Sanat

Sanat

Tarihi on binlerce yıl eskiye götürülebilen bir kavram sanat. Bugün Fransa’nın sınırları dâhilinde bulunan Lascaux mağarasının duvarları 30 bin yıl öncesine ait ilkel hayvanların resimleriyle dolu. Hatta beş yüz bin yıllık olduğu tahmin edilen bir deniz kabuğunun üzerinde rastlanan işaretlerin bile sanatın başlangıcı olabileceği varsayılıyor. Tam da bu yüzden, sanatı büyülü yapan pek çok yan olsa da insanlığın onu bir ifade yolu olarak diğer her şeyden önce keşfetmesi onun en ihtişamlı tarafı olabilir. Sanata bir kronoloji addetmenin imkânı yok, dolayısıyla bu birkaç satırda özetlenemez de. Fakat Antik Yunan’dan, Roma ve Bizans etkisinin yoğunlaştığı 5.-13. yüzyıllara oradan da Rönesans’ın hazırlayıcısı olan 15. yüzyıla ve “akıl”ın keşfiyle neticelenecek 17. yüzyıla gelmek mümkün. En nihayetinde de 19. yüzyılın “gelenek”te açtığı gedikle 20. yüzyılın deneysel sanat hareketleri sanata biçim verecektir.

Sanat Nedir?

“Sanat nedir?”e verilecek her cevap başka mümkün cevapları dışarıda bırakır. Fakat oldukça indirgemeci bir yaklaşımla sanat için insanın yaratıcılığına ve tabii olarak hayal gücüne dayanan bir ifade yoludur demek yanlış olmaz. Estetik olması beklense de her zaman böyle olmak zorunda değildir. Kaldı ki estetik de kendi başına tartışmalı bir kavramdır ve bu yüzden sanat anlayışı tarih boyunca çok çeşitli bir hâle gelmiştir. Resim, fresk, heykel, mimari, edebiyat, sinema, fotoğraf, müzik, dans gibi türlere ayrılan sanat aynı zamanda Klasizm, Maniyerizm, Barok, Rokoko, Neoklasizm, Romantizm, Realizm, Empresyonizm, Fovizm, Dadaizm, Ekspresyonizm, Fütürizm, Kübizm, Sürrealizm, Pop Art, Avangart, Sembolizm, Minimalizm gibi farklı anlayışlarla ortaya konmuştur. Picasso, Van Gogh, Leonardo Da Vinci, Rembrandt, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Auguste Rodin, Claude Monet, Albrecht Dürer, Botticelli, Edvard Munch, Rene Magritte, Salvador Dali, Edward Hopper, Frida Kahlo, Le Corbusier, Antoni Gaudi, Anna Pavlova, Gioachino Rossini, Joseph Hydn, Sergei Rachmaninov, Shakespeare, Balzac, Victor Hugo,  Yasujiro Ozu, Federico Fellini gibi isimler dünya sanat tarihinin önemli sanatçıları arasında sayılabilir.

Türkiye’de Sanat

Sanat bu topraklarda ise uzun bir süre İslam’la şekillenen bir mefhum olmuştur. Osmanlı’da mimari, edebiyat, minyatür, musiki, çini, hat gibi sanatlar oldukça gelişmiştir. Sözgelimi nakkaşlar Osmanlı’da oldukça itibar gören sanatçılardandır. Bununla birlikte Osmanlı’da sanat “hamilik”le geliştiğinden devlet yöneticilerinin sanata katkısı büyük olmuştur. Padişahlar önemli sanat insanlarını memleketlerine getirebilmek için mücadeleler vermiş, hatta bizatihi sanatla yakından ilgilenmişlerdir; bestekârından şairine kadar pek çok sanatçı padişahtan söz açmak mümkündür. Şahkulu, Nakkaş Hasan Paşa, Levni, Matrakçı Nasuh, Abdullah Buhari, Şeker Ahmet Paşa, Osman Hamdi Bey, Müfide Kadri, Buhurizade Mustafa Itri, İsmail Dede Efendi, Hafız Post, Zekai Dede, Mimar Sinan, Sarkis Balyan, Sedefkâr Mehmet Ağa, Mimar Muzaffer Bey gibi sanatçılar Osmanlı sanat tarihine geçmişlerdir. Sanat Cumhuriyet için de oldukça önemli bir mefhum olmuştur. Bu dönem sanatında zaten birkaç on yıldır dairesi içinde bulunduğu Batı’nın etkisi kendisini çok daha şedit biçimde gösterirken ulus-devletleşmenin neticesi olarak sanata milli bir yüz kazandırılmaya da çalışılır. 1924’te Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın açılması, 1926’da Sanayi-i Nefise Mektebi ile İnas Sanayi-i Nefise mekteplerinin birleştirilmesi dönemin sanat anlayışının gelişmesinde önemli roller oynamıştır. Bununla birlikte, Cemal Reşit Rey, Ulvi Cemal Erkin, İbrahim Çallı, Namık İsmail, Feyhaman Duran, Hale Asaf, Abidin Dino, Fikret Mualla, Aliye Berger, Afife Jale, Bedia Muvahhit, Neyyire Neyir, Cahide Sonku, Keriman Halis, Ratip Aşir Acudoğlu, Kenan Yontunç, Sabiha Bengütaş, Kuzgun Acar, İlhan Koman, Nazım Hikmet, Refik Halid Karay, Halit Ziya Uşaklıgil Cumhuriyet döneminin önemli sanatçıları arasında sayılabilir.

Okunması Gereken Sanat Kitapları

Susie Hodge - Renoir: 500 Görsel Eşliğinde Yaşamı ve Eserleri, John Berger - Görme Biçimleri, E. H. Gombrich - Sanatın Öyküsü, Wassily Kandinsky - Sanatta Ruhsallık Üzerine, Vernon Hyde Minor - Sanat Tarihinin Tarihi, Vincent Van Gogh - Theo’ya Mektuplar, Tolstoy - Sanat Nedir?, Umberto Eco - 16. Yüzyıl Rönesans Çağı, Susan Sontag - Fotoğraf Üzerine, Eric Grzymkowski - Sanat 101, Alain Bonfand - Soyut Sanat, Daniel Arasse - Yakın Bakış, Alain Badiou - Başka Bir Estetik, Diana Newall - Sanat Tarihinin Elli Metni, Eric Broug - İslam Sanatında Geometrik Desenler, Titus Burckhardt - İslam Sanatı, Metin And - Minyatürlerle Osmanlı, Metin And - Türk Tiyatro Tarihi, Cem Behar - Kan Dolaşımı, Ameliyat ve Musiki Makamları, Cevad Memduh Altar - Sanatın Işığında 78 Yıl, İsmail Gezgin - Sanatın Mitolojisi: Sanat Ne Anlatır?, Zeynep Çelik - Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite, Abidin Dino - Gören Göz İçin Fikret Mualla, Muhittin Serin - Hat Sanatı Tarihi, Hatice Aynur - Osmanlı Mimarlık Kültürü, Rıza Kıraç - Sinemanın Temelleri gibi kitaplar sanata dair farklı bakış açıları kazandıracak eserler olarak örnek verilebilir.