkler, 1453 yılının Mayıs ayında son özgür Rum şehri olan Boğaziçi’ndeki kutsal Konstantin’in şehrini fethettiler, adını İstanbul olarak değiştirdiler ve burayı başkent yaptılar. Venediklileri Ege adalarından uzaklaştırdılar, Adriyatik denizini tehdide başladılar, Mısır’ı fethettiler ve Hindistan’dan Akdeniz’e uzanan yolu kapattılar. Bundan sonra güneyde savaşmayı bırakarak kuzeye doğru yöneldiler. Türk padişahlarının en güçlüsü olan İkinci Süleyman, Macaristan’ı fethetti. Macar Kraliyet Ordusu, 1526 yılının Ağustos ayında Tuna nehri kıyısındaki Mohaç bataklıklarında yok edildi.

Evrensel kültürün bugünkü noktaya ulaşmasında adı çok bilinen yazar, sanatçı, tarihçi ve siyasetçinin yanında bir de tarih ağacının gölgesinde kalanlar vardır. Bu kitaptaki denemelerin amacı o dev ağacın yapraklarını aralayıp gölgede kalanları açığa çıkarmak, gündelik yaşamın eski zamanlarını aydınlatmaktır. İnsanı yaşatacak olan yine insan olduğuna göre bunu ancak yazarlar ve okurlar yapabilir.

Umberto Eco "hangi uluslar kahramana ihtiyaç duyar" diye sorar bir yazsısında. Evrensel kültür, bilim, yazın ve sanata dair binlerce isim yetiştirmiş ve en önemlisi onları unutmamayı başarmış milletler siyasi kahramanlara ihtiyaç duymazlar.

Yazın dünyamızın önemli isimlerinden Murat Erdin, bu kitabında tarih ağacının gölgesinde kalan kahramanları hatırlatıyor ve insanlığın kültürel mirasına büyük katkılar yapmış aydınların hem şaşırtıcı hem de hayranlık uyandırıcı öykülerini aktarıyor.

Keyifle okuyacağınızdan eminiz.

İstanbullu sayılmak sadece Suriçi doğumlu Şehroğlanı - Şehrkızı'na yakıştırılırken, bugün yarışa katılan sayısı 20 milyona yaklaşıyor.

Orhan Koloğlu

Sana bir tepeden baktım aziz İstanbul

Görmedim gezmediğim, sevmediğim hiçbir yer

Ömrüm oldukça, gönül tahtıma, keyfince kurul

Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer

Nice revnaklı şehirler görülür dünyada,

Lakin efsunlu güzellikleri sensin yaratan

Yaşamıştır derim en hoş ve uzun rüyâda

Sende çok yıl yaşayan, sende ölen, sende yatan.

Yahya Kemal Beyatlı

Eskilerde ‘Yediğin içtiğin senin olsun, gezip gördüklerini anlat’ derlerdi… Çünkü insanlar doğdukları, yaşadıkları yörenin dışına kolay kolay çıkamazlardı. Hele hele yurt dışına çıkmak çok zordu.

Günümüzde halkımızın gitmediği, gezmediği ülke yok.

Son 60 yılda çok şey değişti.

1950’lerde Türkiye’nin dövizi yoktu. Ulaşım imkanları kısıtlıydı. Pasaport almak, döviz izni almak çok zordu. Türkiye’den yurt dışına çıkış yolu ya demiryolu ya da denizyolu idi. Yurt dışına çıkış, 1980’lerden sonra kolaylaştı.

Günümüzde, imkânı olan kolaylıkla döviz bulabiliyor, pasaport alabiliyor. Tek sorun, vize kısıtlaması…

Havayolu, denizyolu ile dünyanın her köşesine, her ülkeye ulaşılabiliyor.

Dövizin olmadığı, dışarıya seyahat için pasaport kısıtlamalarının bulunduğu dönemde kamu çalışanları için yurtdışı kısa ve uzun süreli görevler, değişik ülkeleri görme bakımından önemli fırsattı.

Geçen 60 yıl boyunca gezdiğim gördüğüm ülkelerle ilgili izlenimlerimin, okuyucuların ilgisini çekeceğini umduğum bölümlerini bu kitapta topladım.”

- Güngör Uras

"... Çevremdeki yoksul insanlara daha çok hizmet vermek istiyordum. Yoksulluğun nedenlerini kavramıştım. (...) Halkın büyük bir bölümü aşırı yoksul ve acılı bir yaşamı sürüklüyordu. Çocukluğumun fotoğraflarının tüm karelerini şimdi daha net görüyordum. Ve benim çocukluğumun fotoğrafları netleştikçe, çevremdeki yeni fotoğrafların kareleri de netleşiyordu. Tedirgindim. Bir yandan da ne yapabiliri, nasıl yapabiliri düşünüyordum. Bu sırada karşıma bir fırsat çıktı. İktidarın icraatını hiç tasvip etmiyordum.

Yakın çevrem tarafından bu da biliniyordu. İsmet Paşa'dan direkt bir teklif geldi... 'Sayın doktor yaşamının bundan sonrasında halkına politikacı olarak hizmet etmek ister mi? Eğer böyle bir tercihi olursa gönlümüz ve partimiz kendisine açıktır.' "

Kamil KIRIKOĞLU

"Kırıkoğlu, inanmış ve bilen bir Marksistti".

Cahit KAYRA

Ulu Önder Atatürk, 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'ni kurarken aynı anda Balkanlar'da, Türk karşıtı olan devletlerin bulunduğu bir coğrafyada yaşayan Türklere kardeşçe elini uzatmış, Osmanlı Devleti'ne çok büyük hizmetlerde bulunmuş, 630 yıl Osmanlı'nın saray ve hazine muhafızlığını yapmış; yeniçeriliğe, saldrazamlığa ve kaptan-ı deryalığa kadar yükselmiş olan Arnavutlarla ilişkilerin devam etmesi için bu önemli stratejik yarımadada, çoğunluğu Müslüman olan bu devletin kurulmasını istemiş ve bunu da sağlamıştır.

Marx, İngiliz hükümetinin asıl amacının savaşın batı cephesinde, Tuna boylarında Ruslardan taviz almak olduğunu, bu tavizlerin karşılığında bedel olarak Rusların Kars'ı almalarını sağladığını iddia eder ve şöyle der:

"Kars'ın düşüşü, Rusya'ya karşı yürütülen yapmacık, sahte savaşın tarihinde bir dönüm noktasıdır. Kars düşmeksizin (...) ne Paris Antlaşması ne de sahte barış olabilirdi. Şu halde (...) başında beri Kars'ın düşüşünü Lord Palmerston Hükümeti'nin planladığını ve planını sonuna kadar uyguladığını kanıtlayabilirsek peçe kaldırılacak, Doğu Savaşı, çevresine diplomatik olarak sarmalanan sis arasından şaşkınlık verici bütün olaylarıyla ortaya çıkacaktır. "

"Ne yazık ki üç asırdan beri çeşitli bozgun, acınacak durum ve cehalet aynası olan tarih levhalarımıza bakmayarak, durmadan altı yüz senelik şan ve şereften söz edip yüksekten uçarak kendimizi aldatmaktan bir an geri kalmadık. İlimden, sanayiden, ticaretten mahrum, yoksulluk ve sıkıntı içinde bulunan ve millet sözünün isnat edeceği esas şartlardan uzak, muhtelif unsurların topluluğundan meydana gelmiş, siyasi hayatını sürdürmesi diğer devletlerin birbiriyle rekabetine bağlı, arazisi büyük fakat kuvveti küçük bir devletçikten başka bir şey olmadığımızı anlamak istemedik."
 
- Mahmut Muhtar Paşa

Mondros sonrası başlayan işgallere karşı ilk tepkiler, bölgesel ve kendiliğinden oluşan küçük ve örgütsüz direnişler biçimindeydi. İlk direniş ve Ulusal Kurtululuş Mücadelesinin ilk silahlı karşı koyuşu, Hatay'ın Dörtyol ilçesinde 19 Aralık 1918'de gerçekleşti. Batı Anadolu'da ise işgallere karşı ilk direniş için 15 Mayıs 1919'daki Yunan İşgali'ni beklemek gerekecekti. Bu tarih, aynı zamanda Batı Anadolu'da Kuva-yı Milliye'nin tarih sahnesine çıkışı ve modern Türkiye Cumhuriyeti'ne giden direniş yolunun açıldığı tarih de olacaktır.  

"Abi, sen bu işi sadece yabancıların işi değil deyince bak aklıma ne geldi."

"Ne geldi?"

"Dün öğlen kazıya gelen İstanbullu Almanlardan benim çukurda gördüğüm gözlüklü adam, dün akşam karanlığında salla karşıya, Samsat tarafına geçti."

"Sen bunu nereden biliyorsun Mevlüt?"

"Dün akşam geç saatte değin arkadaşlarla Fırat kıyısında balık tuttuk. O zaman gördüm"

"Yanlış görmüş olmayasın? Çünkü onlar buradan dün öğleden sonra ayrılmışlardı."

"Hayır abi, o adamı iyi tanıyorum. Yabancı plakalı beyaz bir taksi adamı kıyıya bırakıp geri geri döndü."

"Nasıl yabancı plakalı? Urfa dışından mı?"

"Hayır abi. Gavur plakalı. Harfleri çoktu ve plakanın yanına büyük bir D harfi konmuştu."

Kendisini “Türkiye’yi anlamaya ve anlatmaya adayan” İtalyan tarihçi Fabio L. GRASSI Türk tarihi alanında büyük uzmanlardandır. Halen Roma Sapienza Üniversitesi’nde Doğu Avrupa Tarihi Bölümü’nde öğretim üyesi olan Grassi, “İran ve Türki Coğrafyaları Rektör Danışmanlığı” görevini sürdürmekte, Avrasya Tarihi, Türk Dili ve Çağdaş Tarih dersleri vermektedir.

Grassi’nin 60’ı aşkın bilimsel yayınları arasında en önemlileri, İtalya ve Türk Sorunu 1919-1923 – Kamuoyu ve Dış Politika, YKY, 2009; Atatürk, Turkuvaz Kitap, 2009; Türk – İtalyan İlişkilerinde Az Bilinenler, Tarihçi Kitabevi, 2014’dir.

“Neticede, uzun bir süreç olan Rus yayılmacılığının yapısal öğeleri, Rus asıllı olmayan halkların direniş, nihai yenilgi, teslimiyet ve çoğunlukla demografik yıkımıdır. Karadeniz’den Kafkasya’ya uzanan coğrafyaya baktığımızda ise önemli ve özel bir unsura dikkat çekmek gerekiyor: bu halkların çok büyük kısımlarının, az ya da çok zorunlu olarak Osmanlı İmparatorluğu’na doğru göç etmeleri… Bu zorunlu göçe bağlı olaylar ise Osmanlı yetkililer tarafından söz konusu kavimleri yerleştirme, Osmanlı topraklarında Müslüman nüfusun oranının artması ve modern anlayışta doğma sürecinde bulunan Türk ulusuyla mültecilerin kaynaş(tırıl)ması eylemleridir."

- Fabio L. Grassi