Din Felsefesi

Din Felsefesi

İnsanın hayatını çepeçevre saran kavramlardan belki de en kuşatıcı olanları din ve felsefedir. Yaşam üzerindeki etkilerine bakıldığında bu iki mefhumun ne denli kapsayıcı olduğu da tartışmaya kapalı. Bu çok kadim iki nosyonun temelde birleştikleri nokta insanın kimi zaman bir çilehane, kimi zaman bir sınav, kimi zaman da fırlatılıp bırakıldıkları yer olarak tahayyül edilen dünyanın anlaşılmasını sağlamaya çalışmalarıdır. Din, direkt olarak yaratıcının buyruğuyla şekillenen bir inançlar bütünüyken felsefe varlığın her bakımdan araştırılmasını, sorgulanmasını, eleştirilmesini önerir. Farklılaşma burada başlar.

Din Felsefesi Tarihi

Din felsefesi ise bir karşılaşma alanıdır. Ortaya çıkmalarındaki benzer güdüler bu karşılaşmanın çok erken tarihlerde gerçekleşmesini sağlamıştır. Bu yüzden din felsefesini Antik Yunan’a, felsefî düşüncenin ilk kez serpildiği zamanlara götürmekte bir beis yok. Tabii burada din diyerek kastedilenin esasen Tanrı’nın kendisi olduğunu belirtmek yerinde olacaktır. Nitekim Antik Yunan’da sistematik hâle gelmiş bir dinin varlığından bahsetmek imkânlı değil. Fakat görülüyor ki dönemin filozofları varlık ve Tanrı arasındaki ilişki üzerine düşünmekten kaçınmamışlar, varlığın üzerine bu yolla düşünmeye ihtimam göstermişlerdir. Platon, Aristoteles, Ksanophanes, Protagoras gibi Antik dönem filozofları Tanrı’nın varlığına dair düşünceler geliştirmiştir. Her ne kadar bir başlangıç addedilebiliyorsa da bitimsiz bir alana işaret edildiğinden hâlen ortaya atılan soruların cevaplandırılmaya çalışıldığı, yaşamın devingenliğine bağlı olarak yeni soruların sorulduğu bir alandan bahsedilmektedir din felsefesiyle. Orta Çağ’da Canterburyli Anselmus, Thomas Aquinas, Farabi, İbn Sina, Maimonides gibi düşünürlerle sürerken, 17. yüzyılda ise Descartes ve John Locke’un fikirleriyle şekillenmiştir. Sistematik bir hâle gelmesi Hegel’in 1821’de Berlin Üniversitesinde aynı adlı bir ders vermesiyle beraber 18. yüzyılı bulan bu alan 19. yüzyılla birlikte ise Ludwig Feuerbach, Karl Marx, Sigmund Freud, Thomas Huxley gibi düşünürlerle modernleşen dünyada varlığını sürdürmeye devam etmiştir.

Din Felsefesi Nedir?

Din felsefesi, çok karmaşık bir alana işaret ediyor olsa da tanımı kolayca yapılabilen bir terimdir. Felsefenin bir dalı olan bu alan, din üzerine felsefe temelli bir düşünce geliştirmeye imkân verir. Dini meseleler üzerine felsefenin açtığı yolla eğilmektir esasında. Dinin, varlığın merkezine Tanrı’yı koyarak bir anlama çabasına girişmesinin yaşamın alımlanmasında yeterli olmadığına inanılır. Bu açıdan, Tanrı’nın varlığı, insanın dünyadaki yeri, yaşamın amacı, ölüm ve ölümden sonrası, din ve aklın karşılaşması, dini inançların geçerliliği, kötülük, ruh ve ahlâk gibi meseleler eleştirel bir söylem üzerine temellenen düşüncelerle sorgulanır. Felsefenin alt kategorileri olarak ifade edilen epistemoloji, ontoloji, etik gibi meseleler de din felsefesiyle ilintilidir. Denebilir ki yapılmaya çalışılan dinin temel unsurlarının ve tabii olarak ilkelerinin felsefenin imkânlarından yararlanarak eleştirilmeye, bu yolla anlaşılmaya çalışılmasıdır. Bunu yaparken dini bütüncül olarak ele alır. Neticede esas soru bir yaratıcının var olup olmadığı üzerinedir.

