Yusuf Emiri ve Farsça Divanı

XIV. yüzyılın ikinci yarısı ile XV. yüzyılın ilk yarısında yaşamış; Timurlu devlet adamı Baysungur’un seçkin şair nedimleri arasında yer alan ve Baysungur’un himayesiyle Timurlu hükümdarı Şâhruh zamanında ün kazanan Yûsuf Emîrî, Çağatay edebiyatının önemli şairlerindendir.

Dehnâme ve Beng ü Cagır adlı eserlerin sahibi olan Yûsuf Emîrî’nin bu eserleri yanında Farsça bir divanı da vardır. Divanın, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 3779 numarada ve Ayasofya, 3883 numarada kayıtlı olmak üzere bilinen iki yazma nüshası vardır. Divandaki şiirler, esas alınan Ayasofya nüshasına göre kaside, terkibibent, mesnevi, gazel, kıta, rubai ve müfret nazım şekillerinden oluşmaktadır. Fatih nüshasında şairin kasideleri, terkibibentleri, mesnevileri ve bazı kıta, rubai ve müfretleri mevcut değildir. Toplam 1988 beyitten oluşan divanda 462 beyitlik 15 kaside, 79 beyitlik 2 terkibibent, 52 beyitlik 2 mesnevi, 1286 beyitlik 184 gazel, 75 beyitlik 24 kıta, 28 beyitlik 14 rubai ve 6 tane müfret bulunmaktadır. Şiirlerinde “Emîrî” mahlasını kullanan şair, bütün şiirlerini aruz vezninde kaleme almış ve kullanım oranlarına göre sırasıyla remel, hezec, recez, muzâri, mütekârib, müctes, serî, münserih, hafîf olmak üzere dokuz bahirden istifade etmiştir. Şiirlerini, klasik Fars şiirinin kurallarına bağlı bir şekilde, genel olarak sade, basit ve akıcı bir dille kaleme almıştır. Fars şiirinin kalıplaşmış mazmun ve sembolleri ile çeşitli edebî sanatlardan faydalanarak şiirlerine derinlik kazandırmış; vezin, kafiye, redif gibi ahenk unsurlarıyla şiirlerini güçlendirmiştir. Şiirlerinde en sık işlediği temaların başında aşk ve sevgili gelmektedir. Bununla birlikte beyitlerinde tasavvufi terimlere yer vererek bu sahadaki düşüncelerini de yansıtmıştır. Şair ayrıca Baysungur ve oğlu Alâüddevle için etkileyici kasideler; Mevlânâ Lutfî, Seyyîd Şerîf Cürcânî, Yûsuf-i Endicânî, Fahreddîn Muhammed gibi ileri gelen önemli şahsiyetler hakkında kıtalar kaleme almıştır.

Çalışma, bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Timurlular ve Çağatay edebiyatı kısaca anlatılmıştır. Birinci bölümde, Yûsuf Emîrî’nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde, Emîrî’nin divanının yazma nüshaları ve neşre hazırlanan metnin imla özellikleri tanıtılmış daha sonra divandaki şiirler; vezin ve kafiye özelliği, vezinler ve oranları, dil ve üslup özellikleri, klasik farklılıklar; kullanılan sanatlardan örnekler, Arapça cümle ve terkipler; kasideler, terkibibentler, mesneviler, gazeller, kıtalar, rubailer, müfretler; divanda adı geçen şahsiyetler başlığı altında incelenmiştir. Girişte, birinci ve ikinci bölümde geçen özel isimler için bir dizin hazırlanmış; üçüncü bölümde ise Farsça şiirlerin tenkitli metni kurulmuştur. Ayrıca Farsça şiirlerde geçen özel isimler için fihrist hazırlanmıştır.