Din Felsefesi Hakkında Yazan Filozoflar

Bir düşünme edimi olmasından dolayı tarih boyunca varlık göstermiş pek çok fikrî akım kaçınılmaz olarak din ve felsefe ilişkisini de etkilemiştir. Buradan yola çıkarak Agnostisizm, Akılcılık, Ateizm, Deizm, İdealizm, Pozitivizm, Materyalizm, Hümanizm gibi birçok farklı düşünce okulları hem bu alanın sebepleri hem de sonuçları olmuştur. Şimdiye dek ismi anılanların dışında din felsefesi üzerine düşünmüş ve bu alanın şümulünü artırmış filozoflara G. W. Leibniz, David Hume, Kant, Friedrich Schleiermacher, Hegel, İbn Rüşd, Soren Kierkegaard, Spinoza, Ludwig Wittgenstein, Alfred North Whitehead, Heidegger, Henri Bergson, Rudolf Carnap, Antony Flew, Richard Swinburne gibi isimler eklenebilir.

Türkiye’de Din Felsefesi

Din ve felsefenin sistematik olarak ilişkilendirilip anlamlandırılmaya çalışılmasının Türk topraklarındaki seyrinin başlangıcı için de II. Meşrutiyet yıllarına, yani 20. yüzyılın başlangıcına işaret edilmektedir. Memduh Süleyman’ın “dinlerin felsefesi” anlamına gelen Felsefe-i Edyân isimli makalesi bu açıdan milat kabul edilir. Buna yakın tarihlerde Eşref Zade Muhammed Şevketi de Dârü’l-fünûn’un Ulum-ı Şer’iye’sinin Kelâm bölümünde “Felsefe-i Din” dersi vermiştir. 1920’li yıllarda ise Şer’î İlimler Fakültesi, İlahiyat Fakültesine dönüşecek ve burada din felsefesi adında dersler verilmeye devam edilecektir. Üniversite Reformu’na dek ise din felsefesi dersini Mustafa Şekip Tunç vermiştir. 1949 yılında din felsefesi müstakil bir ders olarak değil Mantık ve İlimler Felsefsi adında bir dersin kapsamında verilir. 1975 yılına gelindiğinde ise Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde Mehmet S. Aydın tarafından din felsefesi dersi yeniden verilmeye başlanır. Yine buradaki isimlere ek olarak, din felsefesinin Türkiye’deki gelişiminde önemli katkıları olan isimler arasında Mehmed Arif, Ahmed Hamdi Akseki, Ömer Ferit Kam, Elmalılı Hamdi Yazır, Mehmed Emin Erişirgil, Necip Taylan, Süleyman Hayri Bolay, Hüsamettin Erdem, Hamdi Ragıp Atademir, Hilmi Ziya Ülken, Tahir Yaren sayılabilir.

Din Felsefesi Kitap Önerileri

Yukarıda din felsefesinin ne gibi sorular sorduğuna değinilmişti. Görüleceği üzere bu sorular milyon dolarlık sorulardır ve cevaplarının peşinden hâlâ gidilmektedir. Yine aşikârdır ki din ve felsefe arasındaki ilişki ve bu ilişkiden doğan sorgulamalar psikolojiden, sosyolojiden, tarihten bağımsız düşünülemez. Burada yer alacak kitapların temel bağlamını da bu sorular oluşturmaktadır. Alana ilgisi olanlar için giriş niteliğinde oldukları kadar içlerinde biraz daha nitelikli okuma yapmak isteyen okurlara hitap eden eserler de bulunmaktadır. İbn Sina - En-Necat: Felsefenin Temel Konuları, Muhammed İkbal - Cavidname, İbn Tufeyl - Hay Bin Yakzan, İbn Rüşd - Felsefe-Din İlişkileri, Friedrich Nietzsche - Deccal, Spinoza - Tanrı’ya Dair, Emmanuel Levinas - Dört Talmud Okuması, G. W. F. Hegel - Din Felsefesi Dersleri, Gholamhossein Ebrahimi Dinani - İslam Dünyasında Felsefi Düşüncenin Serüveni, Georges Corm - 21. Yüzyılda Din Sorunu, Jacques Derrida - Din, Thomas Paine - Akıl Çağı, Michael Peterson - Akıl ve İnanç, Ian Almond - İbn Arabi ve Derrida, Brian Davies - Din Felsefesine Giriş, John Dewey - Ortak İman, Paul Copan - Din Felsefesi, Arthur Schopenhauer - Din Üzerine, Recep Alpyağıl - Din Felsefesine Dair Okumalar, Mehmet Sait Reçber - Din Felsefesi El Kitabı, Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi - Üss-i İslâm, Hilmi Ziya Ülken - İslam Felsefesi, M. Cüneyt Kaya - Gazzali Konuşmaları, Mahmut Kaya - İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, Necip Taylan - İslam Düşüncesinde Din Felsefeleri, Sinan Özbek - Marx’ın Din Felsefesi